بحران اوکراین به حدی معادلات بین‌المللی را برهم زده که برخی ناظران به موازات تشدید این بحران، از خطر جنگ هسته‌ای سخن به میان می‌آوردند؛ وجود ۱۳ هزار بمب اتم فقط در دستان ۹ بازیگر کره خاکی، این پهنه جغرافیایی را ناامن و جهانیان را نگران کرده است.
به گزارش اقتصادسنج، بحران اوکراین به حدی معادلات بین‌المللی را برهم زده که برخی ناظران به موازات تشدید این بحران، از خطر جنگ هسته‌ای سخن به میان می‌آوردند؛ وجود ۱۳ هزار بمب اتم فقط در دستان ۹ بازیگر کره خاکی، این پهنه جغرافیایی را ناامن و جهانیان را نگران کرده است.
در حالی که از آغاز بحران اوکراین، کارشناسان و مقام‌های سیاسی کشورهای مختلف جهان همواره از امکان وقوع «جنگ جهانی سوم» سخن به میان می‌آوردند اما در هفته‌های اخیر آنها بر احتمال شروع «جنگ هسته‌ای» تاکید می‌ورزند؛ موضوعی که بی‌ارتباط با موضع‌گیری سران بروکسل، آمریکا و روسیه نیست.
«جو بایدن» رئیس جمهوری آمریکا روز پنجشنبه ۱۵ مهرماه در مراسم جمع آوری کمک‌های مالی حزب دموکرات در نیویورک گفت که جهان برای نخستین بار پس از جنگ سرد در معرض خطر «آرماگدون» (آخرالزمان) هسته‌ای قرار دارد.
این اظهارات پس از آن مطرح شدکه «ولادیمیر پوتین» ماه گذشته با اشاره به اینکه کشورش آمادگی استفاده از سلاح اتمی را در جنگ دارد، تاکید کرد که «این یک بلوف نیست».
اظهارات پوتین در آن زمان با واکنش آمریکا و متحدان اروپایی این کشور مواجه شد و کاخ سفید در واکنش به «تهدید اتمی» پوتین، اعلام کرد که آمریکا تهدید استفاده از تسلیحات هسته‌ای در جنگ اوکراین را جدی می‌گیرد و در صورت چنین اقدامی «عواقب شدید» در انتظار روسیه خواهد بود.
سران کشورهای درگیر در بحران اوکراین در حالی یکدیگر را از تبعات جنگ اتمی آگاه و نسبت به استفاده از آن هشدار می‌دهند که نگاه‌ها بیشتر به سمت روسیه و آمریکا به عنوان ۲ کشوری که بزرگترین زرادخانه‌های اتمی جهان را در اختیار دارند، دوخته شده‌استهمچنین «ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو در حاشیه نشست محرمانه «گروه برنامه‌ریزی اتمی»، اعلام کرد که استفاده روسیه از سلاح اتمی عبور از «خط قرمزی بسیار مهم» خواهد بود. این اظهارات درست چند روز پیش از شروع رزمایش‌های اتمی روسیه و ناتو مطرح شده اند.
سران کشورهای درگیر در بحران اوکراین در حالی یکدیگر را از تبعات جنگ اتمی آگاه و نسبت به استفاده از آن هشدار می‌دهند که نگاه‌ها بیشتر به سمت روسیه و آمریکا به عنوان ۲ کشوری که بزرگترین زرادخانه‌های اتمی جهان را در اختیار دارند، دوخته شده‌است.
حدود ۹۰ درصد از کل سلاح های هسته ای متعلق به روسیه و ایالات متحده است و ۷ بازیگر دیگر تنها ۱۰ درصد از سلاح‌های اتمی را در اختیار دارند که در ذیل نگاهی آماری به آن خواهیم انداخت؛
روسیه با ۶۲۵۵ سلاح هسته‌ای در جایگاه نخست
تخمین‌ها از شمار سلاح‌های هسته‌ای روسیه متفاوت است اما بسیاری بر این باورند که مسکو بزرگترین زرادخانه هسته‌ای جهان را در اختیار دارد ولی این کشور هرگز از سلاح هسته‌ای در حمله به جایی استفاده نکرده‌است تنها در سال ۱۹۴۹ (۱۳۲۷) اولین بمب اتم خود را در مناطق دورافتاده قزاقستان آزمایش کرد.
پایگاه تحلیلی «ورلد پاپیولیشن ریویو» شمار سلاح های هسته‌ای روسیه را ۶۲۵۵ عدد برآورد کرده‌است. «موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم» (سیپری) نیز این رقم را تایید می‌کند و بر پایه اعلام این موسسه تحقیقاتی، تا ژانویه ۲۰۲۱ (دی ۱۳۹۹) روسیه از ۶۲۵۵ سلاح اتمی برخوردار بوده‌است.
لازم به ذکر است که روسیه و ایالات متحده پیمان جدید کاهش سلاح‌های راهبردی (نیو استارت) را امضا کرده‌اند؛ پیمانی که برای مهار تسلیحات کشورها است و از ۵ فوریه ۲۰۱۱ (۱۶ بهمن ۸۹) به اجرا گذاشته شد. طبق این پیمان، هیچ کشوری نمی‌تواند بیش از ۱۵۵۰ کلاهک و بمب هسته‌ای راهبردی مستقر کند.
آمریکا با ۵۵۵۰ سلاح هسته‌ای در جایگاه دوم
ایالات متحده حدود ۵۵۵۰ سلاح هسته‌ای در اختیار دارد که ۱۸۰۰ عدد آنها مستقر شده‌اند یعنی روی موشک یا در پایگاه‌هایی دارای نیروی عملیاتی قرار دارند. آمریکا معمار اولین انفجار بمب هسته ای در تاریخ بود و با پروژه منهتن، بار آغاز عصر هسته‌ای را به دوش کشید.
تا امروز، ایالات متحده تنها کشوری است که از سلاح اتمی در جنگ استفاده کرده‌است. روز ۶ اوت ۱۹۴۵ یک بمب اورانیومی به نام «پسر کوچک» (Little Boy) در هیروشیمای ژاپن فرود آمد که طبق برآوردها، ۱۴۰ هزار کشته بر جا گذاشت. این کشور بمب دوم به نام «مرد چاق» (Fat Man) را سه روز بعد در ناکازاکی انداخت که ۷۴ هزار کشته دیگر در پی داشت.
چین در جایگاه سوم
بعد از روسیه و آمریکا، چین با ۳۵۰ سلاح هسته‌ای در جایگاه سوم قرار دارد. البته سرعت توان نظامی و اتمی چین به حدی بالا است که بسیاری از ناظران، پکن را درآینده‌ای نزدیک در این زمینه رقیب واشنگتن ارزیابی می‌کنند.
۲ کشور اروپایی یعنی فرانسه و انگلیس به ترتیب با ۲۹۰ و ۲۲۵ سلاح هسته‌ای در جایگاه چهارم و پنجم قرار دارند. پاکستان و هند به عنوان دو کشور رقیب با ۱۶۵ و ۱۵۶ سلاح اتمی در ردیف ششم و هفتم قرار دارند. در نهایت رژیم صهیونیستی با ۹۰ و کره شمالی با ۵۰ سلاح به ترتیب در رده‌های هشتم و نهم ایستاده‌اند.
جنگ اتمی احتمالی و نقاط مورد هدف در آمریکا
از آنجا که بیشترین تهدیدات کاربرد سلاح هسته‌ای از سوی کرملین است، بسیاری از رسانه‌ها و کارشناسان تلاش کرده‌اند به این پرسش پاسخ دهند که «مسکو چه مناطقی را در آمریکا هدف قرار خواهد داد؟»
نشریه آمریکایی «بیزینس اینسایدر» با انتشار گزارشی در این زمینه نوشت: از زمان جنگ سرد، ایالات متحده و روسیه در مورد اینکه چگونه بهترین جنگ هسته‌ای را علیه یکدیگر به راه بیاندازند، برنامه‌هایی را طراحی کرده‌اند. با وجود اینکه مراکز جمعیتی بزرگ با تأثیرات فرهنگی عظیم ممکن است گزینه‌های بدیهی به نظر برسند اما استراتژیست‌ها بر این باورند که حملات بیشتر روی مقابله با توان اتمی دشمن متمرکز خواهد بود تا بتوانند پیش از اینکه ضدحمله‌ای انجام شود، آنها را نابود کنند.
از زمان جنگ سرد، ایالات متحده و روسیه در مورد اینکه چگونه بهترین جنگ هسته‌ای را علیه یکدیگر به راه بیاندازند، برنامه‌هایی را طراحی کرده‌اندپایگاه تحلیلی «۱۹۴۵» نیز در این باره نوشته است: بیش از اینکه روی ایجاد تلفات گسترده و مناطق شلوغ همچون میدان تایمز تمرکز شود، یک قدرت هسته‌ای خارجی به احتمال زیاد به طور مستقیم به ایالت‌های مونتانا، داکوتای شمالی یا وایومینگ یا به عبارت دقیق‌تر پایگاه نیروی هوایی «مالمستروم»، پایگاه نیروی هوایی «ماینت» و پایگاه نیروی هوایی «ویلر» حمله خواهد کرد. اینها پایگاه‌هایی هستند که ایالات متحده موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای خود را در آن نگهداری می‌کند.
دیگر اهداف با اولویت بالا شامل زیردریایی‌ها و بمب‌افکن‌های مجهز به سلاح هسته‌ای، مراکز فرماندهی و کنترل و انبارهای ذخیره‌سازی هسته‌ای ایالات متحده است.
بیشتر زیرساخت‌های هسته‌ای ایالات متحده به جز چند مورد قابل توجه، در مکان‌های دور افتاده واقع شده‌اند. به عنوان مثال، پنتاگون خارج از واشنگتن دی سی است. یا پایگاه نیرو هوایی «هیل»، یک انبار ذخیره‌سازی هسته‌ای در خارج از سالت‌لیک سیتی، ایالت یوتا قرار دارد.
پایگاه دریایی «کیتساپ» که زیردریایی‌های هسته‌ای در آنجا نگهداری می‌شود. همچنین ایستگاه رادیویی دریایی «جیم کریک»، هر ۲ در نزدیکی سیاتل، واشنگتن واقع شده‌اند. با این وجود به طور عمده مناطق مربوط به زیرساخت هسته‌ای آمریکا در ایالت‌های مین، هاوایی و کلرادو به نسبت دور از دسترس هستند.
چقدر احتمال جنگ اتمی جدی است؟
باوجود اینکه در هفته‌های اخیر همواره هراس نسبت به وقوع جنگ هسته‌ای افزایش یافته اما تحلیلگران انگشت شماری هستند که به دلیل پیامدهای مخرب آن، احتمال آغاز نبرد اتمی را بالا بدانند.
نشریه «بوستون گلوب» درباره احتمال وقوع درگیری اتمی بین روسیه و ناتو نوشته: «احتمال اینکه پوتین از سلاح اتمی بزرگ و فاجعه‌آفرین استفاده کند همچنان بسیار پایین است.»
در این میان اما عده‌ای بر این باورند اگر پوتین بخواهد از سلاح هسته‌ای استفاده کند از «سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی» استفاده می‌کند که از نظر بار انفجاری کوچکتر از یک سلاح هسته‌ای استراتژیک است. از طرفی بمب‌های تاکتیکی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که تشعشعات هسته‌ای زیادی نداشته باشند چون برای تخریب اهدافی خاص استفاده می‌شوند اما به هرحال همیشه در جریان استفاده از بمب‌های هسته‌ای، تشعشعات هسته‌ای هم وجود دارد.
کلاهک‌های تاکتیکی» در برابر «کلاهک‌های راهبردی» قرار می‌گیرند که قدرت انفجاری آنها به طور تقریبی برابر با ۵۰۰ تا ۸۰۰ کیلوتُن دینامیت است و برای تخریب مساحت‌های وسیع طراحی شده‌اند.
ناظران حتی استفاده محدود یک بازیگر از بمب اتم را به منزله اعلان جنگ هسته‌ای می‌دانند؛ جنگی که شاید یک بازیگر آغازکننده آن باشد اما پایان دهنده آن نیستگاهی به سلاح‌های تاکتیکی هسته‌ای، «اتم‌های کوچک» هم گفته می‌شود. این نوع سلاح‌ها برای حملات کوچک و اهداف ویژه و نزدیک مانند مراکز فرماندهی استفاده می‌شود یا برای از بین‌بردن ستونی از تانک‌ها یا گروه‌های جنگی ناو هواپیما. این کلاهک‌ها با بازده یک کیلوتُن تا ۱۰۰ کیلوتن دینامیت، «کم بازده» نیز نامیده می‌شوند.
البته کارشناسان نظامی تاکید می‌کنند که اشاره به «بازده پایین» برای سلاح‌های تاکتیکی تا حدودی گمراه‌کننده است زیرا بازده انفجاری یک تا ۱۰۰ کیلوتن دینامیت هنوز برای ایجاد ویرانی بزرگ کفایت می‌کند؛ کافی است به یاد داشته باشیم بمب‌هایی که آمریکا در سال ۱۹۴۵ روی شهرهای هیروشیما و ناکازاکی ژاپن پرتاب کرد، به ترتیب معادل ۱۲ و ۲۱ کیلوتُن دینامیت بودند.
به نوشته نشریه بوستون گلوب، «حتی احتمال استفاده از سلاح اتمی کوچک یا همان سلاح اتمی تاکتیکی بیشتر از ۱۰ یا ۲۰ درصد نیست اما اگر چنین اتفاقی رخ دهد، فشار به آمریکا و متحدانش برای تلافی کردن چنین اقدامی، بسیار شدید خواهد بود». واشنگتن بر این باور است که حتی یک حمله هسته‌ای تاکتیکی می‌تواند آتش‌سوزی گسترده‌تری ایجاد کند.
بسیاری از ناظران حتی استفاده محدود یک بازیگر از بمب اتم را به منزله اعلان جنگ هسته‌ای می‌دانند؛ جنگی که شاید یک بازیگر آغازکننده آن باشد اما پایان دهنده آن نیست زیرا همزمان بازیگران برخوردار از این سلاح کشتار جمعی با تکیه بر قاعده «اقدام متقابل» وارد بازی خواهند شد که نتیجه آن مشخص و مهار آن آسان نیست.
