بیل مکانیکی به جان قبور تاریخی عصر آهن در اردبیل افتاد

روح الله محمدی درخصوص اینکه آیا پروژه راهسازی مجوز فعالیت در محوطه باستانی داشت یا خیر گفت: قرار بود تا عمق ۷۰ سانتی‌متر حفاری داشته باشند که در برخی نقاط این مهم را رعایت نکردند و سبب تخریب قبوری که در این منطقه قرار داشت شدند.

به گزارش «اقتصادسنج»، عملیات عمرانی بار دیگر در نقطه‌ای از کشور به محوطه باستانی ورود و سبب تخریب بخشی از محوطه شده است. چنانکه در نتیجه عملیات راهسازی و چهار بانده کردن محور ارتباطی پارس آباد مغان – سربند در محدوده روستای اولتان، علاوه بر نمایان شدن قبور باستانی، به دلیل تخریب بخشی از این قبور، مجوز برنامه کاوش اضطراری گورهای مکشوفه از اولتان قالاسی پارس‌آباد اردبیل توسط پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری صادر شد.

اولتان قالاسی در مسیر راه جاده تاریخی «قفقاز یولی» و «ائل یولی» واقع شده و از جمله شهرهای مهم تاریخی دشت مغان محسوب می‌شود.

این اثر تاریخی دارای ارگ مرکزی با وسعت بیشتر از سی و سه هکتار، بخش صنعتگران با وسعت بیست و پنج هکتار و شارستان و ربض و گورستان مکشوفه مورد کاوش روی هم بالغ بر صد هکتار وسعت داشته است.

روح‌ا… محمدی (سرپرست هیئت باستان‌شناسی کاوش در اولتان) دراین خصوص گفت: تاکنون ۱۰ قبر شناسایی شده که بیشتر آن‌ها مربوط به دوره‌های اشکانی، اوایل اسلام و سلجوقی است. دو قبر مربوط به دوره اسلامی است که تدفین‌های اسلامی نیز بدون اشیاء انجام می‌گرفت.

وی افزود: این تدفین‌ها چاله‌ای و مشابه قبرهای امروزی رو به قبله انجام شده‌اند. تنها تفاوت این قبرهای دوره اسلامی با قبرهای امروزی در آن است که این قبرها همسطح زمین هستند و سنگ نشانه یا همان سنگ قبر ندارند.

او ادامه داد: در میان قبور دوره اوایل اسلام و سلجوقی، نشانه‌هایی از دفن افراد مختلف با سنین مختلف بدست آمد. زن و مرد و حتی نوجوان در میان این قبور دیده می‌شود. نوع تدفین دوره اوایل اسلام و دوره سلجوقی تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند و چاله‌ای و رو به قبله هستند.

به گفته محمدی، قبور دوره اشکانی در قالب تدفین‌های جنینی و طاق باز هستند. تدفین‌های جنینی به سمت شرق و غرب انجام گرفته‌اند. اما تدفین طاق باز متفاوت است به اینگونه که نیم تنه بالا به پشت خوابانده شده و پاها به داخل خم شده‌اند. دست چپ به سمت دهان و دست دیگر بر روی شکم گذاشته شده است.

او خاطرنشان کرد: این تدفین‌ها نشان از آیین‌های دوره خود دارند و با توجه به آنکه دوره اشکانیان بیش از ۵۰۰ سال طول کشید و آیین‌های مختلف در دوره‌های مختلف آن پدید آمد، بعد از بررسی‌های بیشتر می‌توان درخصوص قبرهای تازه کشف شده صحبت کرد.

محمدی همچنین بیان کرد: ممکن است این تدفین‌ها در دوره‌های مختلف اشکانیان انجام شده باشد و برهه‌های زمانی متفاوتی را دربرگیرند. صحبت دراین خصوص نیازمند بررسی و مطالعه بیشتر است.

سرپرست هیئت باستان‌شناسی درخصوص اشیائی که در تدفین‌های دوره اشکانی بدست آمده نیز گفت: در یک گور که احتمالا تدفین یک مرد است، شمشیر با غلاف آهنی بدست آمده درحالی که تاکنون غلاف‌هایی که بدست آمده مفرغی بوده و این نمونه‌ای خاص به حساب می‌آید. سرپیکان‌های آهنی، شمشیر، غلاف شمشیر، اشیاء آهنی، مفرغی و سفالی، مهره‌های سفالی، عقیق، فریت و… از دیگر اشیائی هستند که در این قبور بدست آمده است.

او همچنین عنوان کرد: مهره‌های سفالی علاوه بر قبور بانوان، در قبور مردان نیز بدست آمده است. اما عقیق و فریت مختص بانوان است و در زیورآلات آن‌ها به کار می‌رفت. در قبور بانوان، دگمه‌های مفرغی نیز بدست آمده است. بررسی این اشیاء نیز نیازمند مطالعات بیشتر است تا بتوانیم درخصوص جایگاه اجتماعی تدفین‌ها به نتیجه برسیم. در برخی از قبور ممکن است زیر اسکلت‌ها نیز شی‌ء وجود داشته باشد و از آنجا که هنوز کاوش به اتمام نرسیده نمی‌توان در این خصوص صحبت کرد.

آیا پروژه راهسازی مجوز فعالیت داشت؟

محمدی خاطرنشان کرد: در اثر فعالیت ماشین آلات سنگین راهسازی بسیاری از قبوری که تاکنون بدست آوردیم، تخریب شده‌اند. چنانکه می‌توان گفت حدود ۸۰ درصد قبور دوره اسلامی تخریب شده به این صورت که بخشی از پای متوفی باقی ماده و مابقی تدفین تخریب شده یا بخشی از جمجمه باقی مانده و قفسه سینه تخریب شده است.

او افزود: بیل‌های مکانیکی با برداشتن خاک‌ها تا عمقی بیش از یک و نیم متر پیشرفته‌اند در حالی که مجوز فعالیت آن‌ها نهایتا تا عمق ۷۰ سانتی‌متر بوده است. همین امر سبب به وجود آمدن تخریب گسترده در این بخش از گورستان شده است. حتی تعدادی از قبور به طور کامل تخریب شده‌اند. بخشی از قبور اشکانی نیز ۱۰۰ درصد تخریب شده‌اند.

سرپرست هیئت باستان‌شناسی درخصوص چرایی و چگونگی ورود پروژه راهسازی به محوطه باستانی و اینکه آیا مجوز فعالیت داشتند یا خیر، گفت: عملیات راهسازی و چهاربانده کردن در محور ارتباطی پارس آباد مغان – سربند در محدوده روستای اولتان رقم خورده است. با توجه به آنکه این جاده از قدیم وجود داشت برای گسترش آن نمی‌توانستند به سمت روستا و خانه‌ها بروند از این رو به سمت محوطه باستانی آمدند. با وجود آنکه حدود ۳۰۰ متر از خندق فاصله دارند اما می‌دانستیم که در حریم احتمالی فعالیت خواهند داشت.

وی خاطرنشان کرد که میراث‌فرهنگی استان در سال ۱۳۹۸ با انجام این پروژه مخالف کرد اما درنهایت به دلیل برخی از فشارهای سیاسی این کار انجام شد. در نهایت قرار بود تا عمق ۷۰ سانتی‌متر حفاری داشته باشند که در برخی نقاط این مهم را رعایت نکردند. حدود ۵۰ متر با عمق یک و نیم متر کنده‌اند و سبب تخریب قبوری که در این منطقه قرار داشت شدند. از برخی قبور نشانه‌هایی باقی مانده و برخی به طور کامل تخریب شده‌اند. درواقع می‌توان گفت تنها دو قبر سالم است و هشت قبر آسیب دیده است.

او در ادامه از کشف قبر جدیدی خبر داد و گفت: با کاوش در لایه‌های پایین‌تر موفق به کشف قبری شدیم که شواهد آن نشان می‌دهد ممکن است مربوط به عصر آهن باشد. هنوز مطمئن نیستیم و نیازمند بررسی‌های بیشتر است.

محمدی افزود: باتوجه به آنکه اولتان یک شهر تاریخی است این احتمال وجود دارد که در حال حاضر تنها یکی از گورستان‌های این شهر را پیدا کرده باشیم. با توجه به وسعت محوطه که حدود صد هکتار است، احتمالا این گورستان یکی از گورستان‌های این شهر تاریخی است که در بخش جنوبی محوطه واقع شده است. حدود یک ماه پیش مطالعات ژئوفیزیک نیز در محوطه انجام شد که نتایج آن در دست تحلیل و بررسی است.

به گفته سرپرست هیئت باستان‌شناسی، برآورد اولیه آن است که بیش از ۳۰ قبر در این محوطه وجود دارد که باید شناسایی و کاوش شوند.