اقتصادسنج؛ یکی از پرکاربردترین واژگان در بازار سرمایه “عرضه اولیه” است. خرید عرضه اولیه سهام شرکت‌ها از جذاب‌ترین گزینه‌های سرمایه‌گذاری است که عمدتا از سوی سهامداران به خصوص افراد تازه وارد مورد استقبال زیادی قرار می‌گیرد. دلیل این استقبال سهامداران بازدهی جذاب و سودآور بودن خرید عرضه‌های اولیه است که سرمایه‌گذاران را جذب می‌کند. در این مطلب به سوالاتی همچون: عرضه ا‌ولیه چیست؟ عرضه‌های اولیه چه انواعی دارد؟ چگونه می‌توانیم عرضه اولیه شرکت‌ها را خریداری کنیم؟ پاسخ خواهیم داد. همچنین عرضه‌های اولیه جدید بازار را نیز معرفی و نحوه خرید آن را توضیح خواهیم کرد.

عرضه اولیه چیست؟

عرضه ا‌ولیه که ترجمه عبارت Initial Public Offering (IPO) است، به عرضه سهام یک شرکت برای اولین بار در بورس یا فرابورس گفته می‌شود. با عرضه‌ اولیه سهام یک شرکت در بازار سرمایه، آن شرکت از حالت سهامی خاص خارج و به یک شرکت سهامی عام تبدیل می‌شود و بعد از آن همه مردم می‌توانند سهام آن شرکت را از طریق بورس خرید و فروش کنند و به اصطلاح سهام آن در بازار ثانویه معامله می‌شود.

یک شرکت برای عرضه اولیه سهام خود در بازار سرمایه می‌بایست مجوزهای لازم را از سازمان بورس و اوراق بهادار و یا فرابورس ایران دریافت کند و پس از طی مراحل مشخص و ارائه مدارک از جمله گزارشات و صورت‌های مالی شرکت، اقدام به عرضه سهام خود در قیمت و تعداد مشخص می‌کند. نکته ای که باید به آن توجه کنید این است که عرضه اولیه با پذیره نویسی متفاوت است و احتمالا با پذیره‌نویسی نیز آشنایی نسبی دارید.

چرا شرکت ها وارد بورس می شوند؟

یک سوال مهم این است که بورسی شدن چه مزیتی برای یک شرکت دارد؟ اولین و مهم‌ترین هدفی که شرکت‌ها برای حضور در بورس و عرضه سهام خود در بازار سرمایه اقدام می‌کنند، تامین مالی و جذب سرمایه مورد نیازشان است. هرچند حضور در بازار سرمایه و بورس الزاماتی را برای شرکت‌ها (نظیر ارائه گزارشات منظم از نحوه عملکرد و شرایط و وضعیت مالی شرکت) بوجود می‌آورد اما مزایای زیادی نیز به همراه خواهد داشت. از جمله مزایای عرضه سهام شرکتها در بورس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- ارائه گزارشات و صورت‌های مالی فصلی و سالانه باعث می‌شود سهامداران شرکت از وضعیت و عملکرد مالی و مدیریتی شرکت اطلاعات دقیقی بدست بیاورند و از ارزش واقعی آن مطلع شوند.

2- علاوه بر سهامداران شرکت، دیگر ذینفعان شرکت اطلاعات دقیقی از شرکت بدست می‌آورند که به دلیل نظارت بالای سازمان بورس و فرابورس از درستی و صحت آن می‌توانند مطمئن باشند.

3- اعتبار سنجی شرکت بهتر صورت می‌گیرد و اعتبار دهی از سوی بانکها راحت‌تر صورت می‌گیرد.

4- بهره‌مندی از معافیت مالیاتی که تنها برای شرکت‌های بورسی در نظر گرفته شده است.

5- همانطور که گفته شد تامین مالی از طریق انتشار سهام و سایر اوراق بهادار از مهم‌ترین مزیت بورسی شدن برای شرکت‌ها است.

چرا عرضه اولیه مورد استقبال قرار می گیرد؟

در سال‌های گذشته، اکثر عرضه‌های اولیه بازدهی‌های جذابی برای سرمایه‌گذاران خود داشتند و بسیار مورد استقبال آنان و به خصوص افراد تازه وارد قرار گرفتند. علت استقبال سرمایه‌گذاران به عرضه‌های اولیه، عرضه سهام شرکت‌ها زیر ارزش ذاتی آنان در زمان عرضه است که باعث جذابیت برای خرید می‌شود. وجود تقاضای بالا برای خرید سهام عرضه اولیه‌ شده، موجب می‌شود تا در زمانی بسیار کوتاه بازدهی خوبی ایجاد کند.

چگونه می توان عرضه اولیه خرید؟

اولین گام برای شرکت در عرضه اولیه این است که کد بورسی داشته باشید. برای این کار باید در سامانه سجام ثبت‌نام کرده و به یکی از کارگزاری‌های مجاز جهت دریافت کد آنلاین اقدام کنید. کارگزاری‌ها نام کاربری و رمز عبور ورود به سامانه معاملاتی را به شما می‌دهند و از طریق سامانه معاملاتی می‌توانید سفارش‌های خود را ثبت کنید. گام دوم اطلاع از زمان عرضه اولیه‌ها است. با توجه به استقبال مردم به بورس، امروزه رسانه‌های مختلف و اخبار زمان عرضه‌های اولیه سهام شرکت‌ها را اعلام می‌کنند. البته کارگزاری‌ها نیز معمولاً مشتریان خود را از راه‌هایی مانند پیامک از عرضه اولیه‌ها باخبر می‌کنند.

روش های خرید عرضه اولیه

عرضه‌های اولیه عمدتا به صورت یکی از دو روش زیر قابل خرید هستند، هرچند که روش‌های زیادی برای عرضه اولیه سهام شرکت‌ها وجود دارد. در ادامه هر کدام را به صورت کامل توضیح خواهیم داد.

روش اول: حراج

روش خرید سهام و عرضه اولیه به صورت حراج به این صورت است که پس از اعلام قیمت مبنا (ارزشگذاری) برای هر سهم و تعداد سهامی که هر شخص می‌تواند خریداری کند، متقاضیان اقدام به ثبت سفارش می‌کنند. در این روش که به روش مزایده (اولویت قیمت) نیز معروف است، هر فردی که بالاترین قیمت را پیشنهاد داده باشد، به هنگام اختصاص سهم در اولویت قرار دارد.

روش دوم: قیمت ثابت

این روش که یکی از قدیمی‌ترین روش‌های عرضه اولیه است، بدین صورت است که قیمت عرضه از قبل مشخص بوده است و در بازه زمانی مشخص به مشتریان فرصت ثبت سفارش داده می‌شد. در انتها در صورتیکه تعداد تقاضا از سهام عرضه شده بیشتر بود براساس اولویت زمانی ورود و ثبت سفارش به هر مشتری مقدار سهام معینی اختصاص داده می‌شد.

همانطور که گفته شد در این روش اولویت زمانی مطرح است و به دلیل اینکه تعداد قابل سفارش برای هر شخص مشخص شده است و همچنین با توجه به محدودیتی که در مقدار کل سهام عرضه شده وجود دارد، احتمال عدم تخصیص عرضه اولیه به سایر افرادی که دیرتر اقدام به ثبت سفارش کرده‌اند وجود دارد. تقاضای زیاد برای عرضه‌های اولیه و استقبال زیاد سهامداران باعث شده است که روش دیگری برای خرید عرضه‌های اولیه نیز تعریف شود تا تمامی سرمایه‌گذاران قادر به خرید آن باشند.

روش سوم: بوک بیلدینگ

همانطور که گفته شد در روش عرضه اولیه به قیمت ثابت امکان عدم تخصیص عرضه اولیه به تعدادی از متقاضیان وجود داشت بنابراین برای رفع این محدودیت روش جدیدتری معرفی شد که به روش بوک بیلدینگ معروف است. در این روش که به آن ثبت دفتری یا روش ثبت سفارش نیز گفته می‌شود، دیگر اولویت زمانی مطرح نیست، بلکه اولیت قیمتی مد نظر است. خرید عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ بدین صورت است که تعداد مشخصی از سهام شرکت در بازه قیمتی معینی عرضه می‌شود و متقاضی قیمت مدنظر خود را در بازه قیمتی تعیین شده، وارد می‌کند و اولویت با کسانی است که بیشترین قیمت را وارد می‌کنند.

در این روش عموما سرمایه‌گذاران سقف قیمتی سهم را وارد می‌کنند و در نهایت شرکت سهام عرضه شده خود را به تعداد مساوی بین متقاضیان تقسیم می‌کند. به دلیل تقاضای زیاد در این روش عموما تعداد کمی سهام به هر فرد اختصاص داده می‌شود. در حال حاضر روش خرید عرضه اولیه به عموم سرمایه‌گذاران در بورس و فرابورس عمدتا به روش بوک بیلدینگ است.

در روش بوک بیلدینگ به‌جای تعیین یک قیمت مشخص، یک بازه قیمتی دارای بالاترین و پایین‌ترین آستانه قیمتی اعلام می‌شود. همچنین در این روش حجم یا حداکثر تعداد سهامی که هر فرد می‌تواند دریافت کند نیز از طریق اطلاع‌رسانی‌های سازمان بورس اعلام می‌شود. پس از اتمام مهلت سفارش گیری نیز تعداد سهم هر کد بورسی مشخص می‌شود که این تعداد بر اساس کل افرادی است که در مهلت مقرر سفارش خود را ثبت کرده‌اند.

هرچند روش بوک بیلدینگ به روش مرسوم‌تری برای خرید عرضه‌های اولیه تبدیل شده است اما این عرضه ها همواره به این صورت نیست و می‌تواند مانند عرضه اولیه “فروژ” که نماد شرکت صنایع فرو آلیاژ ایران است از ترکیب دو روش حراج و بوک بیلدینگ تشکیل شده باشد.

بهترین زمان برای فروش عرضه اولیه

در مورد زمان دقیق و مناسب فروش سهام عرضه اولیه شده، نمی‌توان نظر قطعی داد. عرضه‌های اولیه پس از مدتی صف خرید بودن، متعادل می‌شوند که علت فروش ممکن است رسیدن قیمت به ارزش ذاتی (و گاهی بیشتر از آن)، یا حتی به علت نیاز مشتری به نقدینگی یا تسویه اعتبار با کارگزاری و دیگر موارد باشد. هرچند سهامدار می‌تواند به محض خرید و قرار گرفتن سهام عرضه اولیه شده در پرتفوی خود آن را به فروش برساند اما برای دانستن بهترین زمان برای فروش سهم، باید برخی موارد را در نظر داشته باشید:

1. ارزیابی وضعیت فعلی و آینده شرکت عرضه‌ شده در بورس

2. توجه به میزان بزرگی و کوچکی شرکت عرضه ‌شده در بورس

3. مطالعه تحلیل بنیادی سهام عرضه اولیه در سایت‌های تحلیل‌گری و کانال‌های خبری کارگزاری‌ها

4. بررسی رفتار سهامداران عمده در ایام معاملات سهم پس از اولین عرضه

5. بررسی روند فعلی بورس

عرضه اولیه 1401

از ابتدای سال 1401 حدود 17 عرضه اولیه صورت گرفته است که متقاضیان آن صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سایر اشخاص حقوقی یا سرمایه گذاران حرفه‌ای و همچنین اشخاص حقیقی بوده‌اند. در هفته آخر دی ماه دو عرضه اولیه «فروژ» و «اردستان» صورت گرفت.

“فروژ” نماد شرکت صنایع فرو آلیاژ ایران، که چهارمین عرضه اولیه به عموم در سال 1401 به صورت روش ترکیبی بود. در این عرضه 5 درصد از سهام شرکت به صندوق‌های سرمایه‌گذاری و 5 درصد نیز به عموم افراد در روز سه شنبه مورخ 27 دی ماه عرضه شد که مجموعا 110 میلیون سهم بود. روش ترکیبی عرضه بدین صورت بود که ابتدا سهام شرکت به صندوق‌های سرمایه‌گذاری عرضه شد و کشف قیمت صورت گرفت. در مرحله بعد مابقی سهام نیز به عموم سرمایه‌گذاران به قیمت کشف شده در مرحله قبل، عرضه شد. در نهایت در قیمت 44 هزار و 248 ریال کشف قیمت صورت گرفت.

همچنین عرضه اولیه دیگری نیز در روز چهارشنبه 28 دی 1401 صورت گرفت که سهام شرکت سیمان اردستان با نماد “اردستان” بود. در این عرضه 15 درصد سهام شرکت معادل 170 میلیون و 250 هزار سهم در دامنه قیمتی 8180 تا 10 هزار ريال و به روش بوک بیلدینگ عرضه شد. در نهایت تعداد 1 میلیون و 184 هزار و 434 کد در این عرضه شرکت کردند و به هر کد تعداد 158 عدد سهم در قیمت 10 هزار ریال (معادل 1000 تومان) اختصاص داده شد.

علاوه بر این دو در نیمه اول بهمن ماه نیز عرضه اولیه “غدانه” و “ثجنوب” توسط فرابورس صورت گرفت که مخاطبین آن صندوق‌های سرمایه گذاری و اشخاص حقوقی بودند. جدول عرضه‌های اولیه سال 1401 را در جدول زیر می‌توانید مشاهده نمایید.

عرضه اولیه این هفته

جدیدترین عرضه اولیه پیش رو در آخرین روز بهمن ماه صورت خواهد گرفت. براساس اطلاعیه فرابورس ایران، عرضه اولیه سهام شرکت گروه صنعتی انتخاب الکترونیک آرمان به روش ترکیبی (دو مرحله‌ای) در نماد معاملاتی “انتخاب1” صورت خواهد گرفت. در این عرضه 400 میلیون سهم شرکت که معادل 4 درصد از کل سهام آن است ابتدا به صندوق‌های سرمایه گذاری و سپس در مرحله دوم به سایر سرمایه گذاران عرضه خواهد شد.

روش عرضه در مرحله اول به صورت ثبت سفارش (بوک بیلدینگ) و در مرحله دوم به روش قیمت ثابت که همان قیمت کشف شده در مرحله اول است خواهد بود. لازم به ذکر است خریداران سهام در مرحله دوم عرضه اولیه نماد معاملاتی “انتخاب1” به تعداد تخصیص داده شده در آن روز، دارای اختیار فروش تبعی خواهد بود که اطلاعات آن (سررسید، قیمت اعمال و …) در اطلاعیه عرضه قرار داده شده است.

 سوالات متداول

چگونه از عرضه اولیه جدید باخبر شویم؟

شما می‌توانید با مطالعه مطلب حاضر در زمان اعلام عرضه های اولیه جدید از جزئیات عرضه مطلع شوید.

آیا عرضه اولیه‌ها سودآور است؟

به طور کلی عمده عرضه‌های اولیه بازدهی خوبی دارند و همین امر دلیل جذابیت بالای عرضه‌های اولیه است.

روش های خرید عرضه اولیه چه هستند؟

هرچند روش‌های زیادی برای عرضه اولیه وجود دارد اما در حال حاضر به دو روش ثبت سفارش (حراج) و بوک بیلدینگ متقاضیان می‌توانند عرضه‌های اولیه را خریداری کنند.

خرید عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ چگونه است؟

خرید عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ بدین صورت است که تعداد مشخصی از سهام شرکت در بازه قیمتی معینی عرضه می‌شود و متقاضی قیمت مدنظر خود را در بازه قیمتی تعیین شده، وارد می‌کند. در نهایت سهام عرضه شده میان متقاضیان تقسیم می‌شود.

چگونه عرضه اولیه بخریم؟

برای خرید عرضه اولیه ابتدا می‌بایست کد بورسی و کد آنلاین داشته باشید. سپس با وارد شدن به سامانه معاملاتی کارگزاری در ساعت معین می‌توانید عرضه مورد نظر را خرداری نمایید.