اقتصادسنج | فرض کنید برای گرفتن یک وام به بانک مراجعه کرده‌اید، یا سراغ خریدن یک کالا از سایت خرید اقساطی رفته‌اید. بانک یا سایت خرید اقساطی در ازای وامی که به شما می‌پردازد، نرخ سود وام را اعلام می‌کند. معمولا متقاضی وام هم بعد از یک ضرب و تقسیم ساده متوجه می‌شود که برای بازگشت مبلغ وام چه مقدار سود به وام‌دهنده برمی‌گرداند. اما این تمام ماجرا نیست. برای اینکه بدانید اصل مبلغ سود و وام که پرداخت می‌کنید، چقدر است، باید نرخ بهره موثر وام خودتان را بدانید.

نرخ بهره چیست؟

نرخ سود یا بهره در واقع منفعتی است که وام‌دهنده در ازای قرض دادن پول از شما طلب می‌کند. اگر شما برای خرید لوازم خانگی، خانه، ماشین و هر چیز دیگری از بانک یا شرکت‌های فروش کالای اقساطی وام می‌گیرید، بانک علاوه بر مبلغ وام، سودی هم از شما می‌گیرد که به آن نرخ بهره می‌گویند. نرخ بهره هم انواع مختلفی دارد که مهمترین آنها نرخ بهره اسمی و نرخ بهره موثر هستند.

نرخ بهره اسمی همان سودی است که بانک یا وام‌دهنده در ابتدای قرارداد به شما اعلام می‌کند. مثلا به شما می‌گوید سود وامی که می‌گیرید، 18درصد است. این 18درصد در ظاهر سود سالانه وام شما محسوب می‌شود. اما اصل سود وام مبلغی بالاتر از اینهاست. برای محاسبه سود واقعی که به آن نرخ بهره موثر می‌گویند، باید فاکتورهای دیگری را هم به سود وام اضافه کرد.

انواع نرخ سود

اما همین نرخ بهره -یعنی در مواقع گرفتن وام و تسهیلات باید مبلغ اضافه‌تری علاوه بر اصل مبلغ وام را به بانک بپردازید- انواع مختلفی دارد که توضیحش را همین‌جا آورده‌ایم:

نرخ بهره اسمی

نرخ بهره اسمی به همان سود مشخص‌شده‌ای گفته می‌شود که در قرارداد بین وام گیرنده و وام دهنده ذکر می‌شود. مثلا اگر از یک بانک وامی با سود 18 درصد بگیرید و قرار باشد یک سال بعد بدهی خود را پرداخت کنید، این 18درصد نرخ بهره اسمی آن تسهیلات محسوب می‌شود. نرخ بهره اسمی درباره اوراق قرضه یا اوراق مشارکت هم همین تعریف را دارد. پس اگر اوراق با سود سالانه 20 درصد بخرید، این 20 درصد نرخ بهره اسمی آن خواهد بود که در پایان یکسال به شما تعلق می‌گیرد.

نرخ سود واقعی

همان نرخ بهره اسمی است که تورم هم در آن دیده می‌شود. فراموش نکنید نرخ بهره با تورم رابطه مستقیمی دارد. پس اگر تورم را از نرخ بهره اسمی کم کنیم، نرخ بهره واقعی به دست می‌آید. مثلا فرض کنید تورم سالانه 10 درصد و نرخ بهره اوراق مشارکت 20 درصد باشد، در این صورت نرخ بهره واقعی 10 درصد خواهد بود. اگر هم تورم بیشتر از نرخ بهره اسمی باشد، نرخ بهره واقعی منفی خواهد بود.

نرخ بهره مرکب

بعضی از بانک‌ها هم «نرخ سود مرکب» را مبنای گرفتن سود تسهیلات قرار می‌دهند. در این روش، سود بیشتری وام‌گیرنده گرفته می‌شود. در نرخ بهره مرکب علاوه بر مبلغ اصلی به سود‌های انباشته شده دوره‌های قبلی هم بهره تعلق می‌گیرد. مبنای بانک این خواهد بود که در انتهای سال اول گیرنده وام باید مبلغ اصلی را به همراه نرخ سود همان سال به بانک بپردازد. همچنین بانک در انتهای سال دوم فرد وام‌گرفته را موظف به پرداخت مبلغ اصلی و نرخ سود سال اول و نرخ بهره تعلق گرفته بر بهره سال اول هم می‌کند. به این ترتیب وام گیرنده با مرکب شدن سود وام، بیشتر از سود ساده بهره به بانکی که از آن تسهیلات گرفته، می‌پردازد.

نرخ موثر چیست؟

سود قطعی تسهیلاتی که از بانک می‌گیرید، تنها با دانستن درصد سود – مثلا 18 یا 20درصد- به دست نمی‌آید. برای دانستن نرخ بهره موثر یا همان سود واقعی وام، اول باید کارمزدی که بانک بابت دادن تسهیلات از شما کسر می‌کند را به مبلغ سود سالانه اضافه کنید. بیشتر بانک‌ها برای دادن وام، کارمزد 3درصدی از متقاضیان خود می‌گیرند.

نکته بعدی حق بیمه وام است که بانک قبل از واریز تسهیلات از حساب شما کسر می‌کند. رقم بیمه وام هم معمولا 3درصد مبلغی است که وام گرفته‌اید. بیمه وام هم به این خاطر است که اگر وام‌گیرنده فوت کرد، بانک به جای طرف حساب شدن با وراث، از شرکت بیمه پولش را بازپس بگیرد.

نرخ بهره موثر چطور محاسبه می‌شود؟

پس با اضافه شدن 3درصد کارمزد وام و 3 درصدی که بابت حق بیمه از شما کسر می‌شود، باید 6درصد را به نرخ بهره اسمی یا همان سود اولیه وامی که بانک‌ به شما اعلام کرده، اضافه کنید. یعنی اگر نرخ سود اسمی تسهیلات شما 18درصد اعلام شده، در اصل بانک از شما 24درصد سود سالانه می‌گیرد و نرخ بهره موثر تسهیلات همین رقم می‌شود. علاوه بر این، برخی بانک‌ها مبلغی از اصل وام را در حساب سپرده مسدود می‌کنند، یا برخی دیگر قسط اول وام را قبل از دادن تسهیلات از شما طلب می‌کنند.

اضافه شدن این فاکتورها هم نرخ سود واقعی را تا 30درصد و حتی بالاتر هم می‌برد. یعنی در ظاهر شما وامی با سود 18درصد سالانه از بانک گرفته‌اید، اما در اصل بانک 30درصد سود سالانه از شما می‌گیرد، بدون این‌که خیلی‌ها بدانند نرخ بهره موثر یا سود واقعی تسهیلاتی که گرفته‌اند، تقریبا دوبرابر سود اسمی وام بوده است.