اقتصاد سنج: شپش (پدیکلوزیس)، انگلی است که خود را به پوست یا موی انسان میچسباند و از خون انسان تغذیه میکند و شایع ترین نوع شپش، شپش سر است.

شپش چیست؟

از حشره های خون خوار می توان شپش را نام برد. این حشره کوچک و بدون بال است که فرد در هر سن و جنسی و با هر سطح اجتماعی و اقتصادی ممکن است به آن مبتلا شود و حتی در دوران قبل از تاریخ نیز افراد به شپش مبتلا می شده اند.

شپش سر چیست؟

شپش‌ سر، حشره بدون بالی است که فقط ۱/۶ میلی‌متر طول دارد؛ این حشره نزدیک به پوست سر زندگی و تخم‌گذاری می‌کند. تخم‌های شپش نیت یا رَشک نامیده می‌شود.

شپش سر یکی از  انگلهای انسان است. شپش سر حشره‌ای بدون بال است و تمام عمر خود را بر روی پوست سر انسان می‌گذراند و از خون آن تغذیه می‌کند. این شپش فقط از انسان تغذیه می‌کند گونه‌های دیگر از شپش که از شامپانزه تغذیه می‌کنند شناخته شده‌اند. ماده روزی ۳ تا ۴ تخم می‌گذارد. تخم‌ها بیضی شکل هستند و ۰٫۸ میلی‌متر طول دارند.

شپش بالغ ماده می‌تواند هر روز شش تخم بگذارد، این تخم‌ها درست در قسمت ساقه مو گذاشته می‌شوند و آن‌هایی که در فاصله کمتر از شش میلی متری از پوست سر هستند، می‌توانند از تخم خارج شوند که البته عمدتا توسط ترشحات شپش ماده، به مو می‌چسبند.

حدودا یک هفته طول می‌کشد تا تخم‌ها خارج شوند و پوره تولید کنند. پوره‌ها سه جهش رشد متوالی را پشت سر می‌گذارند و در طول این مدت، پوست اندازی می‌کنند تا به اندازه بالغ برسند. شپش‌های بالغ تقریبا اندازه یک دانه کنجد هستند و حتی دیدن آن‌ها می‌تواند کار بسیار دشواری باشد، چرا که می‌توانند هر رنگی از سفید تا قهوه‌ای مایل به زرد داشته باشند.

شپش‌ها معمولا چهار تا پنج مرتبه در طول روز از خون تغذیه می‌کنند. آن چه که باید به آن اشاره کنیم این است که هر فردی می‌تواند درگیر شپش شود، اما برخی افراد در معرض خطر بیشتری برای تماس با شپش‌ها هستند.

انواع شپش

۱. شپش سر
شپش های سر دارای رنگ سفید خاکستری هستند و بدن آنها کشیده است. شپش و رشک آن در لابه‌لای موها و بر روی پوست سر مخصوصا در نواحی پشت گوش و در شرایطی که آلودگی شدید باشد در تمام سر و حتی در محاسن فرد دیده می‌شود.

رشک به محل خروج ساقه مو از فولیکول می‌چسبد و در صورتیکه شرایط برای زندگی مناسب باشد مانند وجود دمای ۳۶- ۲۲ درجه سانتی‌گراد در مدت ۷ روز به لارو که حشره ای بالغ ولی نارس می‌باشد، تبدیل می‌شود. خون خواری لاروها پس از خروج از تخم آغاز می‌ شود. لاروها پس از گذشت ۲ هفته به شپش بالغ تبدیل می شوند و بلافاصله جفت‌گیری می‌نمایند .شپش سر نسبت به شپش تن قدرت تحرک کمتری دارد،پس گاهی میتواند ساعت‌ها در یک محل ساکن بوده و خون‌خواری نماید.

میزان آلودگی به شپش سر،درمدارس دخترانه به خصوص مدارس ابتدایی ومهد کودک ها بسیار زیاد بوده است،بنابراین باید در این مراکز کنترل بیشتری صورت گیرد.

۲. شپش تن
این شپش مشابه شپش سر می باشد تنها تفاوت کوچکی که وجود دارد این است که که اندازه آن کوچک‌تر و دارای رنگ شفاف‌تری است. درز ها و چین های لباس‌های زیر و نزدیک به بدن زیستگاه اصلی این حشره می‌باشد. تحرک آن نسبت به شپش سر زیادتر بوده و اگر آلودگی شـدیـد باشد تخـم ‌ها به مـوهای ریز بـدن پسبیده باقی مـی‌مانند . اگر شــرایط محیطی منـاسب باشد مثلا دمای هوا ۳۶-۲۲ درجه سانتی‌گراد باشد پس از ۷-۵ روز تبدیل به لارو می شود و بعد از ۱۴ روز به شپش بالغ تبدیل می‌گردند. اگر شپش تن به مدت ۱۰ روز از بدن میزبان دور باشد دیگر قادر به زیستن نیست.

۳. شپش عانه
این شپش معمولا در محل‌های مرطوب بدن میماند و خاکستری رنگ است. این شپش بسیار کم تحرک و تنبل می باشد و هنگام خون‌خواری حتی بیش از یک روز به محل ثابتی چسبیده باقی می ماند. انتقال این شپش بیشتر از طریق تماس های جنسی می باشد و در کودکان و مدارس به نئرت دیده می شود.این شپش در مردان دارای شیوع، شدت و علائم بیشتری است. از عوامل اصلی شناسایی این شپش بروز نقاط آبی بر روی پوست در محل گزش می باشد.

تفاوت شپش سر و بدن:

شپش تن و سر اختلافات جزئی دارند و به‌طور کلی شپش سر از نظر اندازه کوچک‌تر و از نظر رنگ تیره‌تر و از نظر پوشش مقاوم‌تراست و شکاف‌های انتهای بدن آن عمیق‌تر است. به تجربه ثابت شده استفاده از نرم‌کننده‌های مو در استحمام روزانه و هم‌زمان شانه کردن موها بهترین روش خلاص شدن از شراین انگل می‌باشد

خارش شدید و آزاردهنده سر، برجستگی‌های کوچک و قرمز برروی سر، گردن و شانه‌ها که این برآمدگی‌ها ممکن است پوسته پوسته شده یا ترشح داشته باشند، و وجود ذره‌های سفید که در واقع تخم شپش هستند بر روی پایه موها که به‌سختی کنده می‌شوند از علائم دچار شدن به شپش سر است. درمان آن شامل شامپوهای حاوی مواد شیمیایی است که سبب مرگ شپش‌ها و جداشدن تخم‌ها از ساقه‌ها می‌شوند.

آلودگی‌های شپشی در همه جا دیده می‌شود. همه‌گیری عفونت شپشی سر نزد کودکان مدرسه‌ها و موسسات مشابه در تمام نقاط دنیا شیوع دارد. انسان تنها مخزن این حشره است. تماس با افراد آلوده یا لوازمی که به وسیله آن‌ها مصرف شده‌است وسیله انتقال است.

دوره تکامل

چرخه تکامل این انگل شامل سه مرحلهٔ تخم، نوچه، و بالغ است. بهترین دما برای تکمیل رشد انگل ۳۲ درجه سانتی‌گراد است تخم‌های شپش سر در حرارت کمتر از ۳۲درجه سانتی گراد باز نمی‌شود در شرایط مناسب تخم‌ها بعد از ۷ تا ۱۰ روز باز می‌شود مرحله نوچه‌ای بر حسب درجه حرارت بین ۷تا ۱۳روز طول می‌کشد از زمانی که تخم باز می‌شود تا وقتی که حشره بالغ تخم‌گذاری می‌کند به‌طور متوسط ۳ هفته است متوسط چرخه تکامل شپش سر و بدن ۱۸و شپش زهار ۱۵ روز است.

راههای انتقال شپش

۱- تماس مستقیم افراد سالم با افراد آلوده به شپش.
۲-استفاده کردن از وسایل شخصی فرد آلوده به شپش مثل لباسها ، کلاه، روسری ، برس، شانه، حوله ،ملحفه،پتوو….

راههای پیشگیری

۱. هر فردی با رعایت بهداشت می تواند شخصا از درگیری با شپش پیشگیری کند.
۲. باید به طور مرتب و منظم استحمام کرد، و در روز به دفعات زیاد موهای سر را شانه کرد.
۳. اگر آلودگی شدید باشد بهتر است لباس و ملحفه در آب جوش به مدت ۳۰ دقیقه جوشانده شود و از اطو و خشک کن برای خشک کردن لباس ها استفاده شود.
۴. از لوازم شخصی و لباس های افراد آلوده به هیچ عنوان نباید استفاده کرد.
۵. پس از هر تعطیلات باید دانش آموزان پس از بازگشت به محیط آموزشی معاینه شوند .
۶. دانش آمـوزان در زنگ‌هـای ورزش باید لباس های خود را بـه صورت جداگانه و در کیف‌های دستی جداگانه نگهداری کنند.
۷. معاینه کلیه افراد خانواده در صورتی که یکی از اعضای آن‌ها مبتلا شده باشد.

 درمان شپش

الف) درمان شپش سر:
اصول بهداشت فردی به دقت رعایت شود.
لباس فرد آلوده به طور منظم و صحیح باید تعویض شود و همچنین بدن فرد مرتبا شسته شود .

روش استفاده کردن از شامپوی پرمترین
ابتـدا باید موهـا را بـا آب مـرطوب نمـود، سپس موها را با شامپـوی پرمترین کاملا آغشته کرد تا شامپو، به سر و سـاقه مـوها بـرسد ،پس از ۱۰ دقیـقه باید سر را با آب فــراوان شست تا شامپو کاملا از بین برود. بهتر است بعد از یک هفته دوباره تکرار گردد تا نتیجه بهنری دریافت شود.

ب) درمان شپش تن:
لباس‌ها باید مرتبا تعویض و با آب داغ شسته شود و پس از شستشو اطو کردن لباس ها توصیه می شود.
استفاده ازشامپوی پرمترین و درصورت در دسترس نبودن از لوسیون گامابنزین استفاده شود.

روش استفاده از پرمترین و لوسیون گامابنزن :
مرطوب کردن بدن با آب، سپس آغشته نمودن شامپو یا لوسیون مذکور به بدن و شستشو با آب فراوان پس از ۱۰ دقیقه جهت نتیجه‌گیری بهتر، یک هفته بعد تکرار گردد.

راه های سنتی و خانگی درمان شپش موی سر

۱- ۲۵ گرم نعناع را با ۲۵ گرم میوه سرو کوهی و ۱۰ عدد میخک و ۱۰ عدد برگ عرعر را به مدت ۲۰ دقیقه در سرکه بجوشانید و بعد از ولرم شدن از صافی رد کنید و موهایتان را به ان آغشته سازید و اجازه دهید تا ۱ ساعت بر روی موهایتان بماند و سپس موها را شانه بزنید.
۲- ۳۰ میلی لیتر سرکه سیب را با ۱۵ میلی لیترروغن جوجویا و ۱۰ قطره اسانس پونه و ۱۰ قطره اسانس نیااولی و ۱۵ قطره اسانس عرعر مخلوط کنید و موهایتان را به دقت و کاملا آغشته به این مخلوط کنید و بعد از یک ساعت موی خود را شانه زده و بعد بشویید.
۳- سرکه را گرم کرده و آن را روی سر خود بمالید. حوله یا کلاهی روی سر خود بگذارید و ۳۰ دقیقه صبر کنید و بعد بشویید. و یا اینکه مخلوط روغن معدنی و سرکه را بر روی موهای خود بمالید تا شپش ها از موهایتان جدا شوند. این کار را ادامه دهید تا به کلی شپش ها از موهایتان جدا شوند.
۴- هرگز از شانه های پلاستیکی استفاده نکنید و از شانه فلزی برای شانه زدن هر بخش از موی خود استفاده کنید. بعد از اتمام شانه زدن ، شانه استفاده شده را در آب صابون قرار دهید و خوب آن را شستشو دهید تا شپش های آن کشته شوند.

۵- شانه زدن موهای مرطوب:

شانه زدن موهای مرطوب با یک شانه ریز، ممکن است شپش و بعضی از تخم‌های آن را از بین ببرد. مطالعات نتایج متفاوتی در مورداستفاده از این روش نشان داده است.

برای استفاده لازم است که موهایتان را با نرم‌کننده یا روغن زیتون کمی ماساژ دهید تا گره‌های مو کاملاً باز شود. سپس حداقل دو بار موها را از ریشه تا نوک ساقه شانه بزنید. این روند باید هر ۳ تا ۴ روز و به مدت چند هفته(حداقل دو هفته) تکرار شود.

مو را به چند بخش تقسیم کرده و شانه زدن هر قسمت را تا جایی که دیگر شپشی پیدا نشود، ادامه دهید. هر سه تا چهار روز، در طی چند هفته این کار را تکرار کنید. این کار در کنار سایر روش های درمانی کمک می‌کند تا سریع‌تر از شر شپش ها خلاص شوید.

۶- روغن‌های طبیعی:

مطالعات بالینی کوچکی نشان داده‌اند که ممکن است شپش‌ها در اثر خفگی براثر استفاده برخی از روغن‌های طبیعی گیاهی از بین بروند، اما اثربخشی این روش قطعی نیست. روغن درخت چای و روغن رازیانه نمونه‌ای از این روغن‌های طبیعی هستند. این محصولات نیازی به رعایت استانداردهای ایمنی، کارایی و ساخت و تأیید سازمان غذا و دارو(FDA) ندارند، اگرچه گاهی اوقات می‌توانند واکنش‌های آلرژیک ایجاد کنند.

۷- محصولات خانگی (عوامل خفه‌کننده):

می‌توانید از تعدادی محصولات خانگی مانند سس مایونز، روغن زیتون و کره برای درمان شپش سر استفاده کنید. بعد استفاده از این محصولات موهایتان را با کلاه پلاستیکی بپوشانید و بگذارید یک شب تا صبح روی موها بماند تا هوایی به شپش‌ها نرسد و بمیرند.

۸- آب پیاز

یک روش دیگر برای درمان خانگی شپش سر آب پیاز است. مقداری آب پیاز تهیه کنید و حدود ۳ تا ۴ ساعت آن را روی پوست سرتان بگذارید. رِشک و شپش‌های مرده را با شانه ضد شپش بیرون آورده و موهایتان را با شامپو به صورت کامل بشویید. برای رسیدن به نتیجۀ بهتر، هر ۴-۳ روز این کار را تکرار کنید.

۹- سیر

سیر دشمن شپش است؛ ۸ تا ۱۰ حبه سیر را له کرده و با آب لیمو مخلوط کنید تا به صورت خمیری یکدست شود، سپس آن را روی پوست سر بمالید و بعد از گذشت ۳۰ دقیقه سرتان را با آب گرم بشویید. سیر می‌تواند باعث سوزش پوست شود، بهتر است از این روش برای کودکان استفاده نکنید.

۱۰- مایونز

تاریخچه استفاده از مایونز برای از بین بردن شپش به دوران مصر باستان بر می‌گردد و در آن زمان نیز از سس مایونز به عنوان راه حلی برای درمان خانگی شپش سر استفاده میشده است. سس مایونز را تا سه مرتبه در هفته می‌توان استفاده کرد. شیوه‌ی استفاده از سس مایونز مانند روش‌های دیگر است و بعد از آغشته کردن مو باید آن را با کلاه پوشاند و بعد از چند ساعت با شانه‌ی مخصوص شانه کرد.

مایونز می‌تواند باعث خفگی و مرگ شپش ها شود. قبل از خواب، مایونز را به کل پوست سر کودکتان مالیده و با کمک کلاه حمام روی آن را بپوشانید. هنگام صبح موها را شامپو کرده و بعد از آب‌کشی به کمک شانه، شپش ها و رِشک ها را خارج کنید.

۱۱- درمان شپش سر با روغن درخت چای

روغن درخت چای یک درمان خانگی موثر برای شپش سر است. برای استفاده از این روش باید روغن درخت چای را با آب مخلوط کنید و به موها اسپری کنید و کلاه حمام روی سر خود بگذارید.

بعد از چند ساعت موها را شانه کنید و شپش‌های مرده را با شانه و شستشو از موها جدا کنید. استفاده از روغن درخت چای برای درمان شپش تا دو مرتبه در هفته مجاز است. همچنین می‌توانید چند قطره از روغن را داخل شامپو بریزید.

۱۲- معجزه ای به نام سرکه

استفاده از سرکه انگور و سیب از موثرترین راهکارهای درمان خانگی شپش سر است. شما باید پوست سر فرد مبتلا و موهای او را به‌طور کامل به سرکه آغشته کنید و بعد از ۲۰ دقیقه آن‌ها را بشویید.

بعد از شستشو می‌توانید بر روی برس یا شانه کمی روغن نارگیل اسپری کنید تا شپش‌های مرده راحت‌تر از پوست سر جدا و خارج شوند. به‌منظور افزایش اثرگذاری اسید استیک موجود در سرکه می‌توانید آن را با روغن معدنی با نسبت مساوی ترکیب کنید و سپس مراحل زیر را انجام دهید.

مخلوط را به کف سر و موهایتان بمالید و آن‌ها را با کلاه حمام بپوشانید.

یک شب تا صبح صبر کنید و سپس موهایتان را با شامپو بشویید.

بعد از آبکشی موها سرکه را با مقدار مساوی آب رقیق کرده و بر روی کف سر و موهایتان اسپری کنید.

بعد از ۱۰ دقیقه مجددا موها را بدون استفاده از شامپو بشویید.

برای اینکه درمان شپش سر با سرکه کاملا اثرگذار باشد از این ماسک به مدت ۲ ماه ۲ یا ۳ بار در هفته استفاده کنید. بعد از هر بار شستشوی موها آن‌ها را با شانه نیت شانه بزنید تا شپش‌های مرده و تخم‌های حل شده در سرکه از پوست سر جدا شوند.

نکته:
زمانیکه شپش را درمان می نمایید، همه لباس ها و ملحفه های خود را در آب داغ و بهمراه پاک کننده ها بشویید. اینکار نتنها به فرآیند درمان کمک می نماید، بلکه جلوی انتقال شپش سر به سایرین را نیز می گیرد.

کندن تخم‌های شپش از مو و شانه زدن موها با شانه‌ی ضدشپش (شانه‌ی نیت) بسیار مفید است. اما این روش‌ها معمولا زمان‌بر هستند و هنگامی واقعا مؤثر واقع می‌شوند که در همان مراحل ابتدایی شپش سر متوجه‌ آن شوید. در ادامه با چند مورد از بهترین درمان‌های طبیعی، درمان‌های بدون نیاز به نسخه برای از بین بردن شپش‌ها آشنا می‌شوید.

درمان شپش سر با دارو

برای درمان شپش سر پزشک ابتدا داروهای بدون نسخه(OTC) را توصیه می‌کند زیرا باعث از بین رفتن شپش و بعضی از تخم‌های آن می‌شود. این داروها ممکن است تخم‌هایی که به‌تازگی تخم­گذاری شده‌اند را از بین نبرند.

برای از بین بردن تخم‌ها لازم است که یک معالجه مناسب در زمان مناسب، بعد از بیرون آمدن و قبل از تبدیل‌شدن آن‌ها به شپش بالغ، در پیش گرفته شود. مطالعات نشان داده است که عقب‌نشینی ۷ تا ۹ روز پس از اولین درمان، زمان ایده­ آل برای درمان دوم است؛ درصورتی‌که سایر برنامه‌های درمانی نیز وجود داشته باشد. در لیست زیر برخی داروهای با نسخه و بدون نسخه برای درمان شپش سر معرفی شده است:

برای از بین بردن تخم‌ها لازم است که یک معالجه مناسب در زمان مناسب، بعد از بیرون آمدن و قبل از تبدیل‌شدن آن‌ها به شپش بالغ، در پیش گرفته شود

۱- داروهای بدون نسخه

داروهای بدون نسخه بر پایه پیرترین(pyrethrin) یک ترکیب شیمیایی استخراج‌شده از گل داوودی هستند که همانند سم برای شپش عمل می­کنند. قبل استفاده از این داروها موهای کودک خود را با شامپو و بدون نرم‌کننده بشویید.

زدن سرکه سفید به موها قبل از شستشو می­تواند به حل شدن چسب نگهدارنده­ای که سبب چسبیدن شپش به ساقه مو می‌شود، کمک کند. پرمترین نوعی داروی مصنوعی از گروه پیرترین است که تخم‌ها را از بین نمی‌برد و لازم است که درمان ۹ تا ۱۰ روز پس از اولین استفاده تکرار شود.

قرمزی و خارش پوست سر از عوارض مصرف این دارو است. گاهی اوقات نیز پیرترین با مواد شیمیایی دیگری به نام RID ترکیب می‌شود تا اثربخشی آن افزایش یابد.

این محصول نیز فقط شپش‌ها را می‌کشد و قادر نیست تا تخم‌ها را از بین ببرد. لازم است که ۹ تا ۱۰ روز پس از درمان دوباره استفاده شود. این دارو نیز با عوارض جانبی خارش و قرمزی پوست سر همراه است. اگر کودک شما به گل داوودی یا گل محمدی حساسیت دارد نباید از این دارو استفاده کنید

۲- داروهای با نسخه

ممکن است درمان با OTC به دلیل استفاده نادرست مثل تکرار نکردن درمان در زمان مناسب جواب ندهد. همچنین در بعضی از مناطق جغرافیایی شپش نسبت به داروهای OTC مقاومت نشان می‌دهد. اگر استفاده صحیح از درمان با OTC به نتیجه نرسد پزشک ممکن است استفاده از داروهای قویتر که با نسخه به فروش می‌رسند را توصیه کند که شامل ایورمکتین، اسپینوساد و مالاتیون است.

ایورمکتین: برای کودکان بالای ۶ ماه تجویز می‌شود. می‌توان آن را بروی موهای خشک استفاده کرده و بعد از ۱۰ دقیقه با آب شستشو داد. این دارو همچنین به‌صورت قرص خوراکی موجود است و اغلب برای کودکانی با وزن بیشتر از ۱۵ کیلوگرم تجویز می‌شود(البته اگر سایر درمان‌های موضعی به‌طور مؤثری آلودگی به شپش را از بین نبرد.)

اسپینوساد: برای کودکان بالای ۶ ماه مجاز است و می‌توان آن را روی موهای خشک استفاده کرد و بعد از ۱۰ دقیقه با آب گرم شستشو داد. این دارو شپش و تخم آن‌ها را از بین می‌برد و معمولاً نیازی به درمان مکرر ندارد.

مالاتیون: برای استفاده در افراد بالای ۶ سال یا بزرگتر مجاز است. این دارو به‌صورت لوسیون بوده که باید به مو بزنید و بگذارید به‌طور طبیعی خشک شود. بعد از ۸ تا ۱۲ ساعت می‌توانید موها را بشویید. این دارو حاوی الکل است بنابراین بعد استفاده از آن موهایتان را در معرض سشوار یا سایر وسایل حرارتی قرار ندهید. این داور در صورت لزوم می‌تواند ۷ تا ۹ روز بعد از اولین درمان مجدداً اعمال شود.

دایمتیکون: دایمتیکون یکی از انواع روغن سیلیکون است. این ماده با پوشاندن سطوح و عمل به عنوان یک مانع فیزیکی، سبب خفگی و نابودی شپش ها می‌شود. البته تحقیقات کمی در رابطه با اثربخشی آنها صورت گرفته است.

بنزیل: این لوسیون تخم شپش های تازه درآمده را از بین می‌برد و مدت درمان آن هفت روز است. درمان قطعی شپش سر با این دارو به صورت صد درصدی نیست و اینکه این لوسیون برای افراد بالای ۶ ماه تا ۶۰ سال قابل استفاده است.

آیا وجود شپش سر عاملی نگران‌کننده است ؟

خیر. شپش‌ها به‌خودی‌خود عامل خطرناکی نیستند و اگر به‌موقع درمان شوند هیچ مشکلی برای سلامت شما ایجاد نخواهند کرد. وجود شپش زمانی نگران‌کننده است که خارش سر بسیار شدید شده باشد و زخم‌های عفونی در پوست کف سر به وجود آمده باشند. البته در این موارد نیز می‌توان ظرف مدت چند هفته یا نهایتا چند ماه با استفاده از داروهای قوی شپش‌ها را ریشه‌کن کرد و سپس به درمان زخم‌های ایجاد شده پرداخت.

شپش،مهمان همیشگی مدارس!/ راه‌های پیشگیری این انگل موزی را بشناسیم

آلودگی به شپش‌ در‌ کل طول سال اتفاق می افتد اما طی سال تحصیلی تعداد موارد آلوده به شپش‌ بیشتر گزارش می شود. علت این امر نیز ارتباط نزدیک تعداد زیادی از دانش آموزان و شیوع شپش در مدارس است. دانش آموزانی که آلوده به شپش‌‌ تشخیص داده می شوند به خانه فرستاده می شوند و به خانواده آن ها نیز اطلاع داده می شود. وظیفه معلمان و مسئولان بهداشتی مدارس، مدیریت مشکلات شپش‌ سر و آگاهی دادن به دانش آموزان برای پیشگیری و کنترل شپش در مدارس است. “

مدارس یکی از ‏مکان‌هایی است که افراد خردسال زیادی در آن جمع می‌شوند و چندین ساعت در کنار هم هستند. ‏بررسی‌ها نشان می‌دهد شیوع این انگل در میان دانش‌آموزان دوره ابتدایی و به‌ویژه در میان دختران بالاتر ‏از سایر مقطع‌هاست، همین موضوع نشان می‌دهد که دانش‌آموزان خردسال، به دلیل بی‌توجهی به موارد ‏بهداشت عمومی در مدارس، بیشتر از سایرین گرفتار می‌شوند و دختران به دلیل ارتباط نزدیک‌تری که با هم ‏دارند، بیشترین آمار مبتلایان را دارند. ‏

راهکارهای کنترل شپش سر در مدارس

در سراسر جهان، شیوع شپش سر یک مزاحم و دردسر بزرگ برای میلیون ها کودکی است که به مدرسه می روند. کودکان در تمام طول مدت حضور در مدرسه ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر در حین بازی کردن، غذا خوردن و درس خواندن دارند. برای پیشگیری از شیوع شپش در مدرسه باید به سوالات زیر پاسخ دهیم:

چه کارهایی می توان برای کنترل و جلوگیری از آلودگی به شپش انجام داد؟

چه کنیم بچه‌ها در مدرسه شپش نگیرند

شپش ها، انگل سر هستند. آن ها نمی توانند بپرند یا پرواز کنند اما بسیار سریع حرکت می کنند. اگرچه این طور به نظر می رسد که ابتلا به شپش در طول سال تحصیلی بیشترین شیوع را دارد، ولی این مشکل در تمام طول سال اتفاق می افتد به این دلیل که در اکثر مواقع آلودگی به شپش سر توسط مسئولان بهداشت مدارس بررسی می شود. معمولا بچه ها به خانه فرستاده می شوند و به والدین آن ها اطلاع داده می شود. وظیفه مسئولین بهداشت مدرسه است که مشکلات شپش سر را در مدرسه کنترل کند. این کار از طریق بررسی موها، محدود کردن ارتباط و آموزش دانش آموزان صورت می پذیرد. وظیفه والدین نیز، کنترل مداوم شپش موهای سر در بچه ها است.

شپش سر از طریق تماس نزدیک بدنی یک شخص با شخص دیگر و یا از طریق استفاده مشترک از شانه، برس، شال، کلاه و یا هر وسیله مرتبط با سر، منتقل می گردد.

می توان با انجام مراحل ذیل، انتقال از یک شخص به شخص دیگر را در محیط مدرسه به حداقل رساند:

فاصله میزها و صندلی ها از هم جدا باشد به طوری که بچه ها شانه به شانه کنار هم ننشینند.

بچه ها باید کت، لباس، شال و کلاه های خود را به طور جداگانه آویزان کنند. آن ها را بالای یکدیگر جمع نکنند.

در طی شیوع شپش سر، بازی ها و ورزش هایی را که نیاز به تماس نزدیک دارند، به حداقل برسانید.

در طی شیوع، استفاده مشترک از وسایل مرتبط با سر (مانند هدفون، کلاه ایمنی و غیره) و لباس (مانند کلاه و لباس کلاس تئاتر) را به حداقل برسانید.

دانش‌آموزان دختر از مقنعه‌های یکدیگر استفاده نکنند و لباس‌هایشان را روی هم قرار ندهند.

از وسایل شخصی همدیگر مثل شانه، حوله و… استفاده نکنند.

افرادی که آلوده شده‌اند؛ ملحفه، روبالشی و لباس‌های خود را یا بجوشانند یا با درجه حرارت بالا اتو کنند، همچنین می‌توانند به مدت ١۵روز آن‌ها را در یک کیسه نگه دارند.

آموزش های مربوط به جلوگیری از شپش سر، نظیر عدم اشتراک گذاری شانه، برس، کلاه، هدبند و یا لباس را به کودکان ارائه دهید.

توصیه هایی که در بالا ذکر شد، برای محیط خارج از مدرسه نیز کاربرد دارد

چرا پیشگیری از شیوع شپش در مدارس مهم است؟

مدارس نقش مهمی برای کنترل و پیشگیری از شیوع شپش بازی می کنند.
اغلب مدارس نامه ای به والدین ارسال می کنند مبنی بر اینکه بعضی از دانش آموزان به شپش مبتلا شده‌اند و سایرین نیز در معرض خطر آلودگی به شپش قرار دارند. اکثر والدین وحشت می کنند و هیچ ایده و یا نظری برای خلاص شدن از این آفت سر ندارند، خصوصاً زمانی که متوجه شوند شپش به خانه آن ها هم راه یافته است.

دلایل شیوع گسترده شپش در مدارس

از طرف دیگر بعضی از والدین، معلمان و حتی کارشناسان بهداشت در مدارس، به این دلیل که شپش سر را حشره بی خطری در نظر می گیرند و آن را عامل انتقال بیماری نمی دانند، حداکثر تلاش خود را برای ریشه کن سازی و کنترل شپش سر در مدارس انجام نخواهند داد و همین امر موجب انتشار طولانی مدت و گسترده تر شپش بین دانش آموزان در مدرسه خواهد شد.

اگر شما نتوانید مشکل را به زودی حل کنید، خطرات ناشی از عدم درمان شپش، گریبانگیر شما خواهد شد. خارش مداوم سر موجب ایجاد زخم و خراش در محل خارش شده و تکرار آن می تواند موجب ایجاد عفونت و زخم های بزرگتر شود و راه را برای تجمع میکروب و فضولات شپش باز کند که همین امر منجر به ایجاد عفونت‌های باکتریایی شود. خطرات ناشی از عدم درمان شپش عبارتند از:

خارش مداوم پوست سر

ایجاد خراش ذر پوست سر در اثر خارش زیاد

احتمال ابتلا به عفونت های باکتریایی در اثر ایجاد زخم

تب بالا

احساس خستگی مفرط

عوارض عدم درمان شپش سر در مدرسه

با گذشت زمان، افرادی که به شدت با شپش آلوده شده اند ممکن است تب و احساس خستگی شدید را تجربه کنند، زیرا شپش می تواند بر سیستم ایمنی بدن هم تأثیر بگذارد. اگر مدارس بتوانند قبل از اینکه همه دانش آموزان آلوده شوند سیاست های پاکسازی شپش در مدرسه را اجرا کنند نیازی به اینکه دانش آموزان در مدرسه حضور پیدا نکنند نیست؛ زیرا رعایت بعضی از این اصول اولیه به شدت در پیشگیری از شیوع شپش سر موثرند.
درمان و پیشگیری از شپش سر بسیار مهم است.

چند نکته برای معلمان برای پیشگیری از شیوع شپش سر

این راهنمایی ها در چگونگی پیشگیری و کنترل شپش سر در مدارس به معلمان کمک خواهد کرد.

۱. آگاه سازی والدین

پس از تعطیلات، اطلاعات مهم و پیشگیرانه را برای آگاه سازی والدین ارسال کنید. این اطلاعات می تواند شامل موارد زیر باشد.

شناسایی شپش

تشخیص تخم شپش از شوره

نحوه انتقال شپش

نحوه پیشگیری از ابتلا به شپش

بهترین درمان شپش سر

۲. بررسی هفتگی فاکتورهای بهداشتی برای کنترل شپش سر در مدارس

به والدین دانش آموزان تاکید کنید که به صورت هفتگی، سر کودکان خود را برای اطمینان از عدم وجود شپش بررسی کنند مانند بررسی سایر فاکتورهای بهداشت شخصی.

۳. آموزش به دانش آموزان برای پیشگیری از ابتلا به شپش

به دانش آموزان خصوصاً دانش آموزان مقاطع پایین تر، در مورد شپش آموزش دهید و به آن ها یادآوری کنید که از به اشتراک گذاشتن وسایل با همدیگر پرهیز کنند. زیرا امکان انتقال شپش از طریق به اشتراک گذاشتن وسایل به شدت بالا می رود.

کلاه

برس

مقنعه

روسری

شال

لباس

۴. بررسی نشانه های وجود شپش در کلاس

دانش آموزانی که سر خود را بیش از حد می خارانند به دقت بررسی کنید. تجربه بسیاری از معلمان و کارکنان مدرسه ثابت کرده است که گاهی اوقات گروه کوچکی از دانش آموزان و والدین آن ها عامل ابتدایی و همیشگی انتشار، شیوع و بازگشت دوباره شپش در کلاس هستند. زیرا این والدین، شپش سر را در کودکان خود جدی نمی گیرند. در چنین مواردی معلم می تواند نقش بسیار مهمی را در برطرف کردن این مشکل ایفا کند و برای درمان سریعتر دانش آموز خود، به والدینش تذکر دهد.

۵. فراهم کردن امکانات برای پیشگیری از شپش سر

برای وسایل هر دانش آموز در کلاس، قفسه جداگانه ای قرار دهید تا دانش آموزان، امکان نگهداری وسایلی از قبیل لباس گرم، کلاه و شال را به صورت مجزا داشته باشند و بسیار مهم است که معلم اهمیت این کار را به دانش آموزان، یادآوری و تأکید کند.

آمار‌های جهانی از شیوع ‌این انگل نشان می‌دهد که حداقل ٣٠٠‌میلیون نفر در جهان به این انگل مبتلا هستند که این ابتلا هیچ ‌ربطی به آب‌وهوای محل زندگی این افراد و سطح درآمد یا بهداشت آن‌ها ندارد. ‎‌اما چرا مدارس؟ مدارس یکی از ‌مکان‌هایی است که افراد خردسال زیادی در آن جمع می‌شوند و چندین ساعت در کنار هم هستند. ‌بررسی‌ها نشان می‌دهد شیوع این انگل در میان دانش‌آموزان دوره ابتدایی و به‌ویژه در میان دختران بالاتر ‌از سایر مقطع‌هاست، همین موضوع نشان می‌دهد که دانش‌آموزان خردسال، به دلیل بی‌توجهی به موارد ‌بهداشت عمومی در مدارس، بیشتر از سایرین گرفتار می‌شوند و دختران به دلیل ارتباط نزدیک‌تری که با هم ‌دارند، بیشترین آمار مبتلایان را دارند. ‌

شپش سگی

سال ۸۹ خبر مشاهده شپش در سر یکی از دانش‌آموزان مدارس بالای شهر تهران همه را شگفت‌زده کرد. مادر آن دانش‌آموز معتقد بود که سگ خانگی آنها تنها عامل خارش سر دخترش است. هومن ملوک، دامپزشک در مورد احتمال ناقل بودن سگ‌ها برای بیماری شپش می‌گوید: «البته سگ‌ها هم دچار بیماری شپش می‌شوند و این احتمال وجود دارد که عامل انتقال این بیماری باشند اما به‌عنوان یک دامپزشک که روزانه با سگ‌هایی که در آپارتمان‌ها نگهداری می‌شوند، سروکار دارم تا حالا با چنین موردی برخورد نکرده‌ام. پژوهشگران آمریکایی در سال ۲۰۱۳ اعلام کردند افرادی که از سگ‌‌های خانگی نگهداری می‌‌کنند به دلیل اینکه اغلب پس از تماس با حیوان دست‌‌های خود را نمی‌‌شویند یا ممکن است این حیوان به رختخواب صاحب خود نیز راه پیدا کند، در بیشتر موارد میکروب‌‌های سگ و حتی شپش به افراد منزل انتقال پیدا می‌کند. سگ به دو گونه شپش‌ مبتلا می‌شود، شپش مکنده و گزنده؛ شپش سگ علاقه به زندگی در بدن سگ‌ها دارد و شپش انسان علاقه به زندگی در بدن انسان‌ها. با این حال احتمال انتقال شپش سگ به انسان وجود دارد و علت آن تماس بیش از حد با سگ و دیگر حیوانات خانگی و بازی کردن آنها در رختخواب‌های کودکان است.» البته بعضی متخصصان معتقد هستند که شپش سرهای کودکان خانواده‌های مرفه دلایل دیگری هم دارد. مرضیه موذن‌زاده، متخصص پوست و مو معتقد است که این شپش‌ها گاهی ارمغان سفرهای خارجی است.

چطور متوجه شپش در موی سر بشویم؟
خارش شدید و آزاردهنده سر
برجستگی های کوچک و قرمز برروی سر، گردن و شانه ها
ذره های سفید بسیار شبیه به شوره سر  برروی پایه ی موها که بسختی کنده می شوند

رشک
به تخم شپش که بیضی شکل هست و دارای رنگ سفید می باشد و اندازه آن حدود ته سنجاق می باشد رشک اطلاق می گردد.منبع تغذیه شپش خون انسان می باشد، بزاق شپش دارای مواد ضدانعقادی می باشد که جلوی لخته شدن خون را می گیرد وباعث ایجاد خارش شدیدی می شود،شپش تن علاوه برایجاد ناراحتی هایی که به علت گزش شپش ایجاد میشود ،انتقال دهنده بیماری تیفوس وتب ناشی از گزش شپش نیز می باشد.

برای از بین بردن تخم‌ها لازم است که یک معالجه مناسب در زمان مناسب، بعد از بیرون آمدن و قبل از تبدیل‌شدن آن‌ها به شپش بالغ، در پیش گرفته شود.

کندن تخم‌های شپش از مو و شانه زدن موها با شانه‌ی ضدشپش ( شانه نیت) بسیار مفید است.