اقتصادسنج| رتبه‌بندی «تایمز» از نام‌آشناترین پایگاه‌های رتبه‌بندی دنیاست که هر‌ساله برترین دانشگاه‌های دنیا را از منظرهای مختلف ارزیابی می‌کند. در تازه‌ترین رتبه‌بندی که منتشر شده، برترین دانشگاه‌های آسیا در سال 2024 رده‌بندی شده‌اند.

به عبارتی، «تایمز» تنها رتبه‌بندی دنیاست که جدول‌های عملکرد جهانی دانشگاه‌های دنیا را ارزیابی و دانشگاه‌های پژوهشی را در تمام ماموریت‌های اصلی‌ای که دارند از قبیل آموزش، پژوهشی، انتقال دانش و چشم‌انداز بین‌المللی قضاوت می‌کند.

چند دهه است که ظهور دانشگاه‌های آسیایی یکی از بزرگ‌ترین اتفاقات آموزش عالی را در دنیا رقم زده است. در این نسخه از رتبه‌بندی، برخی گرایش‌ها که به پیشرفت دانشگاه‌ها کمک می‌کنند، با اصلاح روش‌شناسی صورت‌گرفته، بهبود یافته است. قدرت رو به بهبود تولیدات پژوهشی چین و تاثیر آن بر منطقه وسیع‌تر می‌تواند تغییری اساسی را ایجاد کند. نکته قابل توجه دیگر، رشد نیروگاه‌های منطقه‌ای در زمینه همکاری با صنعت و نیز اشاره به این موضوع است که بیشتر کشورهای آسیایی در حال بهبود سیستم آموزش عالی خود هستند.

در رتبه‌بندی 2024 تایمز، 739 دانشگاه مورد‌ارزیابی و رتبه‌بندی قرار گرفته‌اند که 70 دانشگاه بیشتر از سال گذشته است. طبق ارزیابی‌ها، بسیاری از موسسات رتبه‌بندی‌شده جدید در غرب یا جنوب آسیا مستقر هستند.

افزایش 5 شاخص ارزیابی در رتبه‌بندی 2024

روش‌شناسی رتبه‌بندی دانشگاه‌های آسیایی تایمز براساس چهارچوب مشابه جدول جهانی است. در رتبه‌بندی امسال، شاخص‌هایی که دانشگاه‌ها براساس آن ارزیابی شده‌اند، از 13 به 18 شاخص عملکرد برای ارائه جامع‌ترین و متعادل‌ترین مقایسه‌ها، مورد‌اعتماد دانشجویان، دانشگاهیان، رهبران دانشگاه‌ها، افزایش یافته است. یکی از معیارها (تحصیل در خارج از کشور) در حال حاضر در رتبه‌‌بندی لحاظ نشده اما در آینده محاسبه خواهد شد.

شاخص‌های عملکرد به رغم تغییر نامی که رخ داده، همچنان در پنج حوزه گروه‌بندی می‌شوند؛ آموزش (محیط یادگیری) با سهم 24.5 درصدی، محیط تحقیق (حجم، درآمد و شهرت) با سهم 28 درصدی، کیفیت پژوهش (تاثیر استناد، قدرت تحقیق، برتری و تاثیر پژوهش) با سهم 30 درصدی؛ چشم‌انداز بین‌المللی (کارکنان، دانشجویان و پژوهش‌ها) با سهم 7.5 درصدی، و صنعت (درآمد و اختراعات) با سهم 10 درصدی. شاخص کیفیت پژوهش در سال‌های گذشته تحت عنوان استنادها (تاثیر پژوهشی) بررسی می‌شد اما امسال علاوه بر تغییر نام، چهار زیرمجموعه تاثیر استنادها، قدرت پژوهشی، برتری‌پژوهشی و تاثیر پژوهش به آن اضافه شده است.

در شاخص صنعت نیز زیرمجموعه پتنت‌ها به آن افزوده شده تا مشخص کند پژوهش‌های یک دانشگاه تا چه اندازه در پتنت‌ها به به عنوان بخشی از ستون صنعت نقش دارند. این معیار امکان می‌دهد محققان سطح انتقال دانش از دانشگاه به صنعت را به روشی بسیار مستقیم‌تر اندازه‌گیری کنند.

طبق این معیار، 19 دانشگاه آسیایی امتیاز 100 را کسب کرده‌اند که بیانگر قدرت آنها در تبدیل پژوهش به کاربردهای علمی در منطقه است. از این 19 دانشگاه، چهار دانشگاه از آن ژاپن، 4 دانشگاه از آن کره جنوبی و 4 دانشگاه هنگ‌کنگی و یک دانشگاه چینی هستند. به دلیل ثروت بالایی که هنگ‌کنگ در اختیار دارد و نیز فرهنگ غربی‌تر آن نسبت به چین، برخی کسب‌و‌کارها ترجیح می‌دهند با هنگ‌کنگ وارد معامله شوند.

در کره جنوبی، تغییر فرهنگی به کارآفرینی موفق در آموزش عالی کمک کرده و عملکرد صنعتی قوی دانشگاه‌های این کشور را هدایت می‌کند. کره جنوبی در سال‌های 2000 تا 2020 با رونق سرمایه‌گذاری روبه‌رو بوده که روند کارآفرینی را در دل دانشگاه‌ها متحول کرده است. در کره جنوبی، دانشگاه‌ها بازیگران اصلی و کلیدی در مثلث دانشجویی، پژوهش و نوآوری شناخته می‌شوند.

10 دانشگاه برتر آسیا از نگاه تایمز

10 دانشگاه برتر آسیا در 2024 از نگاه تایمز، به ترتیب دانشگاه شینهوآ چین، دانشگاه پکینگ چین، دانشگاه ملی سنگاپور، دانشگاه فنی نانیانگ سنگاپور، دانشگاه توکیو ژاپن، دانشگاه هنگ‌کنگ، دانشگاه شانگهای جیائو تونگ چین، دانشگاه فودان چین، دانشگاه ژجیانگ چین و دانشگاه چینی هنگ‌کنگ هستند.

تغییرات کوچک در بالای جدول رتبه‌بندی بیانگر روندهای گسترده‌تری است. سال گذشته، چین چهار رتبه از 10 رتبه برتر آسیا را به خود اختصاص داد که این آمار برای امسال به پنج رتبه برتر افزایش پیدا کرده است. در این میان، جایگاه دانشگاه ژجیانگ از 12 به رتبه نهم صعود کرده است. اما امسال تعداد دانشگاه‌ها در هنگ‌کنگ کاهش داشته؛ در این رتبه‌بندی تنها دو نماینده در جمع 10 موسسه برتر دارد که در مقایسه با سه دانشگاهی که سال گذشته در این رتبه‌بندی داشت، تنزل داشته است.

همچنین دانشگاه چینی هنگ‌کنگ هم به سختی در جایگاه دهم برترین دانشگاه‌های آسیا قرار گرفته است که نسبت به سال گذشته که رتبه 6 را از‌آن خود کرده بود، چهار رتبه نزول کرده است. دو موسسه چینی شامل دانشگاه شینهوآ و پکینگ در رتبه‌بندی امسال تایمز نیز مانند سال گذشته به ترتیب جایگاه اول و دوم خود را حفظ کرده‌اند. امتیاز آنها در بخش جدید کیفیت تحقیقات جدید که پیش‌تر با عنوان استنادها مورد‌ارزیابی قرار می‌گرفت، به طور قابل توجهی با سال گذشته متفاوت است.

دانشگاه شینهوآ در شاخص کیفیت پژوهشی از رتبه 43 به رتبه هشتم جهش کرده و پکن از رتبه 73 به 20 ارتقا یافته است. این شاخص پیش‌تر تنها تاثیر استنادها را ارزیابی می‌کرد اما درحال‌حاضر برتری پژوهشی (منعکس‌کننده میزان تحقیقات پیشروی جهان در یک موسسه، براساس حجم پژوهش‌ها در 10 درصد برتر دنیا؛ و تاثیر پژوهشی (نگاه گسترده‌تر به تعالی، براساس حجم پژوهشی که توسط تاثیرگذارترین تحقیقات در جهان به‌رسمیت شناخته شده است) هم به شاخص‌ها اضافه شده است.

این اقدامات جدید به ما تصور بهتری از میزان پژوهش‌های باکیفیت تولیدشده توسط موسسات می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد رویکرد چین به امر پژوهش که پیش‌تر ممکن بود کمیت ارزشمندی داشته باشد، درحال‌حاضر بسیار بر انتشار مقالات باکیفیت متمرکز شده است. چین همچنین پیشرفت بسیار سریعی در زمینه مقالات پراستناد از خود نشان داده و در برخی زمینه‌های کلیدی مانند هوش مصنوعی، ویرایش ژنی، ارتباطات کوانتومی، فناوری فضایی و موارد دیگر دستاوردهای چشمگیری داشته است. موسسات پژوهشی و دانشگاه‌های چین نیز درحال کسب نفوذ در عرصه بین‌المللی هستند.

ارتباطات علمی و مهندسی چین با 115 کشور دنیا

درحالی‌که معیارهای مختلفی از نفوذ تحقیقاتی وجود دارد، این پیشرفت با سایر گزارش‌ها در مورد افزایش قدرت پژوهشی چین مانند تحقیقات سال 2022 توسط موسسه ملی سیاستگذاری علم و فناوری ژاپن همخوانی دارد که نشان می‌دهد چین درحال پیشی‌گرفتن از آمریکا در زمینه مقالات پراستناد است. کارشناسان در مورد تاثیر رشد پژوهشی چین نسبت به سایر کشورهای آسیایی عنوان کرده‌اند که این کشور به یک مرکز منطقه‌ای تبدیل خواهد شد و نفوذ بیشتری بر کشورهای مجاور اعمال خواهد کرد، به‌عنوان مثال با جذب دانشجویان و دانش‌پژوهان بیشتر از کشورهای همسایه و نیز انجام تبادلات دانشگاهی و همکاری بیشتر با کشورهای آسیایی در زمینه‌های آموزش و پژوهش‌های علمی می‌توانند این کار را انجام دهند. شکی نیست کشورهای آسیایی مانند چین، ژاپن، کره جنوبی و سنگاپور از نظر پژوهشی‌های آکادمیک در 10 یا 20 سال آینده مسلط‌تر خواهند شد. محققان چینی به‌طور گسترده‌ای با دانشمندان و مهندسان دنیا همکاری می‌کند. علاوه بر این، دولت چین قراردادهای دوجانبه و چندجانبه علم و فناوری را با حداقل 115 کشور دنیا برای برقراری روابط علمی یا مهندسی امضا کرده است. البته به‌نظر می‌رسد گاهی این همکاری‌ها از سطح دانش و ظرفیت‌های پژوهشی فراتر رفته و به شرکای کمتر توسعه‌یافته تبدیل می‌شوند.

با وجود این، کارشناسان هشدار داده‌اند چین تلاش می‌کند پژوهش‌های داخلی خود را به ظرفیت و قدرت نظامی نزدیک کند. افزایش قدرت نظامی چین که به‌واسطه پیشرفت‌های علمی و فناورانه سرعت یافته‌اند، ممکن است توسط همسایگان یک عامل محرک و تقویت‌کننده برای چین به‌شمار رود. یکی از استادان آموزش عالی دانشگاه «شفیلد هالام»، افزایش قدرت نظامی چین که ماحصل پیشرفت‌های علم و فناوری در این کشور به‌شمار می‌رود، عاملی محرک برای سایر کشورها به تلقی می‌شود. در این میان، چین دانشجویان بین‌المللی بیشتری جذب خواهد کرد. از سوی دیگر زبان علم نیز ممکن است در سال‌های آینده دگرگون شود، به‌طوری‌که زبان جهانی انگلیسی ممکن است به تدریج تسلط خود را به‌عنوان زبان پژوهشی‌های علمی از دست بدهد.

صعود ژاپن و نزول کره جنوبی

روندی مشابه چین هم برای ژاپن در این رتبه بندی مشاهده می‌شود، به‌طوری‌که موسساتی چون دانشگاه توکیو، دانشگاه کیوتو و دانشگاه توهوکو امتیازات قابل‌توجه و بالاتری را در ستون کیفیت پژوهش امسال در مقایسه با ستون استنادات سال گذشته ثبت کرده‌اند. درنتیجه این دانشگاه‌ها به صدر جدول کلی نزدیک‌تر می‌شوند، به‌طوری‌که دانشگاه توکیو از رتبه هشتم به پنجم، دانشگاه کیوتو از رتبه 18 به 13 و دانشگاه توهوکو از رتبه 34 به 20 رسیده است. در رتبه‌بندی امسال، دانشگاه‌های برتر کره جنوبی تنزل رتبه نشان می‌دهند. در سال 2023، دانشگاه ملی سئول در جایگاه 11 قرار داشت اما امسال به رتبه 14 سقوط کرده است. همچنین دانشگاه یونسی (پردیس دانشگاه سئول) از رتبه 17 به 18 تنزل رتبه داشته است. آنچه از ارزیابی‌های ناامیدکننده و ضعیف دانشگاه‌های پیشرو و برتر کره جنوبی برمی‌آید، امتیازهای آنها در ارکان محیط‌های آموزشی و پژوهشی است. این موسسات امتیازهایی نیز در معیارهای جدید شامل کیفیت پژوهش و صنعت به‌دست آورده‌اند. با وجود این، از آنجا که دانشگاه‌های کره جنوبی به اندازه موسسات چینی پیشرفت نکرده‌اند، در رتبه‌بندی کلی روند نزولی دارند.

حال آموزش عالی آسیا درحال بهبود است

بررسی‌ها نشان می‌دهد سیستم آموزش عالی در شماری از کشورها درحال بهبود است. به‌رغم اینکه هر کشور آسیایی دارای دانشگاه برتر در صدر جدول نیست اما بسیاری از موسسات هرسال شاهد افزایش تعداد موسسات حاضر در این رتبه‌بندی هستند، به عنوان مثال امسال، 91 دانشگاه هند در رتبه‌بندی تایمز حضور دارند که نسبت به سال گذشته 75 دانشگاه بیشتر شده است و این بدان معناست که هند‌از چین به‌عنوان دومین کشور دارای بیشترین نمایندگی در جدول برترین‌ها پیشی‌گرفته است. بالاترین رتبه این کشور، موسسه علوم هند است که نسبت به رتبه 48 سال گذشته، امسال در جایگاه 32 قرار گرفته است. در رتبه‌بندی امسال همچنین 75 دانشگاه ترکیه‌ای وجود دارد که این تعداد در سال گذشته 61 دانشگاه بوده است. دو دانشگاه برتر «کوچ» و دانشگاه فنی خاورمیانه در جایگاه 69 قرار دارند و دانشگاه فی استانبول از رتبه مشترک 149 به 92 ارتقا یافته است. امسال دوازدهمین دوره رتبه‌بندی دانشگاه‌های آسیا از سوی پایگاه تایمز انجام شد.

بهبود رتبه دانشگاه‌های  ایران

وضعیت ایران از نظر تعداد دانشگاه‌های حاضر در رتبه‌بندی برترین دانشگاه‌های آسیایی در 2024 از دیدگاه پایگاه تایمز روند رو به جلویی را نشان می‌دهد به‌طوری که سال گذشته 67 دانشگاه و امسال 75 دانشگاه جزء برترین‌های آسیا قرار گرفته‌اند.

در رتبه‌بندی 2024 تایمز، دانشگاه صنعتی‌شریف با کسب امتیاز کلی 59، مانند سال گذشته به‌عنوان برترین دانشگاه کشور شناخته شده و رتبه 56 آسیا را از آن خود کرده که در مقایسه با رتبه 64 در سال گذشته، هشت پله صعود کرده است.

امتیاز این دانشگاه در زمینه کیفیت پژوهشی 81.7؛ در شاخص صنعت 86.2؛ در چشم‌انداز بین‌المللی 37؛ در محیط پژوهشی 44 و در شاخص آموزش 43.8 را کسب کرده است و این امتیازها بیانگر آن است که دانشگاه شریف در حوزه صنعت بهترین عملکرد و در چشم‌انداز بین‌المللی کمترین امتیاز را به دست آورده است. دومین دانشگاه برتر کشور در رتبه‌بندی امسال دانشگاه صنعتی امیرکبیر است که نسبت به جایگاه 15 کشوری در سال گذشته، 13 رتبه ارتقا داشته و همچنین در رده‌بندی آسیایی هم از رتبه 119 در سال 2023 با 51 رتبه ارتقا، به رتبه 68 رسیده است.

بالاترین امتیاز شاخص این دانشگاه در رتبه‌بندی امسال با امتیاز 85.1 متعلق به صنعت و پایین‌ترین امتیاز آن هم مربوط به چشم‌انداز بین‌المللی آن است. دانشگاه علم و صنعت در رتبه‌بندی امسال سومین دانشگاه برتر کشور است که نسبت به رتبه پنجم سال گذشته، دو رتبه بهبود یافته اما در رده آسیایی امسال، با کسب رتبه 79، در مقایسه با رتبه 74 سال گذشته، پنج پله سقوط کرده است. بالاترین امتیاز شاخص این دانشگاه با 82.6 متعلق به کیفیت پژوهشی و پایین‌ترین امتیاز 24.3 متعلق به چشم‌انداز بین‌المللی است. دانشگاه تهران که امسال چهارمین رتبه برتر کشور است در مقایسه با رتبه 21 سال گذشته، با 14 رتبه ارتقا همراه بوده است.

این در حالی است که این دانشگاه در رده‌بندی امسال رتبه 100 آسیا را کسب کرد که نسبت به رتبه 157 سال گذشته، 57 پله صعود کرده است. بالاترین امتیاز دانشگاه تهران 79 و متعلق به شاخص کیفیت پژوهشی و کمترین امتیاز 32.6 مربوط به شاخص محیط پژوهشی است. پنجمین دانشگاه برتر کشور در رده‌بندی امسال دانشگاه صنعتی شیراز است که در مقایسه با رتبه 10 سال گذشته، پنج پله صعود نشان می‌دهد.

اما در عین حال، رتبه آسیایی این دانشگاه در رتبه‌بندی 2024 کاهش یافته به‌طوری که از رتبه 103 در سال گذشته به رتبه 118 رسیده که 15 رتبه تنزل کرده است. بالاترین امتیاز شاخص دانشگاه صنعتی شیراز با 78.7 مربوط به کیفیت پژوهشی و کمترین امتیاز با 27.9 مربوط به محیط پژوهشی می‌شود. در این میان دانشگاه تبریز ششمین دانشگاه برتر ایران در سال جاری است که در مقایسه با رتبه 18 سال گذشته، 12 پله صعود کرده است. رتبه آسیایی آن هم در سال جاری 121 عنوان شده که با توجه به رتبه 149 سال گذشته با 28 رتبه سقوط همراه بوده است.

کیفیت پژوهشی این دانشگاه با امتیاز 82.6 بالاترین و محیط پژوهشی با امتیاز 28.4 پایین‌ترین شاخص را برای این دانشگاه نشان می‌دهد. دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز هفتمین دانشگاه برتر کشور لقب گرفته که نسبت به جایگاه 24 سال گذشته روند رو به رشد خوبی داشته است. این دانشگاه در رتبه‌بندی آسیایی امسال رده 129 را از آن خود کرده که نسبت به رتبه 193 سال گذشته، 64 پله رشد نشان می‌دهد. بالاترین امتیازی که این دانشگاه با 62.7 از آن خود کرده مربوط به کیفیت پژوهشی و کمترین امتیاز با 22.1 متعلق به محیط پژوهشی است. دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با رتبه هشتم کشور در سال جاری، رده 27 را در سال گذشته از آن خود کرده بود. این دانشگاه در رتبه آسیایی امسال جایگاه 131 را به دست آورد که نسبت به جایگاه 300- 251 سال گذشته رشد قابل‌توجهی را نشان می‌دهد. بالاترین شاخص صنعت در این رتبه‌بندی 63.5 و پایین‌ترین رتبه‌بندی 27.1 متعلق به چشم‌انداز بین‌المللی است. نهمین دانشگاه برتر کشور هم از آن دانشگاه صنعتی اصفهان است که در مقایسه با رتبه 26 سال گذشته، 17 رتبه ارتقا یافته است. این دانشگاه همچنین در سال 2024 رتبه آسیایی 133 را کسب کرده که نسبت به رتبه 300- 251، رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد. بالاترین امتیاز شاخص دانشگاه صنعتی اصفهان با 75. 2 متعلق به صنعت و پایین‌ترین امتیاز شاخص با 32. 1 از آن محیط پژوهشی است. اما درنهایت، دهمین دانشگاه برتر ایران در رتبه‌بندی اخیر تایمز به دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل می‌رسد که نسبت به رتبه شش در سال گذشته، چهار پله تنزل نشان می‌دهد. این دانشگاه که امسال رتبه 136 آسیا را از آن خود کرده، نسبت به رتبه 78 در سال گذشته، 58 رتبه تنزل کرده است. در این بین، بالاترین امتیاز شاخص برای این دانشگاه در سال جاری 92.7 و مربوط به کیفیت پژوهشی است و پایین‌ترین امتیاز نیز با 25.3 از آن چشم‌انداز بین‌المللی است.