اقتصادسنج| قبل از کشف انسولین و همچنین داروهای ضد دیابت رایج، بیماران دیابتی با گیاهان دارویی و درمانهای سنتی معالجه می شدند. تاکنون تاثیر مثبت بیش از ۱۲۰۰ گیاه دارویی در کاهش میزان گلوکز خون و یا کاهش عوارض ناشی از آن شناخته شده است.

گیاهی موثر که دیابت را کنترل می کند

قبل از کشف انسولین و همچنین داروهای ضد دیابت رایج، بیماران دیابتی با گیاهان دارویی و درما نهای سنتی معالجه می شدند. تاکنون تاثیر مثبت بیش از 1200 گیاه دارویی در کاهش میزان گلوکز خون و یا کاهش عوارض ناشی از آن شناخته شده است. در طی 10 الی 20 سال گذشته تحقیقات آزمایشگاهی و همچنین بالینی متعددی روی گیاهان دارویی مورد استفاده در درمان دیابت انجام گرفت که در تعدادی از آنها اثرات قابل ملاحظه ای در کاهش گلوکز خون بیماران دیابتی مشاهده شد.

با توجه به دسترسی به منابع گیاهی، عوارض کمتر گیاه درمانی، مقبولیت برای اکثر بیماران و عدم محدودیت تولید یا واردات مواد اولیه دارویی، تحقیق جهت دستیابی به منبع دارویی گیاهی موثر ضروری به نظر می رسد. در این گزارش، مطالبی مربوط به اثر بخشی تعدادی از گیاهان دارویی با خواص کاهندگی گلوکز خون که در طب سنتی ایران در درمان بیماری دیابت تجویز می شود و گزارش های بالینی و آزمایشگاهی معتبر در ایران و خارج از کشور مبنی بر موثر بودن آن موجود است بطور خلاصه ارائه میگردد.

شنبلیله(Trigonella foenum- graecum) : شنبلیله یا شنبلید گیاهی نهاندانه، از دولپه ای های جدا گلبرگ است که جزء تیره نخود، تیره فرعی پروانه داران راسته گل سرخ است (5) . در طب سنتی ایران شنبلیله طبق نظر حکما ی طب سنتی از نظر طبیعت گرم و خشک بوده و برگ آن جهت تسکین سرفه های سرد، ورم طحال و کبد، دردکمر و برودت مثانه به کار می رفته است (6). زکریای رازی شنبلیله را برای مداوای بیماری دیابت مورد استفاده قرار می داده است. کاربردهای دارویی شنبلیله در طب سنتی کشورهای دیگر میتوان به رم و مصر باستان اشاره کرد که جهت تسهیل زایمان و افزایش شیر مادران دردهای قاعدگی واختلالات معده به کار می رفته است. مواد تشکیل دهنده اصلی دانه شامل ساپونین ها، آلکالوییدها و فیبرهای موسیلاژی می باشند.

دانه های شنبلیله دارای روغن ثابت حاوی اسیدهای چرب 6 درصد ترکیبات موسیلاژ به میزان 28 درصد و پروتئین 22 درصد، اسید آمینه های آزاد، کربوهیدرات ها، فلاونوئیدها، روغن فرار، استرول ها است. در مطالعات حیوانی مصرف بذر شنبلیله گلوکز خون ناشتا را هم به صورت حاد و مزمن کاهش میدهد. در یک مطالعه حیوانی، عصاره خشک بذر شنبلیله با دوز 15 میلی گرم بر کیلوگرم وزن حیوان توانسته است قند خون را در موش های سوری دیابتی کاهش دهد.

همچنین مشتقات غنی از فیبر عصاره شنبلیله باعث کاهش گلوکز و کلسترول خون در سگ های دیابتی شده است. در مطالعات بالینی روی انسان دیابتی نیز اثر بخشی این داروی گیاهی در کاهش قند خون مشاهده شده است. در یک مطالعه تجویز روزانه 1 گرم عصاره خشک هیدروالکلی بذر شنبلیله به بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 به مدت 2 ماه موجب کنترل قند خون شد.

پژوهشگران در این مطالعه نتیجه گیری کردند که علاوه بر شنبلیله، رعایت رژیم غذایی و ورزش نیز هر دو می توانند در کنترل و کاهش قند خون بیماران دیابتی نوع 2 موثر باشند. در دو مطالعه مشابه دانه شنبلیله سطح قند خون را در افراد دیابتی نوع 2 بهبود بخشید. اما اثر بخشی این داروی گیاهی در تعدادی از مطالعات بالینی رد شده است.

بعلاوه در یک مطالعه بالینی که روی بیماران دیابتی نوع دوم در پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی انجام شد ترکیب بذر این گیاه همراه با تعدادی از گیاهان دارویی دیگر موجب بهبودی بیماری دیابت شد.