اقتصادسنج | نتایج نظرسنجی سالانه از ۸۳ بانک مرکزی که مجموعا ۷تریلیون دلار از دارایی‌های ارزی جهان را مدیریت می‌کنند، نشان می‌دهد که بیش از دوسوم شرکت‌کنندگان معتقدند همتایان آنها دارایی طلای خود را در ۲۰۲۳ افزایش خواهند داد. این نظرسنجی که در بازه فوریه و اواسط مارس۲۰۲۳ انجام شده است حاکی از آن است که بانک‌های مرکزی به‌دلیل تنش‌های ژئوپلیتیک، از جمله درگیری‌ها در اوکراین، در استراتژی‌های سرمایه‌گذاری خود تجدیدنظر کرده‌اند.

براساس گزارشی از نشریه اکونومیست، تنها در سه ماه سوم2022، چهارصد تن به ذخایر طلای بانک‌های مرکزی منتقل شده است؛ به‌طوری‌که از زمان افت بازار طلا چنین رشدی در بازار مشاهده نشده است. در ماه مه2022، ترکیه تقریبا 20تن را طی یک سفارش خریداری کرد. هند و قطر نیز از پیشتازان بازار طلا هستند. این فلز اکنون دوسوم ذخایر ازبکستان را تشکیل می‌دهد؛ درحالی‌که سال گذشته این کشور برنامه‌هایی برای کاهش ذخایر طلای خود به کمتر از 50درصد داشت. منابع طلای قزاقستان نیز درحال دو برابر شدن است.

تغییر استراتژی بانک‌های مرکزی را می‌توان به این صورت توضیح داد که طلا در زمان آرامش بازار به‌دلیل عدم بازدهی دچار رکود می‌شود و در زمان نوسانات و تورم بالا درخشش خود را بازمی‌یابد. در درازمدت، طلا به مثابه شکلی از ذخیره ارزش تلقی می‌شود که وابسته به هیچ اقتصادی نیست و به نظر می‌رسد می‌تواند از آشفتگی‌های سیاسی و مالی منطقه‌ای مصون باشد. شمش طلا در مواقع بی‌ثباتی جذاب‌تر می‌شود؛ به‌طوری‌که تقاضای آن در سال گذشته افزایش یافته است. براساس گزارش شورای جهانی طلا، میزان طلای خریداری‌شده توسط بانک‌های مرکزی در 2022 نسبت به سال گذشته 152درصد افزایش یافته است و به 1136 تن رسیده است.

طبق نظرسنجی روند مدیریت ذخایر بانک اچ‌اس‌بی‌سی که توسط انتشارات بانک مرکزی منتشر شده است، اکثر مدیران بانک‌ها، ریسک ژئوپلیتیک را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های خود، پس از تورم بالا رتبه‌بندی می‌کنند. بیش از 40درصد از پاسخ‌دهندگان تنش‌های ژئوپلیتیک را به‌عنوان نگرانی اصلی ذکر کرده‌اند؛ درحالی‌که این عدد در نظرسنجی سال گذشته 23درصد بوده است. حدود یک‌سوم شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی به‌دلیل تنش‌هایی مانند درگیری‌ها میان روسیه و اوکراین و تیره‌تر شدن روابط آمریکا و چین، شکل دارایی‌هایی را که خریداری می‌کنند، تغییر داده‌اند یا قصد تغییر آن را دارند.

فایننشال‌تایمز نیز در گزارشی تحلیل می‌کند که آغاز درگیری‌ها در اوکراین، ائتلاف غربی آمریکا، انگلیس و اتحادیه اروپا را به اعمال تحریم‌های مالی گسترده علیه مسکو سوق داده است. از جمله این اقدامات می‌توان به مسدود کردن حدود 300میلیارد دلار از دارایی‌های بانک مرکزی روسیه اشاره کرد. با این حال، ذخایر طلای بانک مرکزی روسیه که در داخل این کشور انباشت شده است، تحت تحریم مستقیم قرار نگرفت. ارقام شورای جهانی طلا نشان می‌دهد که بسیاری از خریدهای انجام‌شده در سال گذشته توسط بانک‌های مرکزی در کشورهایی بوده است که با غرب همسو نیستند.

در نوامبر و دسامبر2022، بانک خلق چین 62تن طلا خریداری کرد و مجموع ذخایر شمش خود را برای اولین‌بار به بالای 2000تن رساند. ذخایر رسمی طلای ترکیه نیز در 2022 با 148تن افزایش به 542تن رسیده است. کشورهای خاورمیانه و آسیای مرکزی نیز در سال گذشته توسط این شورا به‌عنوان خریداران اصلی طلا فهرست شدند.

درحالی‌که طلای روسیه در داخل کشور ذخیره شده است، بسیاری از بانک‌های مرکزی ذخایر خود را در خارج از کشور، از جمله در بانک انگلستان و فدرال‌رزرو نیویورک، نگهداری می‌کنند که نشان‌دهنده رونق بازارهای لندن و نیویورک به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار معاملات طلا در جهان است. طلا همچنین به‌عنوان محافظ موثری در برابر تورم، گزینه مورد توجه شماره یک بیش از 70درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی به‌شمار می‌آید. به دنبال افزایش تورم در طول2022، قیمت شمش اکنون به بالاترین حد اسمی تاریخی نزدیک شده است. کریستین لاگارد، رئیس بانک مرکزی اروپا هفته گذشته در سخنرانی خود هشدار داد که تنش‌های میان آمریکا و چین موقعیت‌ مسلط دلار و یورو در مدیریت ذخایر جهانی را تهدید می‌کند. براساس داده‌های صندوق بین‌المللی پول، از کل ذخایر بانک‌های مرکزی در سه ماه چهارم سال گذشته، دلار 58درصد را به خود اختصاص داده است.

طبق این آمار، یورو کمی بیش از 20درصد و سهم یوآن تنها 7/ 2درصد بوده است. مانند گذشته، خرید شمش طلا از جمله راه‌های جایگزین استفاده از دلار است؛ با این تفاوت که این‌بار اروپا شروع‌کننده این بازی نیست، بلکه بازارهای نوظهور هستند که به دنبال دوری از دلار هستند. این کشورها برای پرداخت هزینه واردات و بدهی‌های خارجی به دلار نیاز دارند با این حال ذخایر بانک‌های مرکزی این کشورها بیشتر مربوط به خزانه است. ازآنجاکه فدرال‌رزرو نرخ بهره و بازده پول نقد را افزایش داده، ارزش اوراق دولتی کاهش داشته است. بانک‌های مرکزی اقتصادهای کوچک‌تر این مساله را به‌عنوان نشانه‌ای برای مبادله اوراق دولتی با فلزات گران‌بها، به جای شرط‌بندی روی مهار تورم توسط فدرال‌رزرو در نظر گرفته‌اند. به عقیده اکونومیست، انگیزه‌های سیاسی نیز مطرح است.

طلا راهی برای دور زدن تحریم‌های غرب علیه روسیه فراهم می‌کند؛ چراکه بسیاری از ذخایر این کشور از مارس سال گذشته مسدود شده و بانک‌های آن عمدتا از سیستم پرداخت‌های بین‌المللی مبتنی بر دلار محروم شده‌اند؛ به‌طوری‌که تقریبا هیچ بانک مرکزی روبل را به‌عنوان ذخیره ارزی نگه نمی‌دارد. برای کشورهایی که به‌طور سنتی با کرملین تجارت انجام می‌دهند، از ترکیه تا ترکمنستان، طلا به‌عنوان گزینه جایگزین برای مبادله مطرح شده است. به همین سبب کشورهای بسیاری از بازارهای نوظهور در میان بزرگ‌ترین خریداران طلا جای گرفته‌اند.

غرب نمی‌تواند در مقابله با مبادلات با طلا موثر ظاهر شود. اگرچه طلای روسیه در بازار لندن ممنوع است، اما هیچ‌کس نمی‌تواند به ذخایر طلایی که عمدتا از معادن روسیه تامین می‌شود، اعتراض کند. از سوی دیگر، بانک مرکزی روسیه دیگر میزان ذخیره طلای خود را گزارش نمی‌کند و ردیابی سوآپ را غیرممکن ساخته است. اگرچه جابه‌جایی فیزیکی فلز دردسر لجستیکی به همراه دارد، با این‌حال تراکنش‌ها را دور از چشم رادار دیجیتالی غرب نگه می‌دارد و برای کشورهایی که با طرفین درگیری در ارتباط هستند، مانند قطر یا ترکیه گزینه مناسبی برای حفظ روابط است.