اقتصادسنج؛ در آستانه سال 2023، کشورهای پرشماری در سراسر جهان هم‌چنان با جنگ‌ها و درگیری‌های چند ده‌ساله، آشفتگی‌های اقتصادی و بحران‌های حاصل از تبعات و اثرات مخرب تغییرات اقلیمی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در این میان گارد ریل‌هایی از قبیل معاهدات صلح، کمک‌های بشردوستانه و لزوم پاسخ‌گویی در قبال نقض قوانین بین‌المللی هم که تا همین اواخر از صلح محافظت کرده یا مانع از خارج شدن این بحران‌ها از کنترل می‌شدند، ضعیف شده یا کاملاً برچیده شده‌اند.

هزینه‌های انسانی و اقتصادی این بحران‌ها و فجایع به یک اندازه تقسیم نمی‌شود. کشورهایی که میزبان بحران‌های احتمالی سال 2023 هستند، با این که تنها 13 درصد از جمعیت جهان را در خود جای داده‌اند، ولی با این حال 90 درصد از افراد نیازمند به کمک‌های بشردوستانه و 81 درصد از افرادی که به اجبار آواره شده‌اند، اهل این کشورها هستند.

اگر بتوانیم بفهمیم که در این کشورها چه اتفاقاتی روی می‌دهد- و برای مقابله با آن چه باید کرد- شاید بتوانیم فرصتی برای کاهش رنج انسانی در این کشورها به دست آوریم.

در این مطلب نگاهی داریم به کشورهایی که احتمالاً در سال آینده با بدترین بحران‌های انسانی مواجه خواهند شد.

اوکراین؛ بزرگ‌ترین بحران بی‌خانمانی جهان در اثر جنگ

بر اساس گزارش آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد؛ جنگ اوکراین سریع‌ترین و بزرگ‌ترین بحران آوارگی و بی‌خانمانی جهان در دهه‌های اخیر را موجب شده- و این کشور را برای اولین بار از سال 2017 به این سو وارد فهرست دیده‌بانی کمیته نجات بین‌المللی کرده است.

نکته مهم این که در زمستان امسال هنوز بسیاری از مردم این کشور بدون دسترسی به غذا، آب، مراقبت‌ها و خدمات بهداشتی و سایر لوازم ضروری زندگی را سپری می‌کنند. این درگیری هم‌چنین اثرات موجی زیادی بر دیگر نقاط جهان نیز دارد.

جنگ احتمالاً در طول سال 2023 ادامه خواهد داشت و این یعنی خطر آسیب، مجروحیت، بیماری و مرگ برای اوکراینی‌ها ادامه خواهد داشت و حتی شاید افزایش پیدا خواهد کرد. حملات موشکی روسیه نیز به احتمال زیاد میلیون‌ها اوکراینی را در زمستان بدون آب، برق و گرمایش بر جای خواهد گذاشت. آن‌هم در حالی که تاکنون 6.5 میلیون اوکراینی در داخل کشور آواره شده‌اند و تعداد آوارگان و پناهندگان اوکراینی در دیگر کشورهای اروپایی نیز از 7.8 میلیون نفر فراتر رفته است.

هائیتی: هرج‌ومرج حاصل از ترکیب خشونت گروه‌های جنایتکار با تغییرات اقلیمی

افزایش بی‌ثباتی سیاسی و خشونت گروه‌های جنایتکار پس از ترور رئیس‌جمهور جوونل مویز در سال 2021 در ترکیب با خشونت گروه‌های جنایتکار باعث شده هائیتی در فهرست بحران‌های احتمالی سال آینده در جایی حوالی صدر جدول قرار گیرد.

در هائیتی باندهای مسلح با کنترل مداوم مسیرهای توزیع باعث کمبود کالاهای اساسی و سوخت هستند و هم‌زمان افزایش قیمت‌ها هم خرید مواد غذایی را برای مردم دشوار می‌کند. شوک‌های آب‌وهوایی و شیوع وبا هم نهایت فشار را بر سیستم‌های پزشکی و بهداشتی وارد آورده است.

خشونت‌های باندهای جنایتکار هم‌چنان زندگی و معیشت مردم را مختل خواهد کرد. هزاران نفر از مردم این کشور نیز در معرض خطر آدم ربایی، تجاوز جنسی و قتل‌های فزاینده قرار خواهند داشت.

هائیتی هم‌چنین در سال 2022 دچار ناامنی غذایی بی‌سابقه‌ای بود که انتظار می‌رود در سال 2023 بدتر شود.

بورکینافاسو: بی‌ثباتی حاصل از فعالیت گروه‌های مسلح

هم‌زمان با تشدید حملات گروه‌های مسلح و تصرف شهرها و مناطق مختلف بورکینافاسو، وضعیت مردم این کشور به طور مستمر در حال وخیم‌تر شدن بوده است. تنش‌های بین جناح‌های سیاسی کشور نیز بی‌ثباتی را افزایش داده است. به خصوص که تنها در یک سال گذشته نیروهای مختلف مسلح دو بار قدرت را دست به‌دست کرده‌اند.

افزایش تعداد گروه‌های نظامی وابسته به جناح‌های سیاسی میزان خشونت را نیز افزایش داده است. گسترش بیشتر این گروه‌ها بی‌ثباتی سیاسی را نیز افزایش خواهد داد.

گروه های مسلح در حال حاضر 40 درصد از بورکینافاسو را تحت کنترل دارند.

در حالی که افراد بسیاری به شدت نیازمند انواع و اقسام کمک‌های بشردوستانه هستند، ولی این کمک‌ها به دلیل شدت درگیری‌ها و کمبود بودجه محدود هستند. ارتباط برخی از شهرها در شمال بورکینافاسو تقریباً به طور کامل با بقیه کشور قطع شده و قیمت مواد غذایی نیز در این کشور 30 درصد افزایش یافته است که جزو بالاترین نرخ تورم مواد غذایی در جهان قلمداد می‌شود.

سودان جنوبی؛ ترکیب تغییرات اقلیمی با میراث جنگ داخلی

سودان جنوبی هنوز در حال دست‌وپنجه نرم کردن با تبعات جنگ داخلی است که در سال 2018 پایان یافت. با این حال در شرایطی که شدت درگیری‌ها کاهش یافته، اما درگیری‌های محلی هم‌چنان جریان دارد و باعث شده این کشور هم‌چنان یکی از شکننده‌ترین کشورهای جهان قلمداد شود.

در این کشور هم‌چنین فجایع اقلیمی و بلایای آب‌وهوایی- از جمله سیل‌های شدید و خشکسالی‌های گسترده- باعث شده دسترسی مردم به غذا و منابع اولیه به طور فزاینده‌ای دشوار و دشوارتر شود.

بیشتر جمعیت 7.8 میلیون نفری سودان جنوبی در سال 2023 با بحران ناامنی غذایی مواجه خواهند شد. به خصوص که برنامه جهانی غذا به دلیل کمبود بودجه مجبور شد بخشی از کمک‌های غذایی خود به مردم سودان جنوبی را در سال ۲۰۲۲ به حالت تعلیق درآورد و این در حالی است که سیل‌های شدید، تخریب شدید محصولات کشاورزی و شیوع بیماری‌های همه‌گیر مردم این سامان را به شدت نیازمند این کمک‌ها کرده بود.

درگیری‌های پراکنده در سراسر سودان جنوبی غیرنظامیان و فعالان کمک‌های بشردوستانه را نیز تهدید می‌کند. سودان جنوبی دارای بالاترین سطح خشونت علیه امدادگران در جهان است که این موضوع مانع آن‌ها برای دسترسی به افراد نیازمند می‌شود.

سوریه؛ بحران بهداشتی در اثر سال‌های سال جنگ

بیش از یک دهه جنگ سیستم بهداشتی سوریه را ویران کرده و این کشور را در آستانه فروپاشی اقتصادی قرار داده است. ده سال درگیری در همسایگی لبنان، قیمت مواد غذایی و فقر را افزایش داده، تا جایی که در حال حاضر، 75 درصد از مردم سوریه قادر به برآورده کردن اساسی‌ترین نیازهای خود نیستند و میلیون‌ها نفر از مردم این کشور به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند. 47 درصد از مردم سوریه نیز به منابع آب سالم دسترسی ندارند.

در سال 2023 نیز روند افزایشی قیمت کالاها ادامه خواهد داشت. تداوم درگیری‌ها و ادامه حملات هوایی نیز احتمالأ افراد بیشتری را مجبور به ترک خانه‌های خود خواهد کرد.

هم‌چنین شیوع وبا- که برای نخستین بار در یک دهه اخیر روی می‌دهد- سیستم آب و سیستم‌های مراقبت بهداشتی و درمانی را تهدید می‌کند.

یمن؛ آغاز دوباره درگیری‌ها بعد از شکست آتش‌بس

این اتفاق که درگیری هشت ساله بین گروه‌های مسلح و نیروهای دولتی هنوز حل‌نشده باقی مانده، بحران یمن را عمیق‌تر کرده است. این در حالی است که آتش‌بس نیز باعث کاهش شدت درگیری‌ها در چند ماه گذشته شده بود، در اکتبر 2022 شکست خورد و نتوانست نقش خود را در کاهش پیامدهای اقتصادی و بهداشتی درگیری‌های یمن ایفا کند.

در این میان بودجه کمک‌های بشردوستانه به یمن نیز عقب افتاده است. آن هم در شرایطی که در حال حاضر بیش از 80 درصد از جمعیت این کشور در فقر شدید زندگی می‌کنند و 2.2 میلیون کودک دچار سوءتغذیه حاد هستند.

گفته می‌شود که در سال ۲۰۲۳ یمن به احتمال زیاد به دلیل شکست آتش‌بس با تداوم درگیری‌های بزرگ هشت سال گذشته مواجه خواهد بود. در واقع یمن در معرض خطر افزایش خشونت قرار دارد، مگر این‌که یک توافق آتش‌بس جدیدتر و طولانی‌تری حاصل شود.

در حال حاضر، درگیری‌های محلی ادامه دارد و این امر سازمان‌های بشردوستانه را برای رساندن کمک به افراد آسیب‌پذیر با مشکل مواجه می‌کند. هم‌چنین در سال آینده کالاهای اساسی از قبیل غذا و سوخت برای بسیاری از یمنی‌ها غیرقابل دسترسی خواهد بود.

جمهوری دموکراتیک کنگو؛ تشدید درگیری‌های چند ده ساله

جنگ بیش از 100 گروه مسلح برای دستیابی به کنترل کامل شرق کنگو به بحرانی دامن می‌زند که از چند دهه پیش تاکنون ادامه داشته است. بحرانی که در جریان آن در اغلب مواقع شهروندان آسیب دیده و مورد هدف قرار گرفته‌اند. پارسال هم گروه مسلح M23 پس از نزدیک به 10 سال خواب، دور جدیدی از فعالیت خود را آغاز کرد- که باعث شد خانواده‌های بیشتری مجبور به ترک خانه‌های خود ششده و در عین حال کمک‌های بشردوستانه بیشتری مختل شوند.

در چنین شرایطی شیوع بیماری‌های مهمی چون سرخک، مالاریا و ابولا نیز هم‌چنان سیستم مراقبت‌های بهداشتی ضعیف این کشور را تهدید می‌کند و زندگی بسیاری را در معرض خطر قرار خواهد داد.

ادامه درگیری‌ها هم‌چنان نگرانی اصلی کنگو است، به ویژه که تسلط گروه M23 بر مناطق بیشتری از این کشور به احتمال زیاد بر شدت و میزان تنش‌ها خواهد افزود.

هم‌زمان با نزدیک شدن کشور به زمان انتخابات نیز ناآرامی‌های سیاسی در حال افزایش هستند. رهبران سیاسی در این میان متهم هستند که برای جلب نظر رای‌دهندگان دست به تحریک و حمایت از درگیری‌ها می‌زنند. رویکردی که به‌رغم تلاش‌های گروه‌ها و افراد حافظ صلح، به احتمال زیاد می‌تواند خشونت علیه سازمان‌های کمکی و حامی را قبل از رای‌گیری افزایش دهد.

افغانستان؛ فقر تمام جمعیت کشور

افغانستان که در در فهرست سال 2022 در رتبه اول کشورهای بحران‌زده قرار داشت، در فهرست سال 2023 سقوط کرده- که البته بیش از این که به دلیل بهبود شرایط خودش باشد، به این دلیل است که وضعیت در شرق آفریقا بسیار وخیم‌تر شده است.

در شرایطی که بیش از یک سال از تغییر قدرت در افغانستان می‌گذرد، افغان‌ها همچنان در شرایط فروپاشی اقتصادی هستند. در حالی که افزایش سریع کمک‌ها در زمستان گذشته مانع از بروز قحطی در این کشور شد، علت اصلی این بحران هم‌چنان ادامه دارد و تقریباً کل جمعیت این کشور در فقر زندگی می‌کنند و برای زمستان طولانی دیگری آماده می‌شوند.

در آستانه فصل زمستان میلیون‌ها افغانی قادر به تامین نیازهای اولیه خودشان نیستند، و در این میان خشکسالی و جاری شدن سیل نیز باعث از بین رفتن محصولات و دام‌ها شده است.
بار سنگین این سختی بر دوش زنان و دختران افغان خواهد بود. آن‌ها هم‌چنین در معرض خطر خشونت و استثمار قرار دارند و با ممنوعیت تحصیل، پوشش، سفر و مشارکت سیاسی مواجه هستند.

اتیوپی؛ عذاب میلیون‌ها نفر در اثر خشکسالی و جنگ

اتیوپی در آستانه تجربه ششمین فصل متوالی بی‌باران خود است- که یعنی خشکسالی این کشور که 24 میلیون نفر را تحت تأثیر قرار داده، طولانی‌تر خواهد شد. در عین حال، در چند وقت اخیر درگیری‌های مختلف زندگی مردم این کشور را مختل کرده و مانع ارسال کمک‌های سازمان‌های بشردوستانه شده است.

در حالی که توافق صلح نوامبر 2022 امیدواری‌ها برای پایان دادن به درگیری تیگرای را افزایش داده، ولی هنوز 28.6 میلیون نفر هم‌چنان به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند.
اتیوپی برای پاسخ به خشکسالی به 1.66 میلیارد دلار نیاز دارد، اما تا اواخر سال 2022 تنها 42 درصد از این نیاز تامین شده است.

کمک‌های بشردوستانه به اتیوپی برای پاسخ به خشکسالی حتی از کشورهای شرق آفریقا نیز کمتر است. در این شرایط اگر گروه‌های بشردوستانه نتوانند منابع حمایتی را تحویل دهند، مردم اتیوپی به دلیل خشکسالی و افزایش قیمت مواد غذایی از گرسنگی خواهند مرد.

سومالی؛ گرسنگی فاجعه‌آمیز

سومالی که برای نخستین بار به صدر فهرست کشورهای بحران‌زده آمده، با خشکسالی و بحران گرسنگی بی‌سابقه‌ای مواجه است. مردم این کشور جان خود را دارند از گرسنگی از دست می‌دهند و کشور در آستانه قحطی قرار دارد.

البته به هیچ وجه این یک «فاجعه طبیعی» نیست. تغییرات اقلیمی انسان‌ساز فراوانی و شدت خشکسالی‌ها را افزایش داده است. دهه‌ها درگیری و جنگ هم توانایی سومالی برای واکنش سریع و مناسب به هر نوع شوک را از بین برده و سیستم‌ها و زیرساخت‌هایی را که می‌توانست محافظی در برابر بحران کنونی باشد، نابود کرده است.

به عنوان مثال، با کاهش تولید مواد غذایی در این کشور- به دلیل تغییرات آب و هوایی و جنگ- سومالی وابستگی فاجعه‌باری به واردات پیدا کرده است- که شاهد این مثال واردات بیش از 90 درصد از گندم مورد نیاز این کشور از روسیه و اوکراین است.

سومالی نیز مانند اتیوپی ششمین فصل بی‌باران متوالی خود را در سال 2023 تجربه می‌کند. قیمت‌های بالای غذا- ناشی از جنگ اوکراین- تغذیه خانواده‌ها را سخت‌تر از همیشه خواهد کرد.

وب سایت کمیته نجات بین‌المللی/