اقتصادسنج؛ در سال‌های اخیر با توجه به نوسان شدید نرخ ارز متناسب با سیاست های دولتی و تحولات منطقه ای و تحریم ها دولت در جهت ثبات بازارهای سرمایه ای و صنعتی و همچنین کمک به واردکنندگان و صادرکنندگان کالا و خدمات به دنبال راهکارهایی برای مدیریت فرایندهای ارزی در بخش صادرات و واردات هستند. در این راستا دولت اقدام به راه اندازی سامانه نیما نمود؛ اما برای عده زیادی هنوز این سوال مطرح است که سامانه نیما چیست و چرا بوجود آمده است؟ در ادامه پاسخ این پرسش‌ها تشریح شده است.

سامانه نیما چیست؟

سامانه نیما که همان سامانه نظام یکپارچه معاملات ارزی است، یک سیستم ابداعی توسط بانک مرکزی در سال ۱۳۹۷ است که برای نظارت بر بازار معاملات خارجی ارز در حوزه صادرات و واردات است.

به عبارت ساده در سامانه نیما بستری آنلاین فراهم شده است تا خرید و فروش ارز زیر نظر بانک مرکزی برای فعالین صادرات و واردات اتفاق بیفتد. علت این موضوع هم جلوگیری از خروج ارز بابت کالاها و مصارفی است که دولت آنها را برای کشور غیر ضروری میداند.

در اولین گام همه صرافی ها به عنوان فروشنده ارز و وارد کننده برای تامین نمودن ارز کالاهای وارداتی به عنوان متقاضی خرید ارز به شمار می روند.

این سامانه (سامانه نیما) برای سیاست گذاران مدیریت بازار ارز را فراهم نموده و همچنین برای متقاضیان ارز امکان فعالیت های روشن و دقیق را مهیا کرده است. در صورتی که بازرگان ها می خواهند سفارش های غیربانکی‌شان را ثبت کنند باید به سامانه جامع تجارت مراجعه نمایند. سامانه نیما توسط بانک مرکزی راه اندازی شده تا هرگونه فعالیت در جهت تامین ارز و سفارش های غیر بانکی به راحتی انجام شود.

سامانه‌ی نیما در واقع بستری آنلاین برای خرید و فروش ارز است.

محل‌های عرضه و تخصیص ارز حاصل از صادرات 

اساس این سامانه نزدیک نمودن عرضه و تقاضا در دو سمت واردات و صادرات است. ارز حاصل از صادرات براساس مقرارت بانک مرکزی در سه محل می بایست عرضه و تخصیص یابد. این سه محل به شرح زیر است:

۱. سامانه نیما

۲. سامانه صمت- ارز کوتاژی

۳. سامانه سنا

با توجه به طبقه‌بندی بازارهای مختلف ارز صادراتی، سهم تخصیص برای صادرکنندگان به ترتیب برابر است: سامانه نیما ۷۰ درصد، سامانه صمت ۲۰ درصد و سامانه سنا ۱۰ درصد است.

شرکت مدیریت بازار متشکل معاملات ارز ایران به صورت یک شرکت سهامی خاص و متشکل از 5 سهامدار تشکیل شده است. سامانه نیما فقط در زمینه معاملات حوالجات فعالیت دارد؛ اما این بازار متشکل فعلا مختص معاملات عمده اسکناس ارز میباشد. این بازار با رسالت نقش آفرینی در اکوسیستم اقتصاد مقاومتی و صیانت از ارزش پول ملی از طریق ایجاد و توسعه بازار شفاف، منصفانه، رقابتی و کارای ارزهای خارجی و انسجام بخشی به آن، مأموریت دارد.

این بازار متشکل قصد دارد با شناسایی بازیگران، ذینفعان و طرف‌های عرضه و تقاضای بازار ارز و سامان دهی عوامل مؤثر بر این بازار از جمله نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها و همچنین با اجرای سیاست‌های راهبردی و برنامه‌های استراتژیک به اهداف بنیادین تأسیس و راه اندازی آن دست یابد.

بازیگران اصلی سامانه‌ی نیما 

• واردکنندگان کالا و خدمات به‌عنوان متقاضیان ارز
• صادرکنندگان کالا و خدمات (شامل دولت به‌عنوان صادرکننده‌ی نفت) به‌عنوان عرضه‌کننده‌‌ی ارز
• واسطه‌گران شامل بانک‌ها و صرافی‌ها که منابع را از سمت عرضه‌کنندگان به متقاضیان هدایت می‌کنند.
• سیاستگذار که بر اساس پیش‌بینی منابع و مصارف، نرخ، دامنه‌ی آزادی نرخ، اولویت‌ها و سقف مصارف را از طریق سامانه کنترل می‌کند.

ویژگی های اصلی سامانه نیما 

سامانه‌ی نیما سه ویژگی اصلی دارد؛ این سامانه داده‌ها و اطلاعات کامل و واقعی از عرضه و تقاضای ارز را فراهم می‌کند. همچنین باید به فرایند تأمین منابع و تخصیص مصارف ارزی در یک ساختار یکپارچه‌ اشاره کرد.

در نهایت سامانه‌ی نیما علاوه بر پوشش نیازمند‌ی‌های کلان مربوط به تجارت، قابلیت پوشش نیازهای خرد مردم نظیر ارزهای مسافرتی، درمانی و دانشجویی را هم دارا است.

اهداف دولت جهت راه اندازی سامانه نیما

• تعیین واقعی نرخ ارز کشور براساس مکانیسم عرضه و تقاضا در راستا یکسان سازی نرخ ارز
• ایجاد ثبات در بازار ارز کشور با برگشت ارز حاصل از صادرات توسط صادرکنندگان
• راه اندازی مکانیستم شفاف و عملیاتی جهت معاملات ارزی وکاهش خطا و فساد
• راه اندازی بستری مطمن و عملیاتی جهت انجام فرایند تسویه معاملات ارزی
• تعیین و تثبیت هویت فعالان مجاز و واقعی بازار ارزی کشور و اعتباربخشی آن‌ها

نحوهٔ کار سامانه نیما 

در سامانه نیما متقاضیان خرید ارز میتوانند تقاضای خود را در یک سیستم یکپارچه و نظارت شده، در اختیار فروشنده گان ارز قرار دهند. فروشندگان‌ ارز نیز میتوانند در همین سیستم اقدام به فروش ارز خود نمایند. در نتیجه بوسیله سامانه نیما، حجم معاملات ارزی خارجی که خارج از کانال نظارتی بانک مرکزی اتفاق می افتد، به شدت کاهش می یابد.

بازرگانان پس از تخصیص ارز توسط بانک مرکزی و ارائه تعهدات مربوط با مراجعه به سامانه‌ جامع تجارت، درخواست خود را برای خرید ارز موردنیاز خود ثبت می کنند.

پس از ثبت سفارش و با توجه به هماهنگی صورت ‌گرفته بین بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و وزارت صنعت، معدن و تجارت، این درخواست ها در سامانه جامع تجارت ثبت و در اختیار سامانه نیما قرار می‌ گیرد.

صرافی‌هایی که از طریق سامانه سنا به درخواست‌های خرید یا فروش ارز دسترسی دارند، می‌ توانند از خدمات رایگان سامانه نیما استفاده کرده و درخواست های خرید ارز را مشاهده کرده و پاسخ مناسب را بدون نیاز به مراجعه حضوری به بازرگان ها ارسال کنند. البته اجرای صحیح همین پروسه تعریف شده توسط بانک مرکزی در سامانه نیما، تا به امروز اشکالات فراوانی داشته است که خود بصورت جداگانه جای بحث طولانی دارد.

مزایای سامانه نیما

یکی دیگر از مزایای استفاده از سامانه‌ی نیما، دسترسی تجار به طیف گسترده‌ای از صرافی‌های بانکی و تضامنی است و از این‌ رو نیما می‌تواند رقابت سالمی بین صرافی‌های موجود در این سیستم ایجاد کند. اهمیت سامانه‌ی نیما پس از یکسان‌سازی نرخ ارز توسط دولت از تاریخ ۲۱ فروردین سال جاری بیش از پیش افزایش پیدا کرده است. بر اساس اطلاعات ارائه‌شده توسط بانک مرکزی، واردکنندگان و صادرکنندگان کالا به ترتیب برای تأمین ارز مورد نیاز برای ورود کالا پس از ثبت سفارش و همچنین فروش ارز حاصل از صادرات کالا باید از سامانه‌ی نیما استفاده کنند.

زمان آغاز به کار سامانه نیما 

نحوه خرید ارز توسط صرافی ها در سامانه نیما

روش‌های تأمین ارز

به‌صورت کلی فرایند تأمین ارز مورد نیاز واردکنندگان کالا و متقاضیان ارز به دو روش صورت می‌پذیرد. یکی از روش‌های مورد نظر از طریق بانکی است که طی آن واردکننده ثبت سفارش را انجام می‌دهد و بانک مرکزی از طریق پرتال ارزی، ارز را تأمین می‌کند و از طریق روابط بین کارگزاری بانک‌های ایران و سایر کشور‌ها، پرداخت‌ها به فروشندگان خارجی صورت می‌پذیرد.

شیوه‌ی دیگر، تأمین ارز غیر بانکی است که در آن سیستم بانکی دخالت ندارد و صرافی‌ها به‌عنوان مهره‌ی اصلی در تبادل پول ایفای نقش می‌کنند. بانک مرکزی روش غیربانکی برای تأمین و انتقال ارز را زایید‌ه‌ی تحریم‌های بانکی اعلام کرده است.

متقاضیان خرید ارز به طریق غیر بانکی می‌توانند با استفاده از سامانه‌ی نیما اقدام به ثبت درخواست کنند و سپس در صورت پیشنهاد از سوی صرافی‌ها برای ارائه‌ی خدمات، گزینه‌های موجود را مشاهده و از بین پیشنهادات ارائه‌شده، مورد مطلوب را انتخاب کنند.

نحوه فروش ارز حاصل از صادرات در سامانه نیما

نحوه خرید ارز واردات کالا در سامانه نیما

سامانه سنا چیست؟

این سامانه درگاهی است که صرافی ها باید معاملات روزانه ارزی‌شان را در آن ثبت کنند. این سامانه در آدرس اینترنتی https://www.cbifs.com/sana در دسترس است. اطلاعیه صرافان موظف به ثبت تمامی معاملات ارزی‌شان در سنا یا سامانه نظارت ارز شده‌اند و چنانچه تخلفی از آن ها سر بزند یا بخواهند از ثبت معاملاتشان امتناع کنند با برخورد بانک مرکزی مواجه می‌شوند.

مزایای سامانه سنا

خرید و فروش اینترنتی ارز،‌ حسابداری، خزانه‌داری، دسترسی آنلاین به حساب بانکی و امکان گرفتن قیمت تمام‌شده،  بخش‌های مختلف این نرم‌افزار را تشکیل می‌دهند. با فعال شدن تمامی بخش‌های سامانه نظارت ارز، صرافی می‌تواند علاوه بر گرفتن قیمت تمام‌شده و تعریف سود و زیان معامله‌هایش، با اتصال به بانکی که در آنجا صاحب‌ حساب است عملیات برداشت و واریز وجه را نیز انجام دهد.

تفاوت سامانه سنا با سامانه نیما چیست؟

حواله های ارزی که در سامانه نیما عرضه می شود، در حقیقت همان پولی است که صادرکنندگان و یا بخشهای مختلف دولت در خارج از کشور به عنوان ارز حاصل از صادرات دارند. و آن را به صرافی ها می فروشند تا در اختیار واردکنندگان برای تهیه کالاها قرار گیرد. یعنی سامانه نیما هیچ ارتباطی با مردم عادی نداشته و فقط مختص فعالین حوزه صادرات و واردات و بازرگانان است.

اما سامانه سنا برای نظارت و ثبت و ضبط نرخ های معاملات خرید و فروش ارزی داخلی در کشور که توسط صرافی های مجاز صورت میگیرد، ایجاد شده است. بنابراین نرخ های ارائه شده در سامانه سنا، میتواند برای مصارف عمومی مردم عادی، مانند ارز مسافری، دانشجویی و درمان و تامین آن از طریق بازار آزاد و صرافی ها مورد استفاده قرار بگیرد.

قوانین گروه بندی تخصیص ارز کالاهای وارداتی

بر اساس گروه بندی تخصیص ارز کالای وارداتی که از سوی دولت تصویب و اجرا شده، برای واردات کالا محدودیتهای زیادی بوجود آمده است. گروه های کالایی واردات در چهار گروه طبقه بندی شده اند که سه گروه اول به عنوان گروه های سه گانه کالاهای وارداتی، تحت شرایط خاصی مجوز واردات دارند. اما گروه چهارم جزو ممنوعات واردات تشخیص داده شده است.

بنابراین فعالین حوزه بازرگانی خارجی (مخصوصا واردکنندگان) لازم است که با مطالعه کتاب مقررات صادرات و واردات و مصوبه های مربوطه، از آخرین تغییرات گروههای کالایی و جزئیات نوع ارز تخصیص داده شده و رویه های کاری سامانه نیما مطلع باشند.

معرفی گروه های کالایی واردات

بر اساس قوانین گمرکی کشور گروه های کالای وارداتی به چهار گروه تقسیم میشوند:

گروه اول: کالاهای اساسی و ضروری

ارز دولتی که بسته به نوع کالا، برای دلار امریکا بین قیمت 3800 تا 4200 تومانی بود، تنها به گروه اول تعلق میگرفت. لازم به ذکر است که با توجه به محدودیت بانک مرکزی در تامین این سوبسید ارزی و وجود اشکالات فراوان، این نوع ارز اکنون دولتی حذف شده است.

این ارز توسط بانک مرکزی از محل درآمدهای حاصل از فروش نفت تامین میشد و در بین گروه های کالایی برای دریافت ارز، به کالاهایی که به عنوان کالای اساسی و ضروری تعریف شده بودند تخصیص می یافت.

گروه دوم: مواد اولیه، کالاهای واسطه ای و کالاهای سرمایه ای

دومین گروه از گروه های کالایی برای واردات، باید ارز مورد نیاز خود را از محل صادرات پتروشیمی ها، شرکتهای فولادی و شرکتهای معدنی دریافت کنند. این شرکتها باید به عنوان فروشنده، ارز خود را در سامانه نیما عرضه کنند. نرخ دلار برای گروه دوم نیز با سوبسید ارزی (مبلغی پایینتر از بازار آزاد) در نظر گرفته میشود و طبق نرخ اعلامی در سامانه نیما محاسبه میگردد.

در اوایل اجرای طرح، برخی از کالاهای گروه دوم حتی دلار 4200 تومانی نیز میگرفتند. اما به تدریج و با حذف سوبسید ارزی که دولت تخصیص داده بود، اکنون برخی از کالاهای گروه دوم، حتی شامل ارز نیمایی دارای سوبسید نیز نمی شوند. یعنی برخی از کالاهای گروه دوم باید در همان سامانه نیما ارز آزاد تهیه کنند!. متقاضیان گروه دوم باید خودشان نیز صادر کننده باشند و به میزان پیمان ارزی (یعنی تعهد انتقال ارز حاصل از صادرات خود) مجاز به دریافت ارز میشوند.

گروه سوم: کالاهای مصرفی

گروه سوم باید ارز مورد نیاز خود را از محل درآمدهای ارزی حاصل از صادرات کالاهایی که صادر کنندگان آنها، ملزم به ارایه ارز خود در سامانه نیما نیستند، تامین کنند!. در قانون نیز گفته شده که این کالاها با نرخ دلار 4200 تومانی به علاوه توافق بر سر پیمان صادراتی، تامین اعتبار می‌شوند!

در واقع وارد کنندگان سومین گروه از گروه های کالایی واردات، باید علاوه بر پرداخت هزینه نرخ دلار 4200 تومانی که قرار است دریافت کنند، بر سر قیمت خرید اظهارنامه صادراتی با صادرکننده نیز به توافق برسند.

اما به عنوان نتیجه، در عمل از آنجایی که صادرکننده الزامی به فروش ارز خود پایین تر از نرخ بازار آزاد ندارد، ارزی که برای گروه کالایی سوم به دست واردکننده می‌رسد، همان ارز با نرخ بازار آزاد خواهد بود!. در واقع سومین گروه از گروه های کالایی وارداتی، امکان استفاده از سوبسیدهای ارزی دولت را ندارد.

گروه چهارم: کالاهای ممنوعه

تنها گروه های سه گانه کالاهای وارداتی که در بالا توضیح داده شد، مجوز واردات داشته و گروه چهارم جزو ممنوعات وارداتی تعریف شده است. بنابراین هیچ نوع ارزی هم به این کالاها تعلق نمیگیرد. به‌طور کلی باید بدانید که واردات حدود ۱۴۰۰ قلم کالا ممنوع شده است.

دستور العمل فروش ارز در سامانه نیما

فروش ارز در سامانه نیما برای سه دسته از صادرکنندگان و مطابق دستور العمل های بانک مرکزی امکان پذیر است. در واقع بانک مرکزی میخواهد از توان ایجاد درآمد ارزی صادرکننده، برای تامین ارز واردکننده استفاده کند. بانک مرکزی نظارت میکند و حلقه واسطه در این خرید و فروش ارز نیز صرافی ها هستند.

صادر کنندگانی که میتوانند ارز خود را در سامانه نیما به فروش برسانند

صادرکنندگان کالا و خدمات می‌توانند در سه دسته زیر مبادرت به فروش ارز در سامانه نیما کنند:

• صادرات قطعی: یعنی صادرکنندگانی که برای صادرات کالا دارای پروانه صادرات هستند.
• پیش‌فروش: یعنی آن دسته از صادرکنندگان کالا که قبل از دریافت پروانه صادراتی مبادرت به فروش ارز خود می‌کنند.
• صادرات خدمات؛ یعنی صادر کنندگانی که ارز حاصل از صادرات خدمات خود را به فروش میرسانند.