اقتصادسنج؛ طرح توزیع کالابرگ الکترونیکی توسط دولت به صورت آزمایشی و انجام سراسری آن مشروط به انتخاب مردم از یکی از این دو طرح است که موافقان و مخالفانی را در بین کارشناسان داشته است.

این درحالی است که گروهی معتقدند توزیع یارانه نقدی به دلیل افزایش قدرت انتخاب مردم در کالاهای مورد نظر، حتما آنها را به سمت یارانه نقدی سوق می‌دهد هر چند برای دولت نیز مطلوب است که از هزینه‌های تامین و توزیع کالابرگ الکترونیکی و تمهیدات مالی و اجتماعی جهت مقابله با بازارسیاه احتمالی در این خصوص فاصله بگیرد و توزیع یارانه نقدی را ادامه دهد، اما در عین حال برخی دیگر از کارشناسان نیز بر این باور هستند که توزیع یارانه نقدی به افزایش بیشتر تورم در جامعه می‌انجامد و علاوه بر آن توزیع کالاهای اساسی توسط کالابرگ الکترونیکی موجب عدالت اجتماعی و حمایت اصولی از اقشار آسیب پذیر در جامعه خواهد شد.

قدرت مانور بیشتر یارانه در خرید کالا

سید مرتضی افقه، کارشناس اقتصادی در این خصوص گفت: واگذاری حق انتخاب در کالابرگ الکترونیکی یا یارانه درحالی قدرت خرید مردم کاهش یافته است رویکردی است که بستگی به اجرای آن و اقلام در نظرگرفته شده به مردم دارد هر چند چون مردم با یارانه قدرت مانور بیشتری برای انتخاب کالاهای مورد نظر خود دارند که به احتمال زیاد گرایش بیشتری به یارانه در مقایسه با کالابرگ الکترونیکی خواهند داشت اما در مجموع باید گفت اجرای طرح کالابرگ الکترونیکی همان طرح توزیع کوپن است که برازنده اجرا در کشور نیست.

او افزود: یارانه نقدی به دلیل اینکه شرایط مطلوب‌تر و زماندار بودن برای استفاده را دارد و نیاز به حضور در صف‌های احتمالی را ندارد از مقبولیت بیشتری نزد مردم برخوردار خواهد بود از سویی دیگر یارانه نقدی حق انتخاب به مردم را می‌دهد علاوه بر این توزیع یارانه باعث ایجاد مشکلات بوروکراسی و هزینه‌کردهایی برای دولت خواهد شد که تامین و توزیع آن را برای خود دولت نیز پرچالش‌تر خواهد کرد که در انتها فقط به انتخاب محدودی از اقلام و کالاهای خاص خواهد شد.

افقه درباره مزایای طرح کالابرگ نیز گفت: توزیع کالابرگ به دلیل جلوگیری از توزیع نقدینگی در جامعه مزیت کنترل نرخ تورم را نیز داراست اما در حال حاضر که دولت انتخاب کالابرگ و یارانه نقدی را به مردم واگذار کرده است که به احتمال زیاد آنها یارانه نقدی را به دلایل مختلف مانند آزادی انتخاب در خرید کالا، دسترسی راحت‌تر به نقدینگی تا کالابرگ و مدت دارتر بودن استفاده از نقدینگی تا کالابرگ آنها را به سمتِ استفاده از یارانه نقدی سوق خواهد داد حتی در صورتی که دولت اجبار به جایگزینی طرح کالابرگ به جای یارانه کند نیز این احتمال وجود دارد که باز هم برخی به طرف فروش کالابرگ روی آورند تا به نقدینگی آن به منظور خرید کالاهای مورد نظر خود بروند.

اثرگذاری یارانه در افزایش تورم؟

این کارشناس اضافه کرد: توزیع یارانه نقدی با توجه به مقدار و کاربرانی که آن را دریافت می‌کنند آنقدر نیست که بر میزان نرخ تورم بیفزاید اما مسلماً می‌تواند به قشر آسیب‌پذیر جامعه کمک کند اما جامعه را به سمت سوداگری سوق نمی‌دهد و توزیع کالابرگ الکترونیکی احتمال ایجاد بازار سیاه و ضرورت تمهیدات دولتی برای مقابله با آن وجود دارد که سابقه آن پیش از این نیز در دوران جنگ تحمیلی و توزیع کوپن و بازار سیاه در این خصوص و فسادآفرینی هم وجود داشته است.

افقه توضیح داد: اصل اجرای طرح کالابرگ کار صحیحی نیست، اما از آنجا که دولت ناگزیر به اجرای آن است، بهتر است گزینه برداشت نقدی نیز برای کالابرگ الکترونیک فعال باشد.

تمایل مردم بیشتر به دریافت یارانه به‌صورت نقدی است تا خرید کالا بنابراین تجربه کوپن و کالابرگ در گذشته نشان داد مردم حتی کالایی که به آنها داده می‌شد را در بازار می‌فروختند تا کالایی را که بیشتر مورد نیازشان بود، تامین کنند بنابراین قطعا در اقتصاد متورم ایران پول نقد بیشتر برای اقشار کم‌ برخوردار گره‌گشاست.

کالابرگ بهتر از پول است

بهاالدین حسینی هاشمی، رئیس سابق بانک صادرات ایران در این خصوص معتقد است: اجرای طرح کالابرگ الکترونیک به‌جای پرداخت نقدی یارانه اقدامی صحیح است زیرا پرداخت یارانه نقدی موجب ایجاد تورم در کشور می‌شود و از آنجا که در کشور تورم بالای ۵۰ درصد داریم، پرداخت یارانه نقدی فقط بر آتش تورم می‌دمد؛ کما اینکه نیازهای حداقلی معیشت خانوارهای کم‌ برخوردار تامین نخواهد شد.

مدیریت تغذیه با کالابرگ

این اقتصاددان بیان کرد: هدف دولت از پرداخت یارانه در قالب کالابرگ رسیدن نیازهای اولیه خوراکی به هر خانوار است و اگر یارانه به‌صورت نقدی پرداخت شود ممکن است خانوار آن پول را صرف هزینه‌های دیگر و از تغذیه اولیه که نیاز هر فرد است، بنا به مصلحت صرفه‌جویی کند.

حسینی‌هاشمی در ادامه یادآور شد: مردم با استفاده از کالابرگ، می‌توانند اقلام اساسی خود را تهیه کنند که در این صورت ویتامین و کالری موردنیاز آنها هم تامین می‌شود.

وی با اشاره به اینکه با پرداخت یارانه نقدی، مردم به‌دلیل داشتن مشکلات اقتصادی، ممکن است در اولویت‌بندی، به میزان دریافت مواد مغذی بدن خود توجه نکنند، گفت: پرداخت یارانه نقدی به‌جای کالاهای اساسی جز داشتن مسائل اجتماعی از نظر اقتصادی چالش‌هایی را ایجاد می‌کند که به این صورت که افراد با بدن‌های ضعیف زود بیمار می‌شوند، زیرا ممکن است فرد مبلغ به‌دست آورده را صرف خرید کالاهای اساسی نکند، بنابراین کالابرگ می‌تواند مدیریت تغذیه را برعهده بگیرد که در مجموع تهیه سبد کالایی برای دریافت یارانه چه به‌صورت کالابرگ و چه به‌صورت نقدی اقدامی مفید است.

او معتقد است: کالابرگ در تمام جهان مرسوم است و اگر سبد کالایی داشته باشیم که به جامعه هدفی در زمان‌های مشخصی رسیدگی شود، در اصل با فقر مطلق مبارزه می‌شود و افراد کم‌ برخوردار از سوءتغذیه در امان می‌مانند از طرفی ما تجربه کوپن در کشور را داریم و می‌توانیم از آن با بروزرسانی و رفع مشکلات پیشین در حل مشکلات معیشت کشور بهره‌برداری کنیم.

حسینی هاشمی تاکید کرد: یارانه غیرنقدی کاملا عادلانه، شفاف و قابل‌رهگیری است و فرصت انتخاب را به مصرف‌کننده می‌دهد تا مدیریت معیشتش را خودش انجام دهد و با وجود امتیازاتی که پرداخت یارانه نقدی دارد، ارزش مبلغ پرداخت شده از سوی دولت طی زمان کاهش پیدا می‌کند.

در واقع یارانه نقدی با تورم شاخص‌بندی نشده در نتیجه در گذر زمان ارزش چندانی نخواهد داشت به همین جهت ارائه یارانه کالایی در درجه اول برای اقشار مختلف جامعه به‌اصطلاح لنگر معیشتی ایجاد می‌کند، به‌عبارت دیگر مردم اطمینان حاصل می‌کنند هر ماه سبد کالایی مشخصی دارند که میزان آن کاهش پیدا نمی‌کند و این اتفاق اثر اجتماعی بهتری خواهد داشت.

این اقتصاددان با اشاره به تعهد دولت برای تامین سبد کالایی گفت: ارائه کالابرگ این تعهد را در دولت ایجاد می‌کند که برای عرضه کالا برنامه مدون و مشخصی داشته باشد بنابراین دولت ناچار می‌شود برای تامین سبد کالایی اقدامی جدی و برنامه‌ریزی‌شده را در دستور کار خود قرار دهد و کالابرگ این انگیزه را در دولت ایجاد می‌کند که برای تامین کالا و مواد غذایی اقشار مختلف جامعه، موانع پیش‌رو را بردارد.

او درباره اینکه آیا زیرساخت‌های بانکی برای جایگزینی هر کارت بانکی به‌عنوان کارت اعتباری کالابرگ آماده است، گفت: بله، شبکه بانکی کشور کوچک‌ترین مشکلی برای تعریف کالابرگ در قالب کارت بانکی ندارد.

در اجرای طرح کالابرگ الکترونیک مبلغ یارانه در حساب سرپرست خانوار فریز می‌شود بنابراین در نهایت فرد این امکان را ندارد که از مبلغ یارانه به‌صورت نقدی استفاده کند.

حسینی هاشمی در ادامه توضیح داد: مبلغ کالابرگ می‌تواند مانند اعتبار کارت‌هدیه‌های شبکه بانکی باشد و معمولا مبلغ کارت هدیه قابل برداشت و انتقال نیست و هر فرد با کارت هدیه فقط می‌تواند با دستگاه پوز خرید یا از طریق درگاه‌های اینترنتی اقدام به خریداری اقلام مورد نیاز کند.