با آغاز نهمین دوره انتخابات سازمان نظام پزشکی در سراسر کشور، بار دیگر فضای جامعه پزشکی رنگ رقابت و هیجان به خود گرفته است. اما پرسش اصلی این است که چرا رقابت در این انتخابات صنفی، همواره از بسیاری انتخابات حرفهای دیگر داغتر است؟
اقتصادسنج| با آغاز نهمین دوره انتخابات سازمان نظام پزشکی در سراسر کشور، بار دیگر فضای جامعه پزشکی رنگ رقابت و هیجان به خود گرفته است. این انتخابات که از ساعت ۷ صبح روز جمعه ۲۵ مهرماه آغاز شده و تا ساعت ۱۷ ادامه دارد، بیش از ۳۷۴ هزار پزشک، دندانپزشک، داروساز، ماما و پیراپزشک را دربرمیگیرد که واجد شرایط رأی دادن در حوزههای انتخابیه خود هستند. اما پرسش اصلی این است که چرا رقابت در این انتخابات صنفی، همواره از بسیاری انتخابات حرفهای دیگر داغتر است؟
۱. جایگاه اثرگذار سازمان در نظام سلامت
سازمان نظام پزشکی تنها یک نهاد صنفی نیست؛ بلکه بر اساس قانون تشکیل مصوب سال ۱۳۸۳، یکی از ارکان اصلی نظام سلامت کشور محسوب میشود. این سازمان در موضوعاتی چون تعیین تعرفه خدمات درمانی، صدور و تمدید پروانه مطب، نظارت بر تخلفات حرفهای، و تنظیم روابط بین جامعه پزشکی و بیمهها و وزارت بهداشت نقش مستقیم دارد.
به همین دلیل، ترکیب شورای مرکزی و هیئت مدیرههای استانی، مستقیماً بر مسیر سیاستگذاری در حوزه سلامت و معیشت جامعه پزشکی تأثیرگذار است. در واقع هر گروهی که در انتخابات پیروز شود، بخشی از قدرت تصمیمسازی در این حوزه را در اختیار میگیرد.
۲. شکاف نسلی و فکری در بدنه جامعه پزشکی
در سالهای اخیر، شکاف قابلتوجهی میان نسل جدید پزشکان و نسل قدیمیتر ایجاد شده است. پزشکان جوانتر، که بخش بزرگی از جامعه پزشکی کشور را تشکیل میدهند، معمولاً خواهان اصلاحات ساختاری، شفافیت مالی، عدالت در تعرفهگذاری و مقابله با انحصارهای صنفی هستند.
در مقابل، گروهی از پزشکان باسابقه که سابقه طولانی در مدیریتهای صنفی دارند، تأکیدشان بر حفظ شأن حرفهای و اقتدار سازمان در برابر فشارهای بیرونی است.
این تقابل دیدگاهها، رقابت در انتخابات را از یک رقابت ساده صنفی به جدالی بر سر آینده حرفه پزشکی تبدیل کرده است.
۳. منافع اقتصادی و سیاستگذاری مالی
هر تصمیم نظام پزشکی، تأثیر مستقیم بر درآمد و شرایط کاری پزشکان دارد. برای نمونه، اختلاف نظر بر سر تعرفه خدمات درمانی میان گروههای مختلف پزشکان، همواره یکی از محورهای اصلی رقابت بوده است.
از سوی دیگر، نظام پزشکی در سالهای اخیر نقش میانجی میان پزشکان و بیمهها را ایفا کرده و در مواردی بر تعیین سقف پرداخت بیمهها، تعرفه و میزان بازپرداخت خدمات اثر گذاشته است. طبیعی است که در چنین شرایطی، هر گروه تلاش کند افراد نزدیک به خود را به کرسیهای تصمیمگیری برساند تا در دفاع از منافع صنفی خود دست بالاتر داشته باشد.
۴. جدال استقلال صنفی و همسویی با دولت
یکی دیگر از دلایل داغ شدن فضای انتخابات، تقابل دو رویکرد در درون جامعه پزشکی است:
گروهی معتقدند نظام پزشکی باید نهادی مستقل و منتقد سیاستهای ناکارآمد دولتی باشد؛ در مقابل، گروهی دیگر تأکید دارند که تعامل سازنده و همسویی با وزارت بهداشت و نهادهای حاکمیتی میتواند بهبود تدریجی و کمتنشتری در سیاستهای سلامت ایجاد کند.
این دو نگاه متفاوت، عملاً باعث شکلگیری دو جبهه بزرگ فکری در انتخابات شده که هر یک با شعارهای صنفی، اما اهدافی سیاسی و مدیریتی، وارد رقابت میشوند.
۵. جنبه حیثیتی و رسانهای انتخابات
در سالهای اخیر، بهویژه از دوره هفتم و هشتم به بعد، انتخابات نظام پزشکی از محدوده درونصنفی فراتر رفته و به نمادی از مشارکت نخبگان علمی در سازوکارهای مدیریتی کشور تبدیل شده است.
فضای پررنگ شبکههای اجتماعی، انتشار فهرستهای انتخاباتی از سوی گروههای تخصصی و ائتلافهای مختلف، و حمایت انجمنهای علمی و دانشگاهی، همه باعث شده تا این انتخابات وجههای سیاسی ـ اجتماعی نیز پیدا کند.
در برخی کلانشهرها مانند تهران، مشهد، شیراز و اصفهان، رقابت میان فهرستها گاهی حتی به رقابت انتخاباتی در سطح احزاب سیاسی شباهت پیدا کرده است.
۶. مسئله اعتبار صنفی در برابر جامعه
در دورههای اخیر، بخشی از جامعه پزشکی از کاهش اعتماد عمومی به حرفه پزشکی ابراز نگرانی کردهاند.
بنابراین گروهی از نامزدها با شعار «بازسازی اعتبار جامعه پزشکی» وارد رقابت شدهاند و میکوشند با حضور در ارکان سازمان، نظام نظارت حرفهای و اخلاق پزشکی را تقویت کنند.
این نگاه، رقابت را نهفقط بر سر کرسی، بلکه بر سر بازتعریف رابطه پزشک و جامعه قرار داده است.
در یک جمله، داغی رقابت در انتخابات نظام پزشکی ناشی از ترکیب چند عامل است:
قدرت صنفی بالا، منافع اقتصادی گسترده، شکاف نسلی، تضاد دیدگاهها درباره استقلال یا تعامل با دولت، و جنبه حیثیتی و نمادین این انتخابات.
سازمان نظام پزشکی، نهفقط محل تصمیمگیری درباره امور داخلی پزشکان، بلکه یکی از معدود نهادهایی است که میتواند صدای رسمی جامعه تخصصی در برابر سیاستگذاریهای کلان سلامت باشد.
به همین دلیل، هر دوره از این انتخابات، بیش از هر زمان دیگری به آیینهای از تنوع دیدگاهها، رقابت حرفهای و وزنکشی قدرت در بدنه جامعه پزشکی ایران تبدیل میشود.