اقتصادسنج| احتمالاً تا به حال لفظ آبکاری را بسیار شنیده‌اید به‌خصوص در بازار زرگر‌ها! غالباً طلافروش‌ها به محض اینکه مدل طلا را بپسندید این پیشنهاد را به شما می‌دهند که می‌توانید رنگ آن را عوض کنید! باید بگوییم که در کارگاه‌های طلا سازی می‌توان به سرعت با آبکاری طلا رنگ آن قطعه طلا را عوض کرد، بدون آنکه وقت‌گیر و هزینه‌بر باشد.

آبکاری چیست؟

آبکاری یا پوشش کاری ( Electroplating ) یا روکش کردن Plating به فرایندی می‌گویند که به وسیله‌ی ایجاد جریان الکتریکی صورت می‌گیرد از همین رو به آن آبکاری الکتریکی یا الکترولیتی نیز می‌گویند. روش آبکاری الکتریکی به این صورت است که در محلول، یون‌های مثبت یا کاتیون آن فلز روکش را به صورت یک لایه روی جسم مورد نظر اضافه می‌کنند. این کار علاوه بر این‌که باعث افزایش مقاومت جسم در برابر سایش، خوردگی، زنگ زدن، اکسید شدن و خط و خش می‌شود، موجب شفافیت، درخشندگی و چشم‎ نوازی اجسام به‌خصوص زیورآلات و وسایل تزیینی نیز می‌شود. طبیعتاً برای این منظور از فلزات براق و ارزشمندی مانند طلا، نقره و رودیم به‌عنوان روکشی برای فلزات کم ارزش و کدر مانند مس، نیکل و برنج استفاده می‌کنند.

جالب است بدانید بر خلاف آنچه که شما فکر می‌کنید؛ آبکاری مواد، عملی نیست که به تازگی در صنایع مختلف باب شده‌ باشد. حیرت آور است! آبکاری مواد بیش از چند صد سالست که در بین جوامع رواج دارد به‌خصوص در حوضه طلا و جواهرات! همانطور که گفتیم آبکاری از گذشته‌های دور انجام می‌شده و مانند تمامی اختراع‌های بشر برای اولین بار توسط لوئیجی والنتینو بروگناتلی در سال ۱۸۰۵ اختراع شد؛ بعد از او در سال ۱۸۵۶، موریتس فن یاکوبی روکش‌دهی فلزی ( Plating ) که با احیا کاتیون به وسیله‌ جریان الکتریکی و نشاندن آن به‌صورت یک لایه روی ماده‌ای دیگر مانند فلز، را ابداع کرد. روکش کردن و آبکاری با فلز طلا پر طرفدارترین نوع آبکاری است چون طلا هم با دوام است و هم چشم‎گیرترین فلز شناخته شده در دنیا! به طوری که حتی خود مصنوعات طلا و نقره یا سایر بدلیجات را برای مقاوم سازی و جلوه‌دار کردن بیشتر بار دیگر با خود طلا آبکاری می‌کنند.

اگر می‌خواهید بهتر و دقیق‌تر با آبکاری و ساز و کار آن، آشنا شوید، می‌توانید کتاب پوشش کاری الکترولیتی را که در سایت خانه آبکار معرفی شده است را بخوانید.

آبکاری طلا چیست؟ و انواع آن کدامند؟

حال که با مفهوم آبکاری آشنا شدید نوبت آن رسیده است که برویم سر وقت آبکاری طلا! آبکاری طلا یعنی آب طلا یا روکش طلا کردن فلزات مختلف، که وابسته به نوع کاربرد آن‌ها از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند.

همانطور که در مقاله‌ی طلای خام به آن اشاره کردیم از فلز طلا به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردی که دارا است علاوه بر استفاده‌ی زینتی، در بسیاری از صنایع دیگر استفاده می‌کنند و حتی می‌توان گفت در برخی صنایع وجودش ضروری و غیر قابل جایگزینی است، مانند وجود آب برای ادامه‌ی حیات! آبکاری طلا نیز به همین صورت است یعنی در بسیاری از صنایع، الزاماً برخی از قطعات را با طلا آبکاری می‌کنند؛ یا در صنعت طلا و جواهر سازی چون نمی‌توانند به دلیل نرمی طلا از طلای ۲۴ عیار استفاده کنند، مصنوعات طلا را با طلای ۱۸ عیار می‌سازند و فقط برای براق و درخشان شدن طلاجات، آن‌ها را با طلای ۲۴ عیار یا طلای خالص روکش می‌کنند؛ که برای این کار از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. به طور کلی آبکاری با طلا ۴ روش دارد که همانطور که در بالا هم گفتیم هر روش در صنعتی به‌خصوص کاربرد دارد؛ اما قبل از آن بهتر است اول به این سوال پاسخ دهیم که چه فلزاتی را می‌توان آب کاری کرد؟ و بعد می رویم به سراغ انواع روش آبکاری و دیگر نکات حائز اهمیت، که یقیناً هرجایی نمی‌توانید به این نکات دسترسی داشته باشید.

چه فلزاتی را می‌توان آبکاری طلا کرد؟

اگر بخواهیم مختصر و مفید و بدون حاشیه به این سوال پاسخ دهیم باید بگوییم: همه‌ی فلزات را می‌توان آبکاری کرد؛ اما در این میان باید حواسمان به نقره باشد، چرا که در هنگام آبکاری نقرجات با طلا، شاهد کدر و مات شدن آن هستیم؛ اما علت آن چیست؟ چرا نقره در هنگام آبکاری طلا به جای آنکه براق و درخشان همچون طلا شود، کدر می‌شود؟ بگذارید دلیلش را این گونه بیان کنیم: نقره و طلا دو عنصری هستند که به شدت دوست دارند با هم ترکیب شوند، از همین رو وقتی که نقرجات خود را روکش طلا می‌کنیم، کدر و مات می‌شود. اما یک راه حل خوب و ویژه وجود دارد: آن هم این است که آبکاری نقرجات را در دو مرحله انجام دهیم؛ به این صورت که در ابتدا نقرجات خود را با مس آب کاری کنیم و سپس روی آن را با طلا پوشش دهیم در این صورت نقرجات ما همچون طلا درخشنده و براق می‌شوند و دیگر خبری از مات و کدر بودن روی نقره های خود نمی‌بینیم.

۱- آبکاری طلا سیانیدی ( آبکاری طلا تزیینی )

این روش آبکاری طلا دقیقا همان روشی است که در کارگاه‌های طلاسازی نیز از آن استفاده می‌کنند و طلاهای ما را از لولو به هولو تبدیل می‌کند، همچنین می‌توان گفت آبکاری طلا سیانیدی یا به زبان عامیانه آبکاری طلا تزیینی یکی از رایج‌ترین روش آبکاری طلا است که علاوه بر استفاده از آن در صنعت طلا و جواهر و ساعت سازی، برای آبکاری قاب عکس، شیرآلات، لوسترها و دیگر وسایل تزیینی کاربرد دارد که فقط تنها تفاوت آبکاری آن‌ها با آبکاری زیورآلات در میزان ضخامتشان است؛ ضخامت پوشش آبکاری وسایل تزیینی بین ۰.۵ تا ۳ میکرون و برای زیورآلات چیزی در حدود ۰.۷۵ تا ۲.۵ است، در ضمن بهتر است بدانید دلیل دیگری که این نوع آبکاری را بسیار پرطرفدار کرده است رنگ‌بندی متنوع آن هست، این رنگ‌ها شامل زرد، سبز، سفید، رزگُلد، شامپاین، صورتی و قرمز می‌باشد. همچنین گاهی اوقات برای بیشتر کردن جلوه‌ی این نوع آبکاری، قطعاتی که جنسشان از طلا نیست ( مانند شیرآلات ) را روکش نیکل براق کرده و سپس آن را آبکاری می‌کنند این کار زیبایی و نمای چشم نوازی به آبکاری طلا می‌دهد. حال که با این روش بیشتر آشنا شدید خالی از لطف نیست که در این جا مراحل آبکاری طلا و جواهرات، به روش متداول سیانیدی را بازگو کنیم چرا که آبکاری هیچ موردی به اندازه‌ی طلاجات و جواهرات در تخصص ما نیست.

آماده سازی ( پرداخت طلا ):

براق کردن و تمیز کردن زیرکار در آبکاری طلا ضروری است. این کار اغلب توسط دینام صورت می‌گیرد. روی دینام فرچه‌های موئی، نمدی یا پنبه‌ای قرار دارد که همراه با روغن پنزا برای از بین بردن خط‌های تقریباً عمیق مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای براق کردن روی کار هم از روغن پولیش مخصوص طلا و فرچه موئی استفاده می‌شود.

پرداخت طلا قبل از آبکاری طلا

شست‌وشو:

زیرکار را با پودر شوینده و آب داغ می‌شویند تا همه چربی‌ها از بین برود. سپس آن را در محلولی متشکل از ۳۰ گرم سیانور پتاسیم یا سدیم (NACN یا KCN) در یک لیتر آب مقطر می‌ریزند. در آخر هم با آب شهری آن را آبکشی می‌کنند.

لیزگیری:

زیرکار که قرار است روکش طلا شود را درون محلولی متشکل از یک لیتر آب مقطر ۱۰۰ یا یک استکان اسید سولفوریک غلیظ (H­۲SO4) قرار می‌دهند. سپس با آب شهر می‌شوند. در آخر هم فلز را با استفاده از خاک اره خشک می‌کنند تا همه رطوبت فلز گرفته شود. ( خاک اره علاوه بر اینکه تمام آب طلا به خود جذب کرده و طلا را خوب خشک می‌کند، رنگ طلا را حفظ کرده و از مات و کدر شدن طلا جلوگیری می‌کند. )

وان آبکاری:

زیرکار را درون محفظه‌ای شیشه‌ای از نوع پیرکس فایبر گلاس یا وان (محفظه) فلزی با پوشش P.V.C قرار می‌دهند و الکترولیت روی آن می‌ریزند. ( برای تهیه الکترولیت باید آب مقطر، یک گرم طلا با عیار بالا، ۳ گرم هیدروژن، ۵ گرم سیانور سدیم یا پتاسیم، ۳ گرم کربنات سدیم یا پتاسیم، یک استکان جوهر نمک و یک چهارم استکان محلول آمونیک را با هم مخلوط کرد. البته این کار باید به صورت تخصصی و مرحله‌به مرحله و توسط کارشناس این امر صورت بگیرد. ) جالب است بدانید که به این محفظه و محلول الکترولیت حمام آبکاری نیز می‌گویند و همچنین حداکثر زمانی که باید طلاجات در حمام آبکاری بمانند ۳۰ ثانیه است چرا که طولانی‌تر شده آن باعث کدر شدن آبکاری می‌شود.

نحوه ساخت محلول الکترولیت در آبکاری طلا

سوالی که در ذهن بسیاری از افراد نقش می‌بندد این است که چرا از همان اول مصنوعات طلا را با طلای مرغوب و شفاف زرد یا با طلای سفید با کیفیت نمی‌سازند تا مجبور نباشیم دوباره آن را آبکاری کنیم؟ جواب این سوال، محدود بودن برخی از فلزات و گران بودن آن‌‌هاست! بگذارید برای روشن شدن مطلب مثالی برایتان بزنیم فرض کنید برای آنکه طلاجات و جواهرات فوق‌العاده پر زرق و برقی داشته باشیم تمام طلاجات و جواهرات از طلای ۲۴ عیار ساخته شوند! در این صورت مطمئن باشید خیلی زود ذخایر شمش طلای بسیاری از کشورها تمام می‌شود اگر هم تمام نشود به دلیل چند برابر شدن قیمت مصنوعات طلا، دیگر کسی قدرت خرید آن‌ها را نخواهد داشت. درنتیجه آبکاری طلاجات موهبتی است که باعث می‌شود علاوه بر اینکه طلاجاتی براق و مقاوم داشته باشیم هزینه‌ی کمتری هم بابت آن بپردازیم.

در مورد طلای سفید هم همین‌گونه است، برای آن‌که طلای زرد را تبدیل به طلای سفید کنند بهتر است از فلز سفید رنگ، شفاف، مقاوم و ارزشمند رودیم استفاده کنند؛ اما به دلیل گران قیمت بودن و منابع محدود فلز رودیم به جای آن از نیکل برای سفید کردن طلا استفاده می‌کنند و در پایان کار فقط طلاجات سفید را برای براق و مقاوم ساختن با رودیم روکش می‌کنند در این صورت نه قیمت طلای سفید افزایش می‌یابد و نه ذخایر رودیم به اتمام می‌رسد.

۲- آبکاری طلا آلیاژی

آبکاری طلا به روش آلیاژی یکی دیگر از انواع آبکاری طلا است، این پوشش ثبات رنگ داشته و، همچنین دوام بالایی دارد و آن قطعه را در برابر خوردگی و سایش بسیار مقاوم می‌سازد، قابل ذکر است که در این روش آبکاری، آلودگی جوی نیز در افزایش مقاومت فلز آبکاری شده تاثیر دارد چراکه باعث می‌شود یک لایه‌ی سطحی از طلا اکسید شود که همین لایه اکسید شده باعث افزایش مقاومت شود. از همین رو غالباً این پوشش را در صنایع پزشکی، دندان پزشکی و مصارف صنعتی و هواپیمایی استفاده می‌کنند؛ همچنین متخصصان این نوع آبکاری آلیاژی را برای لحیم‎کاری و جوش‎کاری نیز پیشنهاد می‌کنند.

۳- آبکاری طلا اسیدی

همان‌طور که از اسم این روش از آبکاری طلا پیداست مطمئناً PH آن در محدوده‌ی اسیدی است، همچنین می‌توان این پوشش را از مهمترین پوشش‌های آبکاری طلا دانست چراکه این نوع آبکاری ثبات رنگ قابل توجهی داشته که سختی آن به نوع و میزان ترکیبات داخل وان آبکاری بستگی دارد. جالب است بدانید این نوع روکش طیف گسترده‌ای از رنگ‌ها را دارا است که پرطرفدارترین آن‌ها رنگ‌های بنفش، زرد، پرتقالی و سبز است.

۴- آبکاری طلا سولفیتی

می‌توان گفت ضخامت زیاد آبکاری سولفیتی یکی از مزییت‌های این نوع آبکاری نسبت به روش‌های دیگر آبکاری طلا است چرا که در این روش، در هر دقیقه به ضخامت ۸ میکرون روی قطعه مورد نظر پوشش داده می‌شود همچنین دانه‌بندی ظریف و براق این نوع آبکاری باعث ایجاد پوششی فوق‌العاده زیبا و منحصربه‌فرد می‌گردد.

ماندگاری آبکاری طلا : هر چند وقت باید طلای خود را آبکاری کنیم؟

بسیاری از مشتریان از ما در مورد ماندگاری آبکاری طلا یا همام روکش طلا می‌پرسند، برخلاف تصور بسیاری از آن‌ها که در جواب این سوال منتظر یک مدت زمان مشخص هستند تا سر موعد بروند و طلای خود را دوباره آبکاری کنند؛ جواب دی‌اجرتی‌ها چیز دیگریست: این که هر چند وقت یک بار بهتر است، طلاجات و اشیا آبکاری شده‌ی خود را مجدداً روکش طلا کنیم؟ به سه مورد زیر بستگی دارد:

ماندگاری آبکاری طلا به چه عواملی بستگی دارد

۱- ضخامت آبکاری طلا:

ضخامت پوشش طلا بر روی زیورآلات یا هر چیزی که آبکاری کرده‌ایم بسیار مهم است؛ خب مسلم است هرچقدر ضخامت روکش طلا بیشتر باشد مقاومت و ماندگاری آن بیشتر می‌شود؛ اما امروزه با گران شدن سرسام آور قیمت طلا ، حمام‌های آبکاری طلا نسبت به حمام‌های آبکاری مس و نقره و نیکل با کنترل و دقت بالاتری تنظیم می‌شود؛ البته ضخامت روکشش طلا نیز از یک حدی هم اگر کمتر باشد، پوش مطلوبی از طلا را ایجاد نخواهد نکرد، بنابراین نکته‌ی مهم در آبکاری طلا: غلظت فلز طلا در این حمام‌هاست، که پایین بودن این غلظت مشکلاتی را به وجود می‌آورد و بالا بودن غلظت طلا در حمام‌های آبکاری به هیچ عنوان صرفه اقتصادی ندارد.

۲- گذشت زمان از آبکاری طلا قبلی:

در گذر زمان، روکش طلا روی زیورآلات و اجسام آبکاری شده، به ندرت از بین می رود، یا اینکه ممکن است گرد و غبار روی آن بشیند و آن را کدر سازد یا در هنگام برخورد پوشش طلا با اکسیژن هوا، تاثیر آبکاری رفته رفته از بین برود و دیگر آن برق طلایی گذشته را نداشته باشد، از این رو می‌توان زمان را یکی از موارد مهم در ماندگاری اجسام آبکاری شده دانست.

یک راه حل برای ماندگاری بیشتر روکش طلا بر روی زیورآلات و طلاجات: بعد از استفاده از زیورآلات آبکاری شده آن‌ها را در یک کیسه نایلونی یا به اصطلاحا کیسه‌ی فریزر بگذارید؛ سپس هوای کیسه را خالی کنید، انگار که دارید طلاهای خود را وکیوم می‌کنید و بعد در یک جای امن که مطمئن هستید که طلا جات از دست سارقین و ضربه‌های احتمالی در امان هستند، نگهداری کنید.

۳- میزان استفاده از جسم یا طلای آبکاری شده:

برخی طلاجات و یا وسایلی که روکش طلا کرده‌ایم را بیش از طلاجات یا وسایل دیگر استفاده می‌کنیم، مثلاً؛ خود من هر روز صبح حلقه ازدواجم را دست می‌کنم، تا پایان شب که قصد دارم بروم و در رخت‌خوابم، بخوابم، حلقه‌ی دلبندم همراه من است، خب، به نظر شما چه بر سر حلقه بیچاره‌ی من خواهد آمد! اگر بخواهم همیشه حلقه‌ی ازدواجم چشم گیر باشد، حداقل هر دو ماه یک بار باید آن را با طلا آبکاری کنم. اما اگر از وسیله‌ای که آبکاری شده زیاد استفاده نمی‌کنید، سالی یک بار یا هر چند سال یکبار زمان مناسبی برای روکش کردن آن وسیله یا آن طلا و جواهر است!

حروف GP روی بدلیجات به چه معنا است؟

اگر به زیورآلات خود خوب دقت کنید حروفی را می‌بینید که روی آن حک شده است، این حروف، گویای جنس فلز زیورآلات هستند.. این حروف مخفف GP = Gold Plated است و به معنی این هست که فقط سطح آن طلا می‌باشد. در واقع همان مفهوم روکش طلا را می‌دهد.. حروف GP بر روی زیورآلات نشانه‌ی بدل بودن زیورآلات است که فقط با طلا آبکاری شده است و به همین خاطر با طلاجات مو نمی‌زنند و فقط حرفه‌ای‌ها در این کار می‌توانند آن را تشخیص دهند یا اینکه بتوانند با استفاده از سنگ محک طلاجات واقعی را از زیورآلات بدلی آبکاری شده با طلا تشخیص دهند. در نتیجه قبل از خرید طلاجات بهتر است به حروف حک شده‌ی روی آن بسیار توجه کنید.

بدلیجاتی که با طلا آبکاری شده اند

حرف خودمانی: حواستان باشد که حروف حک شده روی زیورآلات چندان اعتبار ندارند! چرا که در میان طلافروشان افرادی سودجو هستند که زیورآلاتی را با آهن می‌سازند و آن را با طلا آبکاری می‌کنند و حروفی را که بر طلاجات حک می‌شود، روی آن حک می‌کنند و در بازار طلا به اسم طلا عرضه می‌کنند؛ برای آن‌که در دام این شیادها نیوفتید پیشنهاد می‌کنیم فقط از طلافروشی‌های زیر نظر اتحادیه طلا بخرید یا هنگام خرید طلا از سایت‌هایی مثل دیوار و شیپور و کوزه بسیار دقت کنید و همه‌ی جوانب را در نظر بگیرید تا خدایی نکرده سرتان کلاه نرود چراکه این سایت‌ها بستر مناسبی برای افراد سودجو هستند.

همچنین نکته‌ی دیگری که بهتر است این جا بازگو کنم و سوال بسیاری از مشتریان ما است فرق آبکاری طلای سفید با آبکاری طلای زرد است، که در ادامه آن را شرح می‌دهیم:

آیا آبکاری طلای سفید با آبکاری طلای زرد فرق دارد؟

در جواب این سوال به صراحت باید بگوییم، بله، ابکاری طلای زرد که تکلیفش مشخص است و در موردش بسیار صحبت‌ها کردیم، اما در مورد آبکاری طلای سفید باید اعتراف کنیم که اصلاً پای طلای سفید در میان نیست، رودیوم یا نیکل فلزاتی سفید رنگ هستند که در فرایند آبکاری طلای سفید و حتی در ساخت آلیاژ طلای سفید بسیار پر کاربرد هستند؛ البته در اکثر آبکاری‌ها از فلز رودیم برای سفید کردن طلا استفاده می‌کنند چرا که فلز نیکل، فلزی بسیار حساسیت‌زا است و چندان طرفداری ندارد، همچنین بهتر است بدانید خود طلاجات ساخته شده از طلای سفید، که در مقاله آلیاژ طلا بسیار در مورد ترکیبات طلای سفید و طلاهای رنگ صحبت کرده‌ایم، را در پایان کار به دلیل اینکه بسیار براق و درخشنده‌تر به نظر برسد؛ با رودیم روکش می‌کنند که اصطلاحاً به آن روکش طلای سفید می‌گویند.