به گزارش «اقتصادسنج»، براساس گزارش بلومبرگ، جنگ اوکراین نقش آسیا و خاورمیانه به‌عنوان اصلی‌ترین عرضه‌کنندگان سوخت‌هایی مانند بنزین و گازوئیل را در اقتصاد دنیا تقویت کرده‌است.

با قطع وابستگی اروپا و آمریکا به محصولات نفتی روسیه، کشورهای این مناطق با کمبود عرضه در خانه مواجه شده‌اند. بدین ترتیب فرصت‌های جدیدی برای پالایشگاه‌های بزرگ چین و کویت جهت عرضه سوخت به بازار فراهم شده‌است.

تحلیلگران عقیده دارند اروپا و آمریکا با پشت کردن به محصولات نفتی روسیه، وابستگی خود به بشکه‌های خاورمیانه و آسیا را افزایش داده‌اند. حمله روسیه به اوکراین یک نابرابری بین غرب و شرق به وجود آورده است. در شرایطی که کشورهای غربی ظرفیت پالایشگاهی خود را طی سال‌های اخیر کاهش داده‌اند، در آن‌سوی دنیا این ظرفیت گسترش یافته است.

بازارهای غربی یعنی آمریکا و اروپا 2.4 میلیون بشکه در روز از ظرفیت پالایشگاهی خود را طی 3 سال گذشته تعطیل کرده‌اند، درحالی‌که 2.5 میلیون بشکه ظرفیت جدید به خاورمیانه و آسیا اضافه شده‌است. بدین ترتیب به‌نظر می‌رسد جریان محصولات پالایشگاهی از شرق به غرب نهادینه شود.

تغییرات در صنعت پالایشگاهی جهان طی بحران کرونا تسریع شد. با کاهش تقاضا برای نفت، پالایشگاه‌های قدیمی‌تر تعطیل شدند. اما چین از آن زمان برای تأمین نیاز فزاینده مردم به نفت، پالایشگاه‌های بزرگ‌تر و پیچیده‌تری را راه‌اندازی کرده‌است، درحالی‌که آمریکا و اروپا تمرکز خود را بر دور شدن از سوخت‌های فسیلی گذاشته‌اند.

حمله روسیه به اوکراین و تحریم‌های غربی علیه نفت و محصولات نفتی این کشور بازارهای جهانی انرژی را شگفت‌زده کرده و نگرانی درمورد امنیت سوخت را در مرکز توجه کشورهایی قرار داده که ظرفیت پالایشگاهی کافی در اختیار ندارند. در این شرایط، هرگونه تعطیلی پالایشگاه‌ها به‌خاطر اعتصاب کارگران یا اتفاقات ناخواسته بیش‌از پیش بازار را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

جریان محصولات نفتی از شرق به غرب با طی مسافت‌های طولانی‌تر به‌شدت هزینه کشتیرانی را بالا برده و درآمد نفتکش‌ها را افزایش داده است. حجم انتقال سوخت از طریق دریا 3 درصد بالاتر از متوسط 5 سال گذشته بوده‌است که شامل انتقال گازوئیل از آسیا و خاورمیانه به اروپا می‌شود. به‌نظر می‌رسد این روند روبه‌افزایش خواهد بود.

ایران؛ بازنده یا برنده؟ 

همانطور که عنوان شد، جنگ اوکراین سود و منفعت سرشاری نصیب کشورهای نفتی خاورمیانه کرده است؛ اما در رابطه با ایران ماجرا کمی متفاوت است و نه تنها منفعتی از جنگ اوکراین عاید ایران نشده است بلکه بازار نفت ایران نیز که براساس تحریم طراحی و دنبال شده و مبتنی بر تخفیف به مشتریان بود، از سوی روسیه با خطر و چالش مواجه شد.

در همین رابط، شبکه خبری «سی‌ان‌ان» در گزارشی و به نقل از مرکز «پژوهش‌های انرژی و هوای پاک» خبر داد، از زمان آغاز عملیات نظامی روسیه در خاک اوکراین، میزان فروش نفت ایران به چین به دلیل رقابت با مسکو به بیش از یک چهارم کاهش یافته است.

سی‌ان‌ان به نقل از کارشناسان حوزه انرژی نوشته است، پس از تحریم صنعت نفت روسیه توسط آمریکا و بریتانیا، مسکو فروش نفت خود را به چین افزایش داده و این رقم از فوریه تاکنون به بیش از 7.5 میلیارد دلار رسیده است.

به گفته کارشناسان، این امر باعث شده است که چین واردات نفت خود را از ایران کاهش داده و درخواست تخفیف بیشتری کند.

این گزارش در ادامه افزوده است، نفت روسیه ارزان‌تر بوده و عیار بالاتری نسبت به نفت ایران دارد. از سوی دیگر، نهادهای غیر آمریکایی درگیر در این خرید و فروش، نگران تحریم‌های ثانویه آمریکا نیستند. این در حالی‌ است که تحریم‌های ثانویه واشینگتن، هر نهاد غیر آمریکایی که با ایران خرید و فروش کند را در فهرست تحریم‌ها قرار می‌دهد.

حمید حسینی، عضو هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفتی ایران در این زمینه گفته بود، ورود روسیه به بازار نفت چین، ممکن است فروش نفت ایران را با خطر مواجه کند.

حسینی در همین زمینه تصریح کرد، روسیه در حال گرفتن سهم ایران در بازار است.

کارشناسان حوزه بین الملل معتقدند اگر ایران می توانست زودتر مذاکرات احیاء برجام و لغو تحریم ها را به سرانجام برساند ممکن بود در شرایط کنونی بتواند از این فرصت استفاده کند اما سوای از اینکه سرنوشت برجام نیز خود متاثر از جنگ اوکراین در وضعیت نامعلومی قرار گرفته، به نظر نمی رسد که ایران تمایل یا توانی برای بهره گیری از این فرصت تاریخی داشته باشد.

فارغ از فرصت های از دست رفته حوزه نفتی، متهم شدن ایران به حمایت از روسیه در جنگ اوکراین و ارسال سلاح به این کشور، خطرات بین المللی جدیدی علیه تهران ایجاد کرد. این که ایران متهم به قرار گرفتن در بلوک شرق است، ترکش رقابت ها و تنش ها به طور طبیعی به ایران برخورد خواهد کرد.

به طور کلی،  فرصت طلایی و بزرگی را خواسته و یا ناخواسته برای تحقق منافع کشور در بازی قدرت های بزرگ از دست داده ایم. در حال حاضر هم مهمترین دغدغه های امنیتی ایران داخلی هستند و تا زمانی که تا این اندازه سرگرم مسائل داخلی هستیم امکان نقش آفرینی مطلوب در دوران تشدید رقابت های بین المللی به اندازه کافی مهیا نخواهد شد.