در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده که «نرخ جذب بســیار ناچیز کودکان بازمانده از تحصیل در کنار تعداد بالای ترک‌تحصیل ســالیانه (از ۳۴۷ هزار نفر تا ۲۷۰ هزار نفر) سبب شده روند بازماندگی از تحصیل در نظام آموزش و پرورش روبه رشد باشد.
اقتصادسنج؛ در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده که «نرخ جذب بســیار ناچیز کودکان(دانش‌آموزان) بازمانده از تحصیل در کنار تعداد بالای ترک‌تحصیل ســالیانه (از ۳۴۷ هزار نفر تا ۲۷۰ هزار نفر) سبب شده روند بازماندگی از تحصیل در نظام آموزش و پرورش روبه رشد باشد.
«علیرغم سیاســتگذاری مکرر در قبــل و بعد از انقالب اســلامی درخصوص پوشــش کامل تحصیلی و جذب همه کودکان بازمانده از تحصیل، این اهداف تحقق نیافته و تعــداد ۹۱۱ هزارو ۲۷۲ کودک لازم‌التعلیم در ســال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ از تحصیل بازمانده‌اند و تعداد ۲۷۹ هزارو ۱۹ دانش‌آموز در ســال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ ترک تحصیل کرده‌اند.» این بخشی از نتیجه‌گیری گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس است و نشان می‌دهد دست بسیاری از کودکان و نوجوانان به حق تحصیل نمی‌رسد.
آنطورکه در تعاریف آمده کودکان بازمانده از تحصیل کودکانی هستند که به دلیل تبعیض طبقاتی، تبعیض جنسیتی، فقر فرهنگی و سایر محدودیت‌ها و محرومیت‌ها از تحصیل بازمانده‌اند؛ کودکانی با گروه سنی ۶ تا ۱۸ سال که با وجود اینکه نیازمند رفتن به مدرسه هستند، اما به‌دلایل مختلفی در هیچ یک از مقاطع تحصیلی مشغول به تحصیل نیستند.
اواخر ماه گذشته بود که معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در نشست خبری خود اعلام کرد: «ابتدای سال تحصیلی جاری آمار متولدین شش تا ۱۱ سال از سوی سازمان ثبت احوال اعلام شد و سامانه سیدا نیز تعداد دانش‌آموزان ثبت‌نام شده در مدارس را اعلام کرد و آمارها حاکی از آن بود که ۲۰۴ هزار و ۳۱۲ نفر بازمانده از تحصیل هستند.»
به‌گفته معصومه نجفی پازوکی «۲۰ دلیل برای عدم حضور دانش‌آموزان در مدارس مشخص شده که فوت کودک، تحصیل در منطقه دیگر، ابتلا به بیماری صعب العلاج یا فقر خانواده از این جمله است. به عنوان مثال ۹۶ نفر ازدواج کرده‌اند که نمی‌توانند به مدرسه بروند، ولی ما می‌توانیم نزد آنها رفته و بسته آموزشی ارائه کنیم. البته سن دانش‌آموزان ازدواج کرده بالای ۱۲ سال است.»
با این وجود آماری که معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش اعلام کرده صرفاً برای کودکان تا ۱۱ سال است. این درحالی‌ست که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با محاسبه تمام رده‌های سنی تا آموزش متوسطه دوم ، تعداد ۹۱۱ هزارو ۲۷۲ دانش‌آموز در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ از تحصیل بازمانده‌اند؛ در تصویر زیر تعداد دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل در سال‌های گذشته آمده است.
اگرچه همیشه تلاش‌هایی برای بازگشت به تحصیل دانش‌آموزان وجود دارد، اما آمارها نشان می‌دهد این تلاش چندان موفقیت‌آمیز نبوده است. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده که از سال تحصیلی ۱۳۹۴-۱۳۹۵ تا سال تحصیلی ۱۳۹۸-۱۳۹۹ تنها ۱۷۸ هزارو ۲۳۸ دانش‌آموز به چرخه تحصیل برگشته‌اند که این آمار کمتر از ۵ درصد کل دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل در این بازه زمانی است.
درحالی آمارها نشان می‌دهد تعداد دانش‌آموزان زیادی از تحصیل بازمانده‌اند که در این میان تعداد دیگری ترک تحصیل کرده‌اند. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده که تعداد دانش‌آموزان ترک تحصیلی در سال تحصیلی ۱۳۹۴-۱۳۹۳ برابر با ۳۴۷هزارو ۲۰۳ نفر بوده که با کاهش ۲۲درصدی در سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۳۹۸ به عدد ۲۷۰ هزارو ۵۵۵ نفر رسیده است. این کاهش ۲۲درصدی مربوط به دوره دوم متوسطه است که در همین بازه زمانی مذکور از ۱۹۹ هزار نفر به ۴۵ هزار نفر کاهش یافته اما در سوی دیگر، آمار دانش‌آموزان ترک‌تحصیل دوره ابتدایی و متوسطه اول در بازه زمانی پیشگفته رو به رشد بوده به‌نحوی که در دوره ابتدایی شاخص مذکور از ۷۸ هزار نفر به ۹۹ هزار نفر و دو دوره متوسطه اول از ۶۰ هزار نفر به ۱۲۴ هزار نفر افزایش یافته است. درحال حاضر در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ آمار تارکان تحصیل با رشد ۳درصدی به ۲۷۹ هزارو ۱۹ نفر رسیده است.
آنطورکه به نظر می‌رسد تلاش‌های سال‌های گذشته برای جلوگیری از ترک تحصیل دانش‌آموزان یا جلوگیری از بازماندن آنها از تحصیل نتوانسته انتظارات را برآورده کند. گزارش «بررسی روند ترک تحصیل و بازماندگی از تحصیل درآموزش و پرورش» بین سال‌های ۱۳۹۳-۱۴۰۱ که توسط مرکز پژوهش‌های مجلس تهیه شده نشان می‌دهد «علیرغم سیاســتگذاری مکرر در قبــل و بعد از انقلاب اســلامی درخصوص پوشــش کامل تحصیلی و جذب همه کودکان بازمانده از تحصیل، این اهداف تحقق نیافته و تعــداد ۹۱۱ هزارو ۲۷۲ کودک لازم‌التعلیم در ســال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ از تحصیل بازمانده‌اند و تعداد ۲۷۹ هزارو ۱۹ دانش‌آموز در ســال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ ترک تحصیل کرده‌اند.»
در نتایج این گزارش آمده که «آمار بازماندگان از تحصیل همســو با سیاســتگذاری‌ها و در جهت کاهش و در نهایت به صفر رســیدن نیســت، بلکه این نرخ در ســال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نسبت به ســال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۴ به میزان ۱۷.۱۵ درصد افزایش یافته است.» بر اساس این آمار درواقع طی ۶ سال تعداد دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل بیشتر از ۱۷ درصد افزایش پیدا کرده‌اند.
نویسندگان این گزارش به این نتیجه رسیده‌اند: «نرخ جذب بســیار ناچیز کودکان بازمانده از تحصیل در کنار تعداد بالای ترک‌تحصیل ســالیانه (از ۳۴۷ هزار نفر تا ۲۷۰ هزار نفر) سبب شده روند بازماندگی از تحصیل در نظام آموزش و پرورش روبه رشد باشد. متأســفانه جمعیت ترک‌تحصیل در دوره ابتدایی و متوسطه اول (دوره آموزش و پرورش عمومی) از ســال تحصیلی ۱۳۹۴-۱۳۹۳ تا سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۳۹۸ رو به افزایش نهاده است.»
با این وجود تعداد دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل در برخی استان‌ها نرخ بیشتری دارد، آن‌طور که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده «پنج استان سیستان و بلوچستان، آذربایجان‌غربی، خراسان رضوی، خراسان شمالی و گلستان در سال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۴ بیشترین فراوانی نســبی بازماندگان از تحصیل را داشــته‌اند که در همین پنج استان در ســال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نیز دارای بیشترین فراوانی نسبی هستند. از میان همه اســتان‌های کشور، استان سیســتان و بلوچستان در دو شــاخص بازماندگی از تحصیــل و ترک تحصیل وضعیت بســیار نامناسب‌تری دارد به‌نحوی که در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ تعداد ۱۴۵ هزارو ۳۴۰ نفر معادل بیش از ۱۸.۲ درصد از جمعیت دانش‌آموزی این استان بازمانده از تحصیل هســتند و در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بیش از ۴ درصد از جمعیــت دانش‌آموزی آن اســتان ترک تحصیل کرده‌اند.»
این گزارش به این نتیجه رسیده که «به‌طور کلی می‌توان گفت که بازماندگی ازتحصیل با وضعیت رفاه خانوار مرتبط است.»
