اقتصادسنج؛ براساس گزارش بانک مرکزی، طی 3 ماه نخست امسال 37 هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌های دانش بنیان اعطا شده که به‌غیر از تعداد شرکت‌ها، هیچ جزئیات دیگری از آن منتشر نشده است.

بانک مرکزی از پرداخت ۳۷ هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌های دانش بنیان در سه ماه نخست امسال خبر داده است. این عدد، رشد ۹۰درصدی را نسبت به مدت زمان مشابه در سال گذشته نشان می‌دهد.

اما این تسهیلات توسط چه بانک‌هایی پرداخت شد و چه شرکت‌هایی این تسهیلات را دریافت کردند؟

طبق گفته معاون نظارت بانک مرکزی، از حدود اردیبهشت‌ماه سال گذشته، ۶ بانک برای دادن اعتبار و تسهیلات به شرکت‌های دانش بنیان مشخص شدند که شامل بانک‌های ملت، رسالت، صادرات، توسعه صادرات، صنعت و معدن و بانک ملی است.

در گزارش بانک مرکزی چنین آمده که در سال جاری و تا پایان خردادماه، تعداد 1152 شرکت، تسهیلات گرفته‌اند ولی به جزئیات دیگری از شرکت‌های دریافت‌کننده، نوع تسهیلات و میزان پرداخت به هر شرکت اشاره‌ای نشده است.

روایت‌هایی وجود دارد که این تسهیلات به خودی‌ها داده شده است، اما مشخص نیست که این روایت‌ها چقدر صحت دارند‌. بنابراین عدم انتشار لیست شرکت‌هایی که تسهیلات دانش بنیان دریافت کرده‌اند به این شایعات دامن زده است.

نمی‌توانیم لیست را منتشر کنیم

در حاشیه نمایشگاه الکامپ بود که محمدصادق خیاطیان، رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی در پاسخ به سوال خبرنگار تجارت‌نیوز مبنی بر اینکه چرا لیست شرکت‌هایی که تسهیلات دانش بنیان گرفته‌اند، منتشر نمی‌شود؟ گفت: «موضوع مالی جزو اسرار شرکت‌ها محسوب می‌شود و من فکر نمی‌کنم هیچ جای دنیا چنین لیستی منتشر شود!»

او افزود: «شرکت‌ها می‌توانند برای دریافت تسهیلات اقدام کنند. ما محور کار هستیم و همه چیز روشن است. شرکت‌ها می‌توانند طرح خود را ثبت کنند و اگر طرح شان اقتصادی و مفید باشد، مورد حمایت قرار می‌گیرد.»

شرکت دانش بنیان چیست؟

در اینجا شاید بهتر باشد که تعریفی از شرکت دانش بنیان داشته باشیم و به این پاسخ دهیم که شرکت دانش بنیان به چه شرکتی گفته می‌شود؟ در وب‌سایت معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در مورد انواع شرکت‌های دانش بنیان آمده که شرکت‌های‌ دانش بنیان شامل این دسته‌هاست: الف- نوپا، ب- نوآور و ج- فناور.

نکته­‌ای که در اینجا قابل طرح است، مربوط به مشخص نبودن این مسئله است که چگونه شرکت­‌ها در ایران به درجه نوآوری و فناوری می‌­رسند. شاهد این مدعا این است که وقتی رهبری سال 1401 را با عنوان «تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین» نام­گذاری کردند، به ناگهان شاهد رشد 100درصدی در فهرست شرکت‌هایی بودیم که با عنوان دانش بنیان از آنها یاد می‌شود.

8 هزار شرکت دانش بنیان در کشور داریم

دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور با ‌اشاره به افزایش 100درصدی شرکت‌های دانش بنیان در سال 1401 نسبت به سال قبل خود عنوان کرد: «تا سال 1400، تعداد 6500 شرکت دانش بنیان تائید صلاحیت شده بود. تعداد ۷۰۰ شرکت در سال 1400 به تائید رسید، اما در سال ۱۴۰۱ بیش از ۱۴۰۰ شرکت تائید صلاحیت شد که رشد دوبرابری نسبت به سال قبل خود را نشان می‌دهد و در مجموع به ۸ هزار و ۴۰۰ شرکت دانش‌بنیان رسید.»

ولی آیا به ازای بیش از ۸۰۰۰ شرکت دانش بنیان، ۸۰۰۰ محصول یا خدمت دانش بنیان هم داریم؟ یا اصلا چطور یک شرکت دانش بنیان می‌شود؟

طبق تعریف وبسایت معاونت علمی ریاست جمهوری، شرکت دانش بنیان «شرکت یا مؤسسه خصوصی است که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالاها و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر نسبت به تراز متوسط فناوری‌های موجود در کشور و با ارزش افزوده بالا و براساس معیارهای مورد نظر این آیین‌نامه، به تائید کارگروه می‌رسد.»

با وجود چنین تعریفی، ولی به نظر می‌رسد که در ایران، با گسترده کردن تعریف دانش بنیان است که شرکت‌های بیشتری زیر چتر آن قرار می‌گیرند و شاهد رشد ۱۰۰درصدی شرکت‌هایی دانش بنیان هستیم تا از تسهیلاتی که به این شرکت‌ها اعطا می‌شود، استفاده کنند.

بررسی بازدهی تسهیلات اعطایی در اقتصاد

اوایل سال جاری هم این خبر مطرح شد که در سال 1401 مبلغ 177هزار میلیارد تومان به شرکت‌های دانش بنیان پرداخت شده است. اما معلوم نیست چرا و چگونه شرکت‌ها این تسهیلات را دریافت کردند و این مبلغ چه بازدهی در اقتصاد کشور داشته است؟ این اعداد از چه منبعی پرداخت می‌شوند؟ آیا جز بیت‌المال، منبع دیگری می‌توان سراغ گرفت؟ مسئله مهم این است چرا در قبال اموال بیت المال هیچگونه پاسخگویی وجود ندارد؟

سوال اساسی دیگر این است که از این مبلغ چه مقدار سهم استارتاپ‌ها و شرکت‌های‌ نوپا بوده و چقدر از این کسب‌وکارهای نوآور حمایت شده است؟

رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری در حاشیه نمایشگاه الکامپ درباره سهم استارتاپ‌ها از تسهیلات دانش بنیان گفت: «برنامه ما این است حوزه‌هایی که دانش بنیان هستند، بتوانند از ما خدمات دریافت کنند. تمام تمرکز ما بر آنهاست و شامل باقی حوزه‌ها نمی‌شود. اگر کمک دیگری باشد غیرمستقیم از طریق صندوق‌های پژوهش و فناوری که فرمول خاص خود را دارد، انجام می‌شود.»

همچنین اخیرا کمپینی در توییتر راه‌اندازی شد که شرکت‌هایی که تسهیلات دانش بنیان گرفته‌اند، اعلام کنند تا شفاف‌سازی بیشتری صورت گیرد، ولی شرکت‌هایی که دریافت تسهیلات خود را اعلام کردند کمتر از انگشتان دو دست بودند.

تجارت‌نیوز/