همه ما کم و بیش نام تورم را شنیده‌ایم و مفهوم آن را در زندگی خود لمس کرده‌ایم. کاهش قدرت خرید، کاهش ارزش پول، افزایش قیمت کالاها و خدمات، همه از آثار وجود تورم است.
سهیلا حسن وند| اقتصادسنج؛ همه ما کم و بیش مفهوم پرتکرار تورم را شنیده‌ایم و آن را در زندگی خود لمس کرده‌ایم. کاهش قدرت خرید، کاهش ارزش پول، افزایش قیمت کالاها و خدمات، همه از آثار افزایش نرخ تورم است.
تورم چیست؟
از نظر اقتصادی، تورم یا Inflation به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در یک بازه زمانی مشخص گفته می‌شود. تورم را می‌توان افزایش بی‌رویه قیمت کالاها و خدمات بدون پشتوانه و بدون برنامه‌ریزی دانست که باعث کاهش قدرت خرید می‌شود و تعادل میان تقاضای محصولات با نقدینگی موجود برای خرید محصولات را بر هم می‌زند.
تورم زمانی ایجاد می‌شود که تقاضا برای خرید کالاها و محصولات افزایش یابد، اما میزان موجود این کالاها و خدمات در سطح جامعه کم باشد. در واقع، زمانی که فاصله میان قیمت واقعی با قیمت فروش کالاها زیاد شود، در اصطلاح می‌گویند که قیمت‌ها متورم شده است. هرچه این فاصله بیشتر شود، نرخ تورم نیز بیشتر خواهد شد.
دلیل ایجاد تورم چیست؟
به وجود آمدن تورم در یک کشور دلایل متفاوتی دارد. به طور کلی می‌توان سه دلیل برای شکل‌گیری این پدیده برشمرد.
اولین مورد به تقاضا برمی‌گردد. معمولا سطح تولیدات کالاها در کوتاه‌مدت ثابت است و تغییرات چندانی نمی‌کند. اگر به هر دلیلی تقاضا در یک کشور برای کالاها یا خدماتی بالا رود، موجب افزایش قیمت آن کالاها یا خدمات می‌شود.
در صورتی که این افزایش قیمت برای بخش گسترده‌ای از کالاها رخ دهد، می‌تواند به افزایش تورم منجر شود. فرض کنید به هر دلیلی بدون آن که تولید یا واردات کالاها تغییر کند، به یکباره درآمد پولی مردم زیاد شود. در این صورت چنین اتفاقی رخ می‌دهد.
انواع تورم کدام است؟
اقتصاددانان برای مطالعه و یافتن راه‌حل بهتر برای تورم‌های ایجاد شده، آنها را بر حسب علل بوجود آورنده به چند دسته تقسیم‌بندی می‌کنند.
_ تورم ناشی از فشار تقاضا
_ تورم ناشی از فشار هزینه
_ تورم ساختاری
تورم ناشی ازفشار تقاضا
«تورم ناشی از فشار تقاضا» (Demand-Pull inflation) با افزایش عرضه پول بوجود می‌آید و به عنوان محرکه‌ای برای افزایش تقاضای کالا و خدمات در اقتصاد عمل می‌کند. در این حالت، سرعت افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات بیشتر از میزان ظرفیت تولیدی اقتصاد است. بنابراین، مازاد تقاضا موجب افزایش سطح قیمت‌ها و تورم می‌شود. در این زمان چون پول بیشتری در دسترس افراد است، آنها بیشتر خرج می‌کنند و فاصله‌ای بین تقاضا و عرضه ایجاد می‌شود که پیامد تقاضای بیشتر و عرضه با انعطاف کمتر به شمار می‌رود.
تورم ناشی از فشار هزینه
زمانی که سطح کلی قیمت‌ها به علت افزایش هزینه دستمزد و مواد اولیه افزایش یابد، «تورم ناشی از فشار هزینه» (Cost-Push inflation) رخ می‌دهد. هزینه بالای تولید می‌تواند منجر به کاهش عرضه کل در اقتصاد شود. از آن‌جاییکه، تغییری در تقاضا بوجود نیامده است، افزایش قیمت در محصولات به مصرف‌کنندگان منتقل می‌شود و تورم ناشی از فشار هزینه بوجود می‌آید.
تورم ساختاری
«تورم ساختاری» (Built-In inflation) ناشی از «انتظارات تطبیقی» (Adaptive Expectations) است. یعنی افراد انتظار دارند که نرخ تورم فعلی در آینده نیز ادامه داشته باشد. زمانی که قیمت کالاها و خدمات افزایش پیدا می‌کند، نیروی کار و سایر افراد این انتظار را دارند که این افزایش قیمت با نرخ یکسانی در آینده ادامه داشته باشد. در نتیجه، افراد تقاضای دستمزد و هزینه بیشتری می‌کنند تا بتوانند استاندارد سطح زندگی خود را حفظ کنند. این افزایش دستمزد باعث افزایش هزینه کالاها و خدمات خواهد شد، این افزایش دستمزد و قیمت تا زمانی که یکی از این عوامل دیگری را تحریک کند، ادامه پیدا می‌کنند.
سه دسته بندی اصلی برای تورم
تورم خزنده: منظور از تورم خزنده، تورمی است که در آن قیمت‌ها به طور آرام و خفیف شروع به افزایش می‌کنند. در این نوع از تورم، قیمت‌ها در طول سال نهایت تا سقف 8% رشد خواهند کرد.
تورم شدید: تورم شدید، تازنده یا شتابان، تورمی است که با سرعت بیشتری باعث افزایش قیمت‌ها می‌شود. این تورم در طول سال بین 15 تا 25 درصد تعریف شده است.
تورم بسیار شدید: تورم شدید به معنای دو برابر شدن قیمت‌ها در طول شش ماهه سال است یا تورمی که تنها در عرض یک ماه، اجناس را 50% افزایش قیمت داده. از این نوع تورم، با عناوینِ تورم افسارگسیخته، ابر تورم یا حتی فوق تورم هم یاد می‌کنند.
تورمی که با توجه به شرایط تقسیم‌بندی می‌شود بر دو نوع است
تورم قابل پیش‌بینی
در این نوع تورم، پیش از آنکه بیماری تورم در اقتصاد جامعه بطور کامل آشکار شود علائم پیدایش آن بروز می‌کند، مثلا قیمت‌ها پی در پی بالا رفته و روند ثابتی ندارند.به شکلی که اضطراب نامرئی بر بازار حاکم می‌شود. در این صورت هیچ چاره‌ای برای کنترل و مهار رشد ناموزون قیمت‌هاوجود ندارد.
در چنین شرایطی جامعه در برابر علائم این بیماری بطور طبیعی عکس العمل نشان می‌دهد و در نتیجه نوعی زیاده‌طلبی بر فرهنگ تولید و مصرف مردم حاکم می‌شود.
تورم غیرقابل پیش بینی
این تورم از قبل برای جامعه قابل پیش‌بینی نبوده و ناگهانی پیدا می‌شود و عوامل آن نیز متنوع است. مانند جنگ، یا حوادث غیر‌منتظره مثل سیل یا دیگر بلایایی طبیعی در سطح گسترده.
در چنین شرایطی است که قیمت‌ها به سرعت بالا می‌رود و ارزش پول ناگهان سقوط می‌کند. قدرت خرید به سرعت کاهش می‌یابد و از سوی دیگر دست‌مزدها افزایش می‌یابد و در نتیجه هزینه تولید چند برابر می‌شود.
محاسبه نرخ تورم به چه صورت است؟
تورم نقطه به نقطه
تورم نقطه‌به‌نقطه که تغییرات شاخص تورم را نسبت به مدت مشابه سال قبل مقایسه می‌کند، یک استاندارد جهانی است که توسط بسیاری از کشورها محاسبه و اعلام می‌شود.
نرخ تورم ماهانه
منظور از نرخ تورم ماهانه، درصد تغییر عدد شاخص قیمت، نسبت به ماه قبل است
نرخ تورم سالانه
منظور از نرخ تورم سالانه، درصد تغییر میانگین اعداد شاخص قیمت در یک سال منتهی به ماه جاری، نسبت به دوره مشابه قبل از آن است.
اثر کلی تورم و افزایش نرخ تورم چیست؟
تورم کاهش قدرت خرید یک ارز است؛ یعنی وقتی سطح عمومی قیمت‌ها بالا می‌رود، هر واحد پولی می‌تواند در مجموع کالاها و خدمات کمتری بخرد. تأثیر تورم بر بخش‌های مختلف اقتصاد متفاوت است، به طوری که برخی از بخش‌ها تحت تأثیر نامطلوب قرار می‌گیرند و برخی دیگر سود می‌برند. به عنوان مثال، با تورم، آن بخش‌هایی از جامعه که دارایی فیزیکی مانند دارایی ملک، سهام و غیره را دارند، از افزایش قیمت دارایی خود سود می‌برند، و کسانی که به دنبال خرید آن هستند باید برای آنها هزینه بیشتری بپردازند.
تورم بالا، قدرت خرید از کسانی که دارای درآمد اسمی ثابت هستند، مانند برخی از مستمری بگیرانی که حقوق بازنشستگی آنها به آن سطح قیمت شاخص نشده‌است، به سمت افرادی با درآمدهای متغیر که درآمدشان بهتر با تورم همگام می‌شود، بازتوزیع می‌گردد. این نوع بازتوزیع قدرت خرید بین شرکای تجاری بین‌المللی نیز رخ خواهد داد. در مواردی که نرخ ارز ثابت اعمال می‌شود، تورم بیشتر در یک اقتصاد نسبت به اقتصاد دیگر باعث می‌شود که صادرات اقتصاد اول گران شده و در تراز تجاری تأثیر بگذارد. همچنین افزایش بی‌ثباتی در قیمت مبادله ارز ناشی از تورم غیرقابل پیش‌بینی، می‌تواند اثرات منفی بر تجارت داشته باشد.
