اقتصادسنج؛ بر اساس پیش‌بینی اکونومیست، چین که چند سالی می‌شود از رکود جمعیتی رنج می‌برد تا یک سال دیگر عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان را به هند واگذار خواهد کرد.

هند؛ پرجمعیت‌ترین کشور جهان تا سال ۲۰۲۳

چین قرن‌های زیادی پرجمعیت‌ترین کشور جهان بوده است. این کشور در سال 1750 حدود 225 میلیون نفر جمعیت داشت که بیش از یک چهارم کل جمعیت جهان بود. هند نیز- که البته در آن زمان یک کشور محسوب نمی‌شد- در آن سال‌ها تقریباً 200 میلیون نفر جمعیت داشت- که باعث می‌شد این سرزمین در رتبه دوم کشورهای پرجمعیت جهان قرار گیرد.

با این حال کشور هند بعد از قرن‌ها حضور در جایگاه دوم، بالاخره در سال 2023 تاج قهرمانی را در این رقابت بر سر خواهد گذاشت. طبق پیش‌بینی سازمان ملل، جمعیت هند در 14 آوریل سال آینده از چین پیشی خواهد گرفت و به 1,425,775,850 نفر بالغ خواهد شد که به معنای عبور جمعیتی این کشور از چین خواهد بود.

البته صرف عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان و تاج‌گذاری در این رقابت به خودی خود ارزش زیادی ندارد؛ اما با این حال نشانی از چیزهایی می‌تواند داشته باشد که مهم قلمداد می‌شوند. مثلا تاج‌گذاری هند می‌تواند این موضوع را که این کشور هنوز کرسی دائمی در شورای امنیت سازمان ملل ندارد، در حالی که چین در این شورا دارای کرسی است، غیرعادی‌تر جلوه داده و به راحتی زیر سوال ببرد.

در واقع اگرچه اقتصاد چین تقریباً شش برابر بزرگ‌تر از هند است، اما جمعیت رو به رشد هند می‌تواند این امیدواری را ایجاد کند که هند به زودی خواهد توانست این فاصله را جبران کند و به پرجمعیت‌ترین کشور جهان تبدیل شود. این پیشرفت جمعیتی هم‌چنین این انتظار را به وجود آورده که از امروز تا سال 2050 بیش از یک ششم افزایش جمعیت در سن کار (64-15) جهان مربوط به هند باشد که می‌تواند به معنای ادامه رشد اقتصادی این کشور باشد.

کاهش شدید جمعیت در انتظار چین

در نقطه مقابل، جمعیت چین در آستانه یک کاهش شدید است. تعداد چینی‌های در سن کار که حدود ده سال پیش به نقطه اوج خود رسیده بود، تا سال 2050 دچار یک کاهش محسوس خواهد شد. تا جایی که در آن سال میانگین سنی چین 51 سال خواهد بود که 12 سال بیشتر از میانگین سنی حال حاضر این کشور به شمار می‌آید. دشواری این امر در این موضوع می‌تواند باشد که چین مسن‌تر برای حفظ نفوذ سیاسی و اقتصادی خود باید تلاش بیشتر و سخت‌تری داشته باشد.

البته هر دو کشور چین و هند در قرن بیستم اقدامات و سیاست‌های سختگیرانه‌ای برای محدود کردن رشد جمعیت خود انجام داده‌اند. در چین عامل اتخاذ این تصمیم قحطی بزرگی بود که در سال‌های 1959-1961 در اثر سیاست‌های موسوم به «جهش بزرگ» ایجاد شد و باعث شد حزب کمونیست در زمینه اتخاذ سیاست‌هایی برای مهار رشد جمعیت متقاعد شود که سیاست‌ها و کمپین‌هایی چون «دیرتر، طولانی‌تر، کمتر» و البته سیاست معروف‌تر «تک‌فرزندی» در همین راستا پیگیری شد. سیاست‌هایی که موجب کاهش باروری، از بیش از شش نوزاد به ازای هر زن در اواخر دهه 1960 به کمتر از سه نوزاد در اواخر دهه 1970 شد که در دنیا به عنوان سریع‌ترین کاهش در تاریخ شناخته می‌شود.

سیاستی که حالا به هند فرصت بهره‌برداری از مزایای جمعیتی خود را داده است.

اما برخلاف چین، تلاش هند برای کاهش باروری کمتر موفقیت‌آمیز بود. این در حالی است که هند اولین کشوری بود که تنظیم خانواده را در مقیاس ملی در دهه 1950 معرفی کرد و بعد هم در دولت‌های مختلف آن را با جدیت پی گرفت.

با این حال این کمپین به اندازه کافی موجب کاهش نرخ زاد و ولد در هند نشد. حداقل این که در قیاس با چین دستاوردهای این سیاست چندان چشمگیر نبود. موضوعی که اکنون به هند این فرصت را داده که به خاطر بهره‌مندی از میانگین سنی 28 سال و افزایش تصاعدی جمعیت سن کار از مزایای ترکیب جمعیتی خودش بهره‌مند شود.

هند؛ سومین اقتصاد جهان تا سال ۲۰۲۹

بانک دولتی هند در این زمینه پیش‌بینی کرده که اقتصاد این کشور که در حال حاضر پنجمین اقتصاد بزرگ جهان است به زودی جای بریتانیا را گرفته و تا سال 2029 نیز در رتبه سوم قرار خواهد گرفت.

این‌ مسئله به ما می‌گوید که چین از عواقب ناشی از رکود جمعیتی که خودش آن را مهندسی کرده در امان نخواهد ماند. البته دولت چین در سال 2016 به سیاست تک‌فرزندی پایان داده و در سال 2021 نیز تمام محدودیت‌های مربوط به تعداد فرزندان خانواده را حذف کرده است.

با این حال نرخ زاد و ولد در این کشور هم‌چنان در حال کاهش است و مردم چین تمایل زیادی به بچه‌دار شدن ندارند. تبعات اقتصادی بازنشستگی نیروی کار حال حاضر این کشور که به طور میانگین با متوسط 54 سال در بین جوان‌ترین بازنشستگان جهان قرار دارند و احتمال ورشکستگی صندوق بازنشستگی چین تا سال 2035 از پیامدهای سیاست‌های جمعیتی سال‌های گذشته این کشور هستند. با این حال شاید دردناک‌تر از پیامد رکود جمعیتی چین، ظهور هند به عنوان یک ابرقدرت جدید باشد!