اقتصاد سنج:  با وجود اینکه اخیرا عنوان شبکه ملی اطلاعات سر و صدای زیادی در جامعه داشته اما تعداد زیادی از کاربران فضای مجازی هنوز به درستی نمی دانند که این شبکه دقیقا چیست و اهداف حامیان اش چیست و قرار است چگونه مشکلات و کاستی های فعلی عرصه ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور را رفع کند.

تعریف شبکه ملی اطلاعات

شبکهٔ ملی اطلاعات که با نام‌های دیگر اینترنت ملی و شبکهٔ ملی اینترنت نیز شناخته می‌شود، اینترانت ملی ایران است. آنطور که حامیان آن می گویند، این شبکه پروژه‌ای برای توسعه زیرساخت اطلاعاتی امن و پایدار ملی در ایران است.

طبق تعریف مصوب در تبصره ۲ ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه و مصوبهٔ شورای عالی فضای مجازی: « شبکه ملی اطلاعات کشور، شبکه‌ای مبتنی بر قرارداد اینترنت (IP) به همراه سوئیچ‌ها و مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای است به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی و اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند به هیچ‌وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود».

این روزها قطعی اینترنت منجر شده که زمزمه‌های راه‌اندازی کامل پروژه اینترنت ملی یا همان شبکه ملی اطلاعات به گوش برسد. همچنین در این روزها، کاربران به اینترنت جهانی دسترسی ندارند و تنها استفاده از وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌های داخلی ممکن است.

آیا این به معنای قطع ارتباط کاربران ایرانی با جهان است؟

در این رابطه با خسرو سلجوقی مشاور سابق وزارت ارتباطات و عضو هیئت عامل سازمان فناوری و اطلاعاتدر پاسخ به این سوال که آیا دولت برخلاف گفته‌ها موافق اینترنت ملی است یا خیر؟ عنوان داشت: «اعضای کمیته فیلترینگ ۱۳ نفر هستند که هفت نفر آن‌ها از مقامات دولتی هستند. پس نمی‌توان قطعی این نظر را داد که دولت‌ها مخالف فیلترینگ هستند. همچنین، تعیین اعضای تشکیل دهنده‌ و چیدمان سازمانی، طبق قوانین استِ؛ نه اینکه به دست یک شخص حقیقی معین شده‌‌ باشد.اعضای کمیته فیلترینگ، به نوعی اشخاص حقوقی هستند که در ساختار دولت حضور دارند و نمی‌توان گفت که دولت در ماجرای فیلترینگ حضوری ندارد. نگاه به مقوله اینترنت و فضای مجازی یک نوع مقابله با نوآوری و تغییر است. به عقیده من به طور کلی محدودیت اینترنت ارتباطی به دولت ندارند و در نظام فکری جامعه وجود دارد. چرا که در طول دوره‌های مختلف هر چیزی که محصولی نوآور بوده و وارد کشور شده‌ با مقاومت روبه رو شده‌‌ است، اما پس از مدتی مقاومت در برابر آن شکسته‌ شد. مانند استفاده از دستگاه‌های ماهواره‌ها. این نگاه و مقاومت در برابر اینترنت، دلایلی متفاوتی مانند مسائل فرهنگی دارد. یکی دیگر از علل عقب ماندگی ایران از توسعه، باورهایی است که ریشه در گذشته‌ جامعه ما دارد.»

وی در پاسخ به این سوال که چه چیزی باعث شده‌ که دولتمردان دیدگاه مبهم و غیر شفافی نسبت به اینترنت داشته‌ باشند و در نهایت چه راهکاری برای حل این مساله وجود دارد؟ اظهار داشت:  «براساس آنچه علم مدیریت می‌گوید برای تغییر، ابتدا دانش، سپس نگرش، پس از آن رفتار فردی و در اخر رفتار جمعی را باید تغییر داد. استفاده از این مدل تغییر، زمان‌بر، اما پایدار است، در برخی سازمان‌ها اوضاع برعکس است. اما مدل برعکس آن به سرعت اتفاق میفتد و همراه با تغییر ناپایدار است. ما در مدل‌هایمان از مدل اول استفاده نمی‌کنیم. آنچه اهمیت دارد این است که در سازمان‌ها از دو مدل باید استفاده شود، تا تغییر به درستی صورت بگیرد. زمانی که نمیدانیم اصل یک موضوع به عنوان مثال اینترنت چیست، از آن یک واهمه و فضای تاریکی برای خودمان درست می‌کنیم. که این اشتباه است.»

سلجوقی در پاسخ این پرسش که مسدودسازی‌ها می‌تواند افراد را برای استفاده از اینترنت محدود کند؟، گفت: «آنطور که به نظر می‌رسد و شواهد در چند وقت اخیر نشان می‌دهد، مسدودسازی‌ها به شکل ویژه اغاز شده است، آخرین مورد آن هم فعالسازی جستجوی امن برای همه کاربران بود. حالا با توجه به اینکه افراد زیادی از این فضا سود می‌برند و کسب و کارهای فراوانی در این فضا شکل گرفته‌اند، مسدودسازی می‌تواند تبعات خیلی بدی داشته‌ باشد. دو یا سه عامل باعث شده‌ که دولتمردان به این نتیجه‌ها برسند. از جمله تحریم‌ها و اینکه پهنای باند مناسب در اختیار جامعه نیست. یکی دیگر از اتفاقی که افتاد علاوه بر مشکل کمی پهنای باند، امدند برای صیانت از کودکان فیلتری را معین کردند که در این فیلتر تمامی کاربران را کودک فرض کردند. تا بعدها ثابت کنید که کودک نیستید! در صورتی که در کشورهای دیگر ابتدا همه بزرگسال محسوب می‌شوند. اگر نیاز بود انتخاب می‌کنید که دسترسی مورد نظر در فضای وب برای یک کودک است.

ایده اولیه شبکه ملی اطلاعات( اینترنت ملی)

ایدهٔ اولیهٔ این شبکه در سال ۱۳۸۴ در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تحت عنوان «اینترنت ملی» و «شبکهٔ ملی اینترنت» طرح شد و مراحل مطالعاتی آن در دولت نهم انجام شد. سپس در سال ۱۳۸۹ با عنوان «شبکهٔ ملی اطلاعات» در قانون برنامه پنجم توسعه گنجانده شد و طبق قانون برنامه بنا بر آن بود که این شبکه تا پایان این برنامه، سال ۱۳۹۵، کامل گردد. تا پایان دولت دهم ضمن اصلاحاتی در طراحی، مرحله آزمایشی و پایلوت آن انجام شد. در دولت یازدهم، پس از تعیین الزامات این شبکه توسط شورای عالی فضای مجازی، نسخه اولیه آن افتتاح شد که شامل مرکز تبادل ترافیک داده زیرساخت و کارساز نام دامنه ملی می‌شود و امکان تفکیک ترافیک داخلی و خارجی شبکه را فراهم می‌کند، تا رشد تولید محتوای داخلی و استفاده بیشتر از ترافیک داخلی صورت پذیرد و هزینه‌های ترافیک کاهش پیدا کند و سرعت افزایش پیدا کند.

این طرح تا سال ۱۳۹۸ حدود ۱۹ هزار میلیارد تومان هزینه دربرداشته‌است.

درون‌نت یا اینترانت (به انگلیسی: Intranet) شبکه‌ای داخلی (با تملک سازمانی یا خصوصی) است که از پروتکل‌های مرتبط با اینترنت و به‌ویژه، تکنولوژی وب برای سازماندهی شبکه استفاده می‌کند (برای مثال می‌توان از پروتکل‌های TCP/IP/HTTP برای مثال اینترنت های بانک ها و سازمان های اطلاعاتی استفاده نمود). در حقیقت اینترانت مقیاس بسیار کوچکی از کل اینترنت ولی خصوصی است؛ بر خلاف اینترنت که هیچکس مالک آن نیست.

اینترانت شبکه‌ای رایانه‌ای است که از زبان مشترک ارتباطی شبکه جهانی اینترنت برای تبادل داده‌ها استفاده می‌کند و تمام خدمات اینترنت، از جمله پست الکترونیکی، تار جهان‌گستر، انتقال فایل (FTP)، گروه‌های خبری و تله کنفرانس را در شبکه‌ای اختصاصی برای استفاده‌کنندگان مشخص آن شبکه ارائه می‌دهد و لزوما به اینترنت متصل نیست. این شبکه یک سازمان رابه هم متصل می‌کند. برای نمونه، بانک ملی برای متصل کردن همۀ بانک‌های ملی در سراسر کشور از این تکنولوژی استفاده می‌کند. ورود به این شبکه برای عموم آزاد نیست زیرا امنیت آن به خطر می‌افتد وتنها با پسورد تعیین شده خودشان می‌توانند وارد شوند و آن مقدار از اطلاعات که صلاح می‌دانند در شبکۀ اینترنت قرار می‌دهند تا عموم مردم از آن‌ها استفاده کنند. ولی اینترنت شبکۀ جهانی است و شما از هر کجا می‌توانید با وارد کردن آدرس وارد هر سایت یا …. شوید و داده‌ها در اختیار همه دنیا قرار می‌گیرند.

هدف اصلی از نصب اینترانت‌ها تسهیل ارتباطات و به اشتراک گذاشتن منابع – اعم از سخت‌افزاری – است؛ که به اشتراک گذاشتن منابع اطلاعاتی نقش عمده‌ای در این نظام دارد.

تفاوت اینترانت با سایر شبکه‌ها

تفاوت اساسی میان شبکه اینترانت و سایر شبکه‌ها در آن است که این شبکه بر اساس پروتکل‌های اینترنت نظیر TCP/IP و HTTP شکل می‌گیرد.

شبکه ملی اطلاعات در سایر کشور ها

استفاده از اینترنت ملی تا به امروز در برخی از کشورها با شکل‌های متفاوتی وجود داشته است. کشورهای زیادی برای ارتباطات میان سازمان‌های خود یک شبکه اینترانت ایجاد کردند اما این شبکه‌ها تنها مختص به سازمان‌های دولتی یا استفاده‌های محدود بوده و مانند اینترانت ملی ایران نیستند. برای مثال شبکه گلو (Glow) در اسکاتلند شبکه اینترانت آموزشی برای استفاده دانش آموزان و دانشجویان است که بازهم از طریق اینترنت قابل دسترسی است.

اما شبکه ملی اطلاعات در برخی دیگر کشورها مانند کره شمالی، کوبا، چین و روسیه اجرا شده است.

در اسکاتلند شبکه اینترانت آموزشی برای استفاده دانش آموزان و دانشجویان است که بازهم از طریق اینترنت قابل دسترسی است.

اینترنت ملی کره شمالی: کوانگ‌میونگ

کره شمالی یکی از کشورهایی است که کمترین ارتباط را با جهان دارد و از همین رو اینترنت آن‌ها هم از این قاعده مستثنی نیست. شبکه ملی اطلاعات این کشور کوانگ‌میونگ (نور درخشان) نام دارد. این شبکه طرح ملی برای شبکه جهانی اینترنت کره شمالی است و به شدت توسط دولت این کشور کنترل می‌شود.

دارک وب (Dark Web) در کره شمالی

سرویس‌ها و ارتباطات داخل این شبکه توسط دولت نظارت می‌شود و کاربران به صورت مستقل اجازه راه‌اندازی هیچ وبسایتی را ندارند و پیش از هرکاری باید از طریق کانال‌های دولتی این کار را انجام دهند. گذشته از محدودیت های اینترنت در این کشور، به لطف سیستم عامل مبتنی بر لینوکس Red Star که توسط دولت این کشور ساخته شده تمام فعالیت‌های شهروندان کره شمالی تحت کنترل قرار دارد. البته آن عده اندکی که دارای کامپیوتر و گوشی هوشمند باشند.

کوانگ‌میونگ محدودترین شکل و فرم اینترنت ملی در جهان است که تقریبا به صورت کامل از اینترنت جهانی جدا است. در این شبکه حتی برای استفاده از کدهای HTML هم قوانین جداگانه‌ای وجود دارد. برای مثال اندازه فونت نام رهبران این کشور باید در همه وبسایت‌ها 20 درصد بزرگتر از دیگر حروف باشد.

قطع دسترسی به اینترنت جهانی؟

منظور از شبکه ملی اطلاعات، شبکه‌ای با بالاترین حد از استقلال است. شبکه‌ای که سعی دارد تا از وابستگی به دیگران هم دور باشد.
در شبکه ملی اطلاعات، اصلا بحث احراز هویت هم وجود ندارد ولی قوانین دارد که شبیه به احراز هویت خواهد بود، یعنی شبکه‌ای نیست که تک تک افراد برای ورود به آن، مجبور به احراز هویت باشند!

پس یادتان باشد که وقتی از شبکه ملی اطلاعات حرف می‌زنیم، منظور اصلا این نیست که قرار است دسترسی‌ها به اینترنت جهانی حذف شود یا افراد برای استفاده از آن، اطلاعات شخصی و هویتی خود را در اختیار مجموعه بگذارند. فقط دولت بدون هیچ اجازه ای دسترسی کامل به اطلاعات دارد؛ پس نیازی به هیچ گونه اهراز هویت نیست. هرگاه که نیاز باشد تمام اطلاعات، موقیت مکانی و حتی شنود را در اختیار دارد.