سهیلاحسن وند| اقتصادسنج؛ داستان سهام عدالت از آنجایی شروع شد که شرکت های دولتی باید به سمت خصوصی شدن رفته و در واقع دولت سهم خود را از تصاحب این شرکت ها در قالب اصل 44 قانون اساسی کم می کرد و به همین دلیل بخشی از سهام شرکت‌های دولتی تعیین شده، به قشرهای کم‌درآمدتر فروخته شد.

سهام عدالت چیست؟

سهام عدالت در حقیقت نوعی یارانه محسوب می‌شود که به‌منظور برقراری عدالت اجتماعی، از بین برد فقر در جامعه، و  افزایش سهم بخش تعاون در اقتصاد کشور ایجاد شده است.

هدف دولت از اجرای طرح سهام عدالت چه بود؟ 

_ مستقل کردن خانوارهای نیازمند به خود و کاهش حمایت‌های مالی مستقیم دولتی به آن‌ها

_ سرعت بخشیدن به روند خصوصی‌سازی از طریق واگذاری سهام شرکت‌های دولتی

_ به کارگیری روش‌هایی سالم و شفاف برای واگذاری سهام شرکت‌ها

_ کوچک کردن دولت و افزایش تصدی‌گری مردمی؛

_ گسترش سهم بخش تعاون در کشور

_ توزیع متعادل ثروت و درآمد در کشور

مشمولان سهام عدالت چه کسانی هستند؟ 

در حال حاضر هیچ کس نمی تواند به عنوان یک سهامدار جدید شناخته شود و این سهام تنها برای مشمولانی است که در میان سال های 1385 الی 1388 نسبت به خرید سهام عدالت خود اقدام کرده اند می توانند به عنوان مشمولان این سهام شناخته شوند. در سال های ثبت نام، تنها کسانی مجاز به ثبت نام این سهام بوده اند که در میان 6 دهک اول جامعه شناخته می شدند. همانطور که گفته شد، در ابتدا این سهام به کسانی ارائه شد که به عنوان یکی از افراد تحت تکفل و حمایت سازمان امداد و یا بهزیستی بوده اند و پس از آن به افراد کمتر برخوردار مانند فرهنگیان و یا کسانی که حقوق و درآمد کمی داشتند ارائه می شده است و از این روی می توان گفت که این سهام برای افراد کمتر برخوردار و رسیدن عدالت اجتماعی ارائه می شده است.

ثبت نام سهام عدالت به چه صورت انجام می شود؟ 

همانطور که گفته شد، ثبت نام سهام عدالت در سال 1385 انجام شد و تا مدتی نیز این روند ادامه داشت، اما در سال های گذشته خبری در زمینه ثبت نام سهام عدالت به صورت مستقیم و خرید این اوراق از سوی دولت نبود و از این روی می توان گفت که این اوراق تنها یک بار ارائه شد. البته با هر بار واریز سود سهام عدالت به سمت سهامداران این اوراق، باعث شد تا سایت ها و مراکز خبری، اخباری را در زمینه ثبت نام این سهام ارائه و پوشش دهند که معمولا این اخبار صحت نداشت و بیشتر به دنبال جذب مخاطب بود.

تکلیف جاماندگان از این سهام چه می شود؟ 

در بحث ثبت نام سهام عدالت شاید این نکته بسیار حائز اهمیت باشد که افراد جامانده از ثبت نام چه کار باید بکنند؟ در این خصوص باید گفت که دولت تا خرداد سال 1399 هیچ تصمیمی را در خصوص ثبت نام مجدد در این باره نگرفته است که این امر را می توان ناشی از عدم وجود کارخانه های فعال دولتی دانست و بر این اساس دولت نمی تواند یک پشتیبان برای اوراق سهامی ارائه دهد.

سود سهام عدالت چگونه پرداخت می‌شود؟ 

این سهام متشکل از یک سبد سرمایه‌گذاری است و سهامداران در سود و زیان شرکت‌ها سهیم هستند. سود سهام برای هر یک از افراد خانوار به حساب خود آن فرد واریز می‌شود و مانند یارانه‌ها، تمام سود به حساب سرپرست خانوار منتقل نمی‌شود. هر فرد از خانواده در هنگام ثبت‌نام این طرح به طور جداگانه، شماره شبای حساب خود را در سیستم به ثبت رسانده است و درنتیجه برای دریافت سود هم نیازی به دریافت سهم خود از سرپرست خانوار ندارد. افراد می‌توانند وضعیت سهام خود را ازسایت سهام عدالت پیگیری و مشاهده کنند. دوره مجازاین سهام به پایان رسیده است. اکنون به دلیل نبود مجوز و ظرفیت‌های قانونی، ثبت و توزیع سهام به افراد جدید صورت نمی‌گیرد.

روش های آزاد سازی سهام عدالت 

همانطور که بیان شد با فراهم آمدن امکان آزاد سازی سهام عدالت، دو امکان و انتخاب برای سهامداران در نظر گرفته شد.

 روش غیرمستقیم

سهامداران روش غیرمستقیم برای مدیریت سهام عدالت خود را انتخاب و سهامشان را آزاد ننمایند. در این روش که روش غیر مستقیم نامیده می شود شرکت های سرمایه گذاری استانی سود سهام سهامداران را در فواصل مشخص به حسابشان واریز می نمایند. کسانی که به استفاده از این روش تمایل داشتند لازم نبود کاری انجام دهند چرا که این روش به صورت پیش فرض برای تمام سهامداران در نظر گرفته شده بود.

روش مستقیم

در این روش مالکیت و مدیریت سهام مستقیما در اختیار صاحب سهام قرار می گیرد و این اشخاص امکان نقل و انتقال سهام خود را پیدا می کنند. برای انتخاب این روش باید از طریق مراجعه به سامانه سهام عدالت اقداماتی انجام داده می شد که در راهنمای تصویری به طور کامل توضیحات آن آورده شده است.

نحوه ثبت نام در بورس

هنگام ثبت نام در سجام ابتدا از شما شماره همراه و کد ملی گرفته می‌شود. در هنگام ثبت نام این مرحله رعایت 4 نکته ضروری است:

1) اگر هنگام وارد کردن شماره همراه خط به اسم شما نباشد سایت مبلغی را به عنوان جریمه از شما دریافت خواهد کرد و شما را ملزم می‌دارد که شماره را به نام خودتان تغییر دهید. اگر فرد متقاضی به سن قانونی نرسیده باشد شماره همراه سرپرست قانونی خود را وارد می‌کند.

2) در وارد کردن کد ملی دقت کنید زیرا پس از پرداخت مبلغ امکان ویرایش کد ملی وجود ندارد.

3) وارد کردن شماره شبا، کد شعبه و آدرس شعبه الزامی است و باید این شماره شبا به نام خود فرد باشد. یعنی شماره شبا سرپرست یا ولی را نمی‌توان برای فرزند استفاده کرد حتی اگر فرزند به سن قانونی نرسیده باشد.

4) شماره شبای باید متعلق به حسابی باشد که می‌خواهید واریز سود سهام به آن حساب باشد.

انتقال سهام عدالت به بورس 

1. با مراجعه به سایت www.samanese.ir یکی از روش‌های مستقیم یا غیرمستقیم را انتخاب می‌کنید. اگر آزادسازی سهام را انجام داده باشید روش مستقیم را انتخاب می‌کنید بعد اقدام به فروش می‌کنید. البته در حال حاضر آزادسازی برای فروش الزامی نیست.

2. ثبت نام در سایت سجام www.sejam.ir در این بخش انتخاب روش مستقیم یا غیر مستقیم افراد تأثیری ندارد.

3. ثبت نام در سایت یک کارگزاری الزامی است ولی نوع کارگزاری به انتخاب خود افراد است. زیرا اگر قصد انتقال سهام عدالت یا فروش آن را داشته باشید، باید از طریق کارگزاری‌ها آن را انجام دهید. کارگزاری‌ها فقط در ارائه خدمات متفاوت هستند.

4. بعد از اینکه در سایت سجام و کارگزاری ثبت نام را انجام دادید کد پیگیری سجام تا 24 ساعت برایتان ارسال می‌شود.

5. بعد به دفاتر پیشخوان مراجعه کرده و با ارائه کارت ملی و شناسنامه و کد پیگیری احراز هویت سامانه سجام و اسکن مدارک شناسایی برای کارگزاری انجام می‌شود.

6. بعد از اینکه مراحل احراز هویت انجام شد شما می‌توانید وارد پنل خود شوید. این امکان وجود دارد که در ابتدای ورود کلمه کاربر مهمان نمایان شود اما اگر مراحل احراز هویت به درستی انجام شده باشد پنل کاربری شما به همراه نام و نام خانوادگی و کد بورسی ظرف 3 تا 7 روز کاری فعال می‌شود.

7. با توجه به نوع کارگزاری کد بورسی بین 3 تا 7 روز صادر می‌شود. شما این امکان را دارید که احراز هویت را به صورت آنلاین انجام دهید. اگر احراز هویت سجام را آنلاین انجام دهید، نیازی نیست به صورت حضوری به دفتر پیشخوان برای تأیید احراز هویت کارگزاری مراجعه کنید و عموماً کارگزاری‌ها اطلاعات شما را از سایت سجام دریافت می‌کنند.

فروش سهام عدالت

این اقدام در 3 مرحله صورت گرفت و بدین شکل بود که 30 درصد اولیه این سهام در خرداد ماه 99 برای سهام داران آزاد شد، 30 درصد دوم در تیر ماه 99 و در نهایت باقی مانده این سهام در بهمن ماه برای سهامداران آزاد سازی شد که توانستند برای فروش آن اقدام نمایند.

پس از آزاد سازی سهام عدالت در صورت انتخاب گزینه فروش سهامدران از دو طریقه می توانند این کار را انجام دهند، یا از طریق بانک ها و یا از طریق کارگزاری مربوطه که در ادامه به توضیح هر کدام از این روش ها پرداخته شده است.

افرادی هم که روش مدیریت غیر مستقیم را برای سهام عدالت خود انتخاب نموده اند اگر سجامی نیستند، می بایست در ابتدا با ورود به سامانه sejam.ir  ثبت نام و احراز هویت انجام داده و کد بورسی دریافت نمایند. سپس به سایت  ddn.csdiran.ir مراجعه کرده و در قسمت سهام عدالت در این سامانه دارایی سهام عدالت خود را مشاهده نمایند.

پس از مشاهده دارایی سهام عدالت در درگاه یکپارچه ذینفعان بازار سرمایه می بایست به سامانه معاملات کارگزاری خود مراجعه کرده و در قسمت تغییر کارگزار ناظر، به صورت آنلاین نماد استانی خود را انتخاب و درخواست خود را برای انتقال نماد سهام عدالت خود به پرتفوی کارگزاری ثبت کنند این نماد حداقل تا 48 ساعت بعد به پرتفوی فرد اضافه می گردد. سرانجام فرد می تواند به پنل کارگزاری خود مراجعه نموده و نماد خود را انتخاب کرده و به فروش برساند.

سهام عدالت خود را بفروشیم یا نه؟

فروختن و نگهداری سهام عدالت انتخابی است که به عوامل زیادی مثل میزان نیاز فرد به پول این سهام، ریسک پذیری فرد، تمایل افراد به سرمایه‌گذاری‌های طولانی مدت و عوامل مشابه این موارد بستگی دارد. به عنوان مثال ارزش سهام عدالت 530 هزار تومانی، بعد از قابل معامله شدن تا نزدیک 19 میلیون تومان افزایش یافته است و در نهایت در آذرماه به حدود 11 میلیون رسیده است. در نتیجه قطعا تصمیمات دو فرد با افق سرمایه‌گذاری کوتاه مدت و بلند مدت در این جریان یکسان نخواهد بود.

سهام عدالت طرحی بود که در راستای خصوصی‌سازی و کمرنگ‌ کردن نقش دولت در اقتصاد اجرایی شد. در این طرح، سهام بعضی از شرکت‌ها و کارخانه‌ها و بنگاه‌های اقتصادی دولتی به اقشار کم‌ درامد جامعه تعلق گرفت.

مدیریت این سهم‌ها را شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی به عهده گرفتند و سود، به صورت سالیانه به حساب مردم واریز می‌شد.فرایند آزادسازی سهام عدالت آغاز شده است و مردم می‌توانند انتخاب کنند که شخصا مدیریت پورتفوی خود را به عهده بگیرند و طیق زمان‌بندی اعلام‌شده، به خرید و فروش بپردازند.