اقتصادسنج| شاید بیشتر ما دلمان بخواهد از این مدت‌زمان بکاهیم. در این صورت، باید ببینیم می‌توانیم با اطلاعاتی که از سامانه پاداش مغز داریم گوشی تلفن همراه را که گویی با چسب به دستانمان چسبیده‌است برای مدت بیشتری از خود دور کنیم.

هر فرد دارنده تلفن هوشمند به‌طور متوسط هر 12 دقیقه یک‌بار بار محتوای تلفن خود را چک می‌کند.

نخستین کاری که بسیاری از ما صبح پس از بیدار شدن از خواب و آخرین کاری که شب پیش از خوابیدن انجام می‌دهیم چک کردن تلفن همراهمان است. این رفتار تکرارشونده درواقع میل شدید و بی‌دلیلی است که مولکول‌های مغزمان به ما وارد می‌کنند.

یک مولکول را به‌طور خاص مسئول این رفتار می‌دانند: دوپامین. این ناقل عصبی به دلیل نقشی که در سیستم پاداش مغز ایفا می‌کند به مولکول «حال خوب» معروف است. گیرنده‌های دوپامین در مغز نیز با پیش‌بینی یک اتفاق لذت‌بخش تشویق می‌شوند. به همین دلیل است که ما به چک کردن مداوم تلفن‌هایمان ادامه می‌دهیم.

سیستم پاداش، سیستم پیام‌رسانی ویژه مغز است که فرد را از رفع نیازهایش آگاه می‌کند. در تعریف علمی آن از نگاه علوم اعصاب، سیستم پاداش مجموعه‌ای از ساختارهای مغزی است که سعی می‌کند رفتارها را با تحریک و ایجاد اثرات لذت‌آور تنظیم و کنترل کند. یک مدار مغزی است که رفتارها را فعال و تقویت می‌کند و نورون‌های حاوی دوپامین نیز بخشی از آن هستند.

بازی‌های تلفن همراه و اپلیکیشن‌های رسانه‌های اجتماعی طوری طراحی می‌شوند که میل زیاد برای بازی کردن یا مشاهده پست‌ها و کامنت‌گذاری را در کاربرها حفظ کنند. به عقیده دانشمندان، تلفن همراه هوشمند بسیار شبیه به سوزن تزریق زیرجلدی است که مقدار بی‌پایانی دوپامین دیجیتال به میلیاردها کاربر تزریق می‌کند.

رسانه‌های دیجیتال، مواد مخدر و الکل هر سه با آزاد کردن دوپامین، گستره یکسانی از مغز ما را فعال می‌کنند. با تکرار استفاده از آن‌ها مغز ما خود را سازگار می‌کند و تنظیم ارسال دوپامین را به شکل دیگری انجام می‌دهد. مغز کار تنظیم را با منقبض و جمع کردن گیرنده‌های دوپامین انجام می‌دهد.

طی استفاده مداوم با تلفن همراه مغز وارد وضعیت کمبود دوپامین می‌شود که ویژگی‌های رایج آن افسردگی، اضطراب، بی‌خوابی، زودرنجی و ولع دائمی هستند. وقتی یکی از این موارد را تجربه می‌کنیم، دیگر برای انجام کار معینی به سراغ شبکه‌های اجتماعی نمی‌رویم بلکه می‌خواهیم به طریقی از حالت کمبود دوپامین خارج شویم و خود را از احساس ناخوشایندی که درگیرش هستیم برهانیم.

اعتیادهای رفتاری ازجمله وسواس حضور در رسانه‌های اجتماعی موضوع بحث‌برانگیزی شده‌اند.

عده‌ای معتقدند که این مسأله نباید هم‌سطح با اعتیاد به مصرف مواد مخدر مورد بحث قرار گیرد چون اگرچه استفاده از رسانه‌های اجتماعی آزادسازی دوپامین را افزایش می‌دهد، مقدار دوپامین رها شده بسیار کمتر از مقداری است که از مصرف کوکائین و متامفتامین آزاد می‌شود.

چه معتاد به تلفن همراه باشیم و چه نباشیم، ما به‌طور متوسط چهار ساعت از روز را سرگرم تلفن همراهمان می‌شویم.

شاید بیشتر ما دلمان بخواهد از این مدت‌زمان بکاهیم. در این صورت، باید ببینیم می‌توانیم با اطلاعاتی که از سامانه پاداش مغز داریم گوشی تلفن همراه را که گویی با چسب به دستانمان چسبیده‌است برای مدت بیشتری از خود دور کنیم.

مطلبی که ممکن است درباره آن در اینستاگرام یا تیک‌تاک خوانده یا دیده باشیم«روزه دوپامین» است؛ نوعی سم‌زدایی دیجیتالی که طی آن فرد به‌طور موقت خود را از فناوری‌های اعتیادآور ازجمله شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های اینترنتی محروم می‌کند.

روزه دوپامین شکلی از مراقبه (مدیتیشن) یا رفتاردرمانی است که طی آن سعی می‌کنیم اصرار به تکرار یک رفتار را خفیف کنیم و عادت‌های منفی را تغییر دهیم. هدف این است که آگاهانه و برای مدت کوتاهی از چیزهایی که بیش‌ازحد ما را تحریک می‌کنند اجتناب کنیم. شبکه‌های اجتماعی یکی از آن‌ها است.

پیشنهاددهندگان این راهکار مدعی هستند که یک دوره پرهیز مختصر موجب می‌شود کاربرها بهتر بتوانند وسایل یا امکاناتی که مورد علاقه‌یشان هستند را به کار بگیرند ضمن این‌که یک رابطه سالم‌تر را با فناوری پیش می‌گیرند. به این حال، منتقدین هشدار می‌دهند که برای پشتیبانی از این ادعا شواهد کمی در دست است.

علی‌رغم این نظر، پژوهشگرانی که کارشان بررسی استفاده بیش‌ازحد از شبکه‌های اجتماعی است در بیشتر مواقع تأیید می‌کنند که سم‌زدایی دیجیتالی اقدام سودمندی است. این نوع سم‌زدایی به دوره‌ای اشاره دارد که طی آن فرد با میل خود استفاده از وسایل و دستگاه‌های دیجیتالی مانند تلفن‌های هوشمند و رایانه‌ها را برای خود ممنوع می‌کند. بدین ترتیب، فرصتی برای خود فراهم می‌کند تا استرس را کاهش دهد و روی تعاملات اجتماعی در دنیای فیزیکی و ملموس تمرکز کند. ازجمله مزایای سم‌زدایی دیجیتالی شامل افزایش توجه و ملاحظه، کاهش اضطراب، ادراک بهتر محیط پیرامون و قدردانستن آن و جمع‌گرایی بیشتر به‌جای انزوا است.

تنها یک آخر هفته اقدام به روزه دوپامین و در این مورد خاص روزه رسانه اجتماعی به‌قدری به تنظیم مجدد رفتارها کمک می‌کند که بسیار محتمل است عادت غرق شدن در رسانه‌های اجتماعی از سرمان بیافتد.

وقت گذراندن با دوستان و خویشاوندان در خارج از فضای مجازی و به‌صورت آفلاین عواطف و احساسات مثبت ایجاد می‌کند و موجب استحکام روابط و وابستگی‌ها می‌شود. نوشیدن چای در کنار خانواده یا یک دوست بدون شک تجربه مثبت‌تری از چت کردن با او در مسنجرها است.