زنگ خطر قطعی گسترده گاز در ایران به صدا درآمد

اقتصادسنج؛ وضعیت گاز به نظر بحرانی‌تر از هر زمان دیگری شده است به طوریکه حالا برای حفظ پایداری عرضه گاز به بخش خانگی، تعطیلی از صنایع در حال رسیدن به سازمان‌ها و ادارات است.

امروز خبر رسید که در راستای مدیریت مصرف بهینه گاز و براساس دستور استاندار گیلان، فردا (پنجشنبه) اول دی ماه ۱۴۰۱ تمامی ادارات، نهادها، سازمان‌ها و بانک‌های این استان، تعطیل است! این تعطیلی در حالی انجام می‌شود که جبهه هوای سردی در روزهای آینده بخش‌های زیادی از کشور به خصوص نواحی شمال و غرب را در بر خواهد گرفت و این می‌تواند موج دیگری از افزایش مصرف گاز را به دنبال داشته باشد. بر این اساس ممکن است در روزهای آینده از این دست از اخبار بیشتر به گوش برسد.

مدیریت نادرست گاز در کشور متهم اصلی کمبود گاز است. به این معنا که ایران با وجود داشتن دومین ذخایر بزرگ گاز در جهان(بعد از روسیه) و سومین تولیدکننده بزرگ گاز بودن بعد از آمریکا و روسیه قاعدتا نباید در چنین شرایطی قرار می‌گرفت که ریسک قطعی گاز کشور را تهدید کند.

آنچه کشور را به چنین وضعیتی رسانده سهم نامتقارن گاز در سبد انرژی کشور است. به این معنا که حدود ۷۵ درصد انرژی مصرفی کشور را گاز تامین می‌کند و بیش از ۸۰ درصد برق تولیدی کشور هم با سوخت گاز تولید می‌شود. مصرف نامتوازن این سوخت در کنار ارزانی شدید آن موجب شده که مصرف گاز در ایران به شکل کاریکاتورگونه‌ای بیشتر از دیگر کشورها باشد.

به طوریکه گاز مصرفی ایران معادل گاز مصرفی ۷ کشور توسعه یافته اروپایی (ایتالیا، فرانسه، هلند، اسپانیا، بلژیک، لهستان و اتریش) با جمعیتی بالغ بر ۲۵۰ میلیون نفر یعنی تقریبا سه برابر ایران است و مصرف گاز کشور به ازای هر نفر ظرف یک سال حدود ۲۹۰۰ مترمکعب است که حدود ۵.۵ برابر سرانه جهانی است. در این خصوص می‌توانید در دلارهای مدفون جهش اقتصادی بیشتر بخوانید.

اما در حال حاضر این سوال مطرح است که چرا وضعیت مصرف گاز در فصل زمستان و تابستان نامتقارن است؟ مگر میزان مصرف در زمستان‌ها چقدر بیشتر از تابستان است که ایران با وجود داشتن چنین رتبه بالایی در تولید گاز در تهدید قطعی گاز قرار می‌گیرد؟

مصرف گاز در بخش خانگی رکورد شکست

آنطور که مسئولین اعلام می‌کنند مصرف گاز در زمستان امسال نسبت به سال گذشته رشد حدود ۱۰ درصدی داشته است. محمدرضا جولایی، مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران در روزهای اخیر گفته بود: هم‌اکنون به‌طور میانگین روزانه حدود ۵۹۰ تا ۶۰۰ میلیون مترمکعب گاز در بخش خانگی – تجاری مصرف می‌شود.

وی بیان کرد: مقدار مصرف فعلی گاز، در مقایسه با مدت مشابه پارسال با همین دما، روزانه ۶۰ میلیون مترمکعب افزایش یافته که نشان از رشد حدود ۱۰ درصدی مصرف گاز در بخش خانگی دارد.

افزایش رشد مصرف در بخش خانگی در فصل سرما موجب شده که در هفته‌های اخیر گاز تحویلی به صنایع و نیروگاه‌ها مانند سال‌های قبل کاهش یافته و آنها به مصرف سوخت مایع چون مازوت و گازوئیل رو بیاورند که نتیجه آن آلودگی شدید این روزهای هوا است.

اما به نظر در روزهای آینده شرایط سخت‌تری پیش‌ روی کشور قرار دارد. مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران امروز اعلام کرد که با ورود یک جبهه هوای سرد و سامانه بارشی به کشور از روز پنجشنبه (یکم دی‌ماه)، پیش‌بینی می‌شود مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری به بیش از ۶۷۰ میلیون مترمکعب در روز برسد.

به گفته او کاهش ۳ تا ۶ درجه‌ای دما موجب می‌شود که مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری تا حدود ۱۰۰ تا ۱۷۰ میلیون مترمکعب دیگر افزایش یابد.

رسیدن مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری به حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب در روز به این معنا است که این بخش در حال حاضر بیش از ۸۰ درصد گاز تولیدی را مصرف می‌کند.

این موضوع می‌تواند در روزهای آینده به افزایش قطع گازرسانی به صنایع و نیروگاه‌ها منجر شود که نتیجه آن مصرف بیشتر سوخت مایع و آلودگی بیشتر هوا است.

اما در سناریویی دیگر اگر رشد مصرف فراتر از انتظارات باشد و دمای پایین هوا برای مدتی پایدار باشد، کمبود گاز ممکن است که دامن بخش خانگی و تجاری را هم بگیرد یا حداقل دستوری مشابه آنچه که برای استان گیلان صادر شد برای دیگر شهرها و استان‌های کشور صادر شود؛ یعنی تعطیلی سازمان‌ها، ادارات و بانک‌ها!

زمستان امسال کمبود گاز چقدر است؟

رشد مصرف گاز در کنار عدم افزایش تولید به این معنا است که ناترازی مصرف و تولید گاز که در سال‌های اخیر آغاز شده در سال جاری با شدت بیشتری بر قرار است.

آنطور که آمار بی‌پی نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۱ متوسط روزانه مصرف گاز کشور حدود ۶۵۰ میلیون مترمکعب بوده است. این در حالی است که میزان تولید به بیش از ۷۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسیده است.

فاصله مصرف و تولید را صادرات گاز پر می‌کند. ایران در این سال روزانه حدود ۵۱ میلیون مترمکعب گاز به دو کشور عراق و ترکیه صادر کرده است که البته این میزان نسبت به بازار بزرگ جهانی گاز بسیار ناچیز است و کشورما سهم بسیار اندکی از تجارت جهانی گاز دارد.

اما این وضعیت که میزان مصرف از میزان تولید کمتر است به متوسط سالانه مربوط بوده و شرایط در زمستان‌ها بسیار متفاوت از آن می‌شود. در واقع میزان مصرف گاز بخش خانگی و تجاری در تابستان کمتر از ۲۰۰ میلیون مترمکعب در روز است اما در زمستان‌ها حدود ۳ تا ۴ برابر می‌شود و به حدود کل متوسط تولید روزانه گاز کشور می‌رسد.

به طور مثال در اولین روز تابستان امسال میزان مصرف گاز حدود ۵۷۰ میلیون مترمکعب اعلام شد که از این مقدار ۱۹۰ میلیون مترمکعب آن مربوط به بخش خانگی بوده است.

اگر میزان تقاضا در دیگر بخش‌ها را ثبانت نگه داریم و تنها رشد مصرف در بخش خانگی و تجاری را در نظربگیریم، این ارقام نشان می‌دهد که میزان تقاضا برای گاز در حال حاضر بیش از یک میلیارد مترمکعب در روز است.

البته در فصل زمستان تلاش می‌شود عرضه روزانه گاز هم افزایش یابد. جولایی اخیرا اعلام کرد که  با توجه به آمادگی که در بخش بالادستی و پالایشگاه‌ها، هم‌اکنون روزانه ۹۷۷ میلیون مترمکعب گاز غنی برداشت می‌شود و ۸۴۳ میلیون مترمکعب گاز به شبکه سراسری کشور تحویل می‌دهیم.

هرچند این رقم نشان می‌دهد که میزان تولید روزانه گاز در حال حاضر حدود ۱۵۰ میلیون مترمکعب بیشتر از متوسط سالانه تولید است، اما همچنان نسبت به میزان مصرف بوده؛ وضعیتی که به آن ناترازی گاز گفته می‌شود.

ظاهرا اولین بار در زمستان سال ۹۹ بوده که ناترازی گاز یا همان بیشتر بودن میزان مصرف نسبت به تولید به طور جدی خود را نشان داده است. به گفته وزیر نفت میزان ناترازی سال پیش حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب در روز بوده است.

اوجی حالا اما می‌گوید میزان ناترازی در زمستان امسال به حدود ۲۴۰ میلیون مترمکعب در روز رسیده است. او بر این باور است که اگر طی ۸ سال آینده ۸۰ میلیارد دلار در بالادست و پایین‌دست سرمایه‌گذاری شود به تدریج ظرف ۳ تا ۴ سال آینده ناترازی گاز نخواهیم داشت اما اگر سرمایه‌گذاری نشود ایران ظرف ۸ سال یک واردکننده خالص گاز خواهد بود!

فردای اقتصاد/