اقتصادسنج | بازار متشکل ارزی بازاری است با اهداف از پیش تعیین شده از سوی دولت ها! برخی از این اهداف شامل کوتاه کردن دست دلالان بازار ارز و همچنین شفافیت معاملات هستند.

اکنون دیگر این بازار در اکثر کشور‌های در حال توسعه با نوسان بالای قیمت ارز به طور موفق راه اندازی و اجرایی شده است و از مهم‌ترین وظایف آن نیز استفاده برای مبادلات اسکناس ارز در حجم بالا بین صرافی‌ها و بانک‌ها محسوب می‌شود.

اما از مهم‌ترین اهداف راه‌اندازی بازار متشکل ارزی تبدیل شدن آن به مرجعی برای کشف نرخ و نرخ‌گذاری است، به گونه‌ای که بانک مرکزی مرجع تعیین نرخ ارز در کشور شود؛ به این صورت که اولین معامله‌ای که هر روز صبح در بازار متشکل ارزی انجام می‌شود، تعیین نرخ ارز محسوب می‌شود و به همین ترتیب نیز است که نرخ ارز بر اساس عرضه و تقاضا تعیین شده و امکان مداخله در نرخ‌گذاری از جانب کشور‌هایی نظیر دبی، سلیمانیه و عراق در نرخ گذاری وجود نخواهد داشت.

ایجاد بازار متشکل ارزی در دهه ۹۰

ایجاد «بازار متشکل ارزی»، اما اولین بار با هدف ساماندهی بازار ارز در دی‌ ماه ۱۳۹۷ به تصویب شورای پول و اعتبار رسید و در نهایت در اسفند همان سال تشکیل این بازار به نتیجه نهایی رسید. بر اساس طرح بانک مرکزی برای ایجاد بازار متشکل ارزی، این بازار در پی کشف نرخ واقعی روزانه ارز، شفافیت معاملات ارزی، امنیت معاملات و ضمانت مطمئن در خرید و فروش‌های کلان است.

این بازار یک شرکت خصوصی محسوب می‌شود که شورای هماهنگی بانک‌های دولتی، کانون بانک‌های خصوصی، کانون صرافان ایرانیان، شرکت فرابورس ایران و شرکت ملی انفورماتیک سهام‌داران اصلی آن هستند. در واقع، بازیگران اصلی این بازار صرافی‌های مجاز، بانک‌ها و بانک مرکزی هستند و افراد همچون گذشته باید برای تأمین ارز مورد نیاز خود به صرافی‌ها مراجعه کنند.

ساختمان این شرکت در محل ساختمان بانک مرکزی در خیابان فردوسی است و مسئولیت نظارت بر این بازار بر عهده بانک مرکزی است که در این بازار سهامدار نیست، اما در آن مشارکت معاملاتی دارد.

بازار متشکل ارزی همچنین مکانی برای عرضه و تقاضای بی‌واسطه ارز است که بر معاملات آنی و نقدی اسکناس متمرکز است و نرخ‌ها دستوری نیست. خریداران و فروشندگان با سازوکاری مانند بورس، پیش از آغاز معاملات، تقاضا‌های خود را به صورت آنلاین در سامانه مربوطه ثبت کرده و در نهایت بر اساس نزدیک‌ترین قیمت، معاملات انجام خواهد شد. با شروع روز کاری، از طریق قیمت‌های پیشنهادی فروشندگان و پیشنهاد‌های مختلف خریداران مبنای قیمت روز تعیین می‌شود.

در ابتدا سقف خرید و فروش نقدی ارز در بازار متشکل ارزی، ۱۰ هزار دلار تعیین شده بود که با بخشنامه جدید بانک مرکزی، به ۵۰ هزار یورو یا معادل آن به سایر ارز‌ها ارتقاء یافت. بانک مرکزی هدف این اقدام را تسهیل تعاملات ارزی کارگزاران بازار متشکل ارزی اعلام کرده است.

ساعت شروع بازار نیز معمولا ساعت ۹ تا ۱۰ صبح است و در آن ساعت، پیش گشایش اول صورت می‌گیرد؛ اما نکته مهم‌تر ساعت پایانی بازار است که معمولا پس از بستن صرافی ها، برخی فعالیت‌ها جهت دهی بازار را تغییر می‌دهد.

تلاش بازار ساز برای کنترل محدوده نوسان از طریق بازار متشکل ارزی

کما اینکه بر مبنای همین پیش فرض است که معاملات در این بازار تعمیق بیشتری خواهند یافت و البته بازارساز نیز معتقد است که با تسهیل تعاملات ارزی کارگزاران در بازار متشکل، می‌تواند محدوده نوسانات در بازار خرد را کاهش دهد.

در حقیقت بازار متشکل ارزی مکانی برای عرضه و تقاضای بی‌واسطه ارز است که بر معاملات آنی و نقدی اسکناس متمرکز خواهد شد. با ایجاد این بازار و مشخص شدن نرخ در داخل کشور، عناوینی مانند دلار سلیمانیه یا دلار هرات به حاشیه خواهد رفت و فشار‌های بیرونی برای تعیین نرخ ارز به حداقل می‌رسد.

از سوی دیگر باید به این نکته توجه داشت که بازار متشکل ارزی، در حقیقت بازاری برای بازیگران بزرگ بازار ارز همچون بانک مرکزی، بانک‌ها و صرافی‌ها محسوب می‌شود.

بازار متشکل ارزی ، زمین بازی معامله گران بزرگ

همچنین در این بازی ارزی با بازیگران اصلی و بزرگ، برخلاف بازار موجود که تمام افراد می‌توانند در آن به خرید و فروش بپردازند، در بازار متشکل ارزی تنها معامله‌گران بزرگ یعنی بانک‌ها و صرافی‌ها و بانک مرکزی در قامت بازارساز حضور دارند. همچنین در بازار فعلی معاملات هم به شکل نقدی و هم به شکل حواله صورت می‌گیرد؛ در‌حالی‌که در بازار متشکل تنها معاملات نقدی انجام می‌شود.

البته لازم به ذکر است که در بازار متشکل قیمت تحت مکانیزم عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد و مانند بورس، تابلوی این بازار نیز خریداران و فروشندگان را لیست می‌کند و در سمت عرضه، صرافی‌های عرضه کننده بر اساس پایین‌ترین قیمت فروش و در سمت تقاضا، صرافان متقاضی بر اساس بالاترین قیمت پیشنهادی خرید فهرست می‌شوند و البته برخلاف بازار موجود که حد نوسان روزانه برای قیمت وجود ندارد، در بازار متشکل به دلیل حضور پررنگ تنظیم‌گر، حد نوسان روزانه وجود دارد که در شرایط فعلی روی ۳ درصد است.

روش نرخ گذاری در بازار متشکل ارزی

نرخ‌گذاری در این بازار نیز به این روش انجام می‌شود که بر اساس یک سیستم، پیشنهاد‌های عرضه از سوی فروشندگان از پایین‌ترین قیمت به بالاترین و پیشنهاد‌های خرید را از بالاترین قیمت به پایین‌ترین مرتب می‌کند و سپس بهای کشف شده توسط یک سیستم ثبتی به یکدیگر عرضه می‌شود و با اولین معامله نیز قیمت ابتدای روز کشف می‌شود. این روند معامله در بازار متشکل ارزی نیز دقیقا مشابه معاملات بورس انجام می‌شود.

از سوی دیگر طبق اعلام بانک مرکزی، صرافی‌ها و بازیگران این بازار موظف هستند یک حساب ریالی و یک حساب ارزی مبتنی بر اسکناس به این شبکه معرفی کنند که شرکت بازار متشکل ارزی به این حساب‌ها همواره دسترسی داشته باشد و به محض ارائه پیشنهاد، مبلغ عنوان شده در حساب آن‌ها مسدود می‌شود.

این روش در این نوع معاملات نوعی پشتوانه برای حضور واقعی افراد برای خرید و فروش به شمار می‌رود که به نوعی دست کلاهبرداران نرخ امروز و یا فردایی را کوتاه می‌کند و البته در نهایت نیز فرآیند عملیاتی این بازار همچون سایر بازار‌ها از طرف بانک مرکزی تعیین شده و وظیفه دارند که تابلویی داشته باشد تا نرخ را به صورت لحظه به لحظه و آنلاین نمایش دهد.

در مورد تعیین نرخ نیز بازار موظف است آیین‌نامه معاملاتی مورد تایید بانک مرکزی را تدوین کند که بر اساس آن نرخ پایانی هر روز با نوسان ۵ تا ۱۰ درصد تعیین‌کننده نرخ روز آینده خواهد بود.

البته در شرایط خاصی که اتفاق ویژه‌ای رخ دهد مدیر بازار با کسب مجوز از هیات مدیره و با اطلاع بانک مرکزی دامنه نوسان را تغییر می‌دهد. کف و سقف تقاضا نیز تعیین خواهد شد که به مرور زمان سقف تقاضا در این بازار افزایش خواهد یافت.

اهداف و مزایای ایجاد این بازار

از مهم‌ترین اهداف و مزایای ایجاد بازار متشکل ارزی نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– شفافیت شکل‌گیری نرخ تعادلی ارز (بر اساس عرضه و تقاضا)
– ایجاد یک مرجع برای کشف نرخ و نرخ گذاری با کنترل و نظارت بانک مرکزی
– ساماندهی و توسعه بازار نقدی ارز
– کوتاه شدن دست دلالان بازار ارز و بازار‌های غیررسمی در تعیین نرخ ارز
– افزایش شفافیت مالی معاملات و فعالیت بازیگران اصلی بازار ارز

البته باید توجه کرد که در بازار متشکل ارزی قیمت تحت مکانیزم عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد و برخلاف بازار موجود که حد نوسان روزانه برای قیمت وجود ندارد، در بازار متشکل به دلیل حضور پررنگ تنظیم‌گر، حد نوسان روزانه وجود دارد که اکنون ۳ درصد است.

بر این اساس، معاملات در این بازار تعمیق بیشتری خواهند یافت. بازارساز معتقد است که با تسهیل تعاملات ارزی کارگزاران در بازار متشکل، می‌تواند محدوده نوسانات در بازار خرد را کاهش دهد. با این حساب، بازار متشکل ارزی یکی از گام‌های نهایی پیش از اکران رسمی را برداشت.

بازیگران نقش اصلی در بازار بزرگ ارزی

اما این بازار به جز بازیگران بزرگش، چند بازیگر نقش اصلی نیز دارد که کانون صرافان، کانون بانک‌های خصوصی و شورای هماهنگی بانک‌های دولتی به عنوان بازیگران اصلی این بازار محسوب می‌شوند و بانک مرکزی به عنوان بازیگردان اصلی، نرخ ارز را مدیریت می‌کند. همچنین باید توجه کرد که نظارت بانک مرکزی بر این بازار به صورت سیستماتیک و غیرمستقیم خواهد بود.

بانک مرکزی همواره در حال نظارت بر این بازار است و در بازار متشکل ارزی، ارز‌ها به صورت نقد معامله می‌شوند و نرخ‌ها در این بازار بر اساس عرضه و تقاضا تعیین شده و دستوری نخواهد بود. خریداران و فروشندگان با سازوکاری مانند بورس، پیش از آغاز معاملات، تقاضا‌های خود را ثبت کرده و در نهایت بر اساس نزدیک‌ترین قیمت، معاملات انجام خواهد شد.

پس با این شرایط می‌توان انتظار داشت معاملات انجام شده در بازار متشکل ارزی بر همان سبک و سیاق معاملات جاری بازار باشد که بر اساس نرخ کشف‌شده در سنا و با اخذ کارمزد انجام می‌شود با این تفاوت که در بازار متشکل جدید، نرخ ارز نیز تحت نظارت بانک مرکزی کشف قیمت می‌شود.