اقتصادسنج | بازار خودرو، به عنوان یکی از بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری ایران، در سال‌های اخیر جذابیت زیادی برای ایرانی‌ها پیدا کرده و بخش قابل توجهی از سرمایه‌های به اصطلاح سرگردان، به این بازار سرازیر شده است. با این حال، این بازار متاثر از عوامل مختلف داخلی و خارجی از جمله برقرار شدن یا نشدن روابط بین‌المللی ایران، دچار نوسان‌های قیمتی شدید شده و فعلاً این بازار در روند نزولی قیمت افتاده است و روزگار می‌گذراند. در گفت‌و‌گویی با عقیل مصطفایی، کارشناس بازار خودرو وضعیت کنونی و التهاب قیمتی بازار آزاد خودرو و چشم انداز خودروهای تولید داخلی و خارجی مورد کندوکاو قرار گرفته است.

در ماه‌های اخیر، قیمت انواع خودروی تولید داخلی و خارجی در بازار آزاد ایران، کاهش قابل توجهی داشته و در روزهای اخیر، کاهش قیمت خودروهای مختلف، ادامه دار بوده است. به طور مشخص و در روز یکشنبه 18 تیر 1402، قیمت پژو پارس با 2 میلیون تومان کاهش به 516 میلیون تومان رسید و همین خودرو در روز دوشنبه 26 تیرماه، با 8 میلیون تومان کاهش به 496 میلیون تومان رسیده است. خودرو هایما اس 5، در روز یکشنبه 15 تیرماه، با 15 میلیون تومان کاهش به یک میلیارد و 425 میلیون تومان رسید و همین خودرو در روز 26 تیرماه امسال، با 35 میلیون تومان کاهش به یک میلیارد و 225 میلیون تومان رسید. با توجه به شناخت جنابعالی از بازار خودرو ایران، شما چه عوامل عمده‌ای را در کاهش قیمت خودروهای مختلف در بازار آزاد موثر می‌دانید؟

در چند وقت گذشته، قیمت‌هایی که مخصوصا در بازار اعلام شده، قیمت‌های حبابی بوده است. در این زمینه مولفه‌های مختلفی مثل تاثیرات نرخ ارز و اصلاً بحث بود و نبود ارز، در بازار خودرو نقش داشته است. همچنین موضوع واردات خودرو، چه خودروی کارکرده و چه خودروهای نو، به طور طبیعی تاثیرات خودشان را گذاشته است. از یک طرف، به تولید کننده خودرو یا مونتاژ کننده خودرو یا به وارد کننده خودرو، ارزی تخصیص داده نمی‌شود.

در عین حال، نرخ ارز در بازار آزاد نیز، به صورت لحظه‌ای نوسان دارد و یک روز نرخ دلار 50 هزار تومان و یک روز دیگر 49 هزار بوده و یک بار هم 52 هزار تومان است. این نوع اتفاقات و نوسانات نرخ ارز، تاثیرات خودشان را در افزایش قیمت خودرو می‌گذارند. وقتی شرایط عرضه و تقاضا در بازار خودرو، بالانس نیست، قاعدتا این نوع اتفاقات رخ می‌دهد. در یک دوره که عرضه خودرو در بورس کالا انجام شد خودرو با 5 درصد یا 10 درصد کمتر از قیمت بازار آزاد، به دست خریدار می‌رسید.

در سامانه یکپارچه تخصیص خودرو هم که متقاضیان باید در قرعه کشی شرکت کنند. در چنین وضعیتی، افزایش قیمت خودرو در بازار آزاد اتفاق می‌افتد. از طرف دیگر، وقتی بحث مذاکرات ایران و کشورهای دیگر مطرح می‌شود و اخباری راجع به توافق ایران و آمریکا منتشر می‌شود، کاهش قیمت خودرو در بازار آزاد رقم می‌خورد، یا اصلاً باعث توقف بازار می‌شود. در عین حال، ورود شورای رقابت به قیمت گذاری خودروهای تولید شده در کارخانجات خودروساز داخلی، بر بازار آزاد خودرو هم تاثیر می‌گذارد. البته آقای رئیسی، رئیس‌جمهور در جلسه هیأت دولت، اعلام کردند که افزایش قیمت مصوب شده توسط شورای رقابت باید لغو شود. همه این عوامل، بر قیمت خودرو در بازار آزاد تاثیر می‌گذارد ولی بحث اصلی، بحث واردات خودروهای نو و خودروهای کارکرده است.

هر چند که پروپاگاندایی که در زمان آقای فاطمی امین از طریق بعضی همکارانش در جریان بود، بر بازار تاثیر می‌گذاشت. این نوع اظهارنظرها، باعث می‌شد، بازار ملتهب شود و کسانی که می‌خواستند خودرو بخرند یا کسانی که می‌خواستند خودرو بفروشند، نگران این بودند که اگر خودروهای وارداتی برسند، چه اتفاقی برای خودروهای فعلی خودشان می‌افتد و وضع قیمت‌ها چگونه می‌شود.

مردم یا آحاد جامعه در سال‌های اخیر، درگیر سوداگری شده‌اند. مردم عادی، به دنبال این هستند که چند موضوع را پیگیری کنند؛ اول اینکه هزینه‌های زندگی بالا رفته و در این حالت، مردم عادی سعی می‌کنند بخشی از هزینه‌های زندگی خودشان را با سوداگری و خرید و فروش جبران کنند 

با این شرایطی که پیش آمد، وضعیت بازار خودرو دقیقا چگونه شد و کسانی که در این بازار حضور پیدا کردند چه وضعیتی پیدا کردند؟ 

در این حالت، افرادی که دارای خودرو بودند، تصمیم می‌گرفتند که خودروی خودشان را بفروشند ولی این وضع به وجود آمده، باعث می‌شد، بازار خودرو قفل شود و خرید و فروش انجام نشود. حتی این وضع باعث می‌شد مصرف کنندگان واقعی که قیمت آینده برای آنها مطرح نیست و الان می‌خواهند خودرو بخرند، به سمت خرید خودرو نروند.

در این شرایط که الان هستیم، این کاهش قیمت‌ها طبیعی است. البته کسانی که خودروهای خودشان را برای فروش گذاشته‌اند و در بعضی مدل‌ها 200 میلیون تومان، یا در بعضی مدل‌ها چند صد میلیون تومان اُفت قیمت می‌خورد، خودشان این خودروها را با این قیمت نخریده‌اند و در قیمت‌های خیلی پایین‌تر خریده‌اند. این افراد، در انتظارات تورمی، به دنبال یک سود خوب بوده‌اند.

به همان اندازه در زمان انتظارات تورمی، برخی خریداران هستند که به دنبال ارزان خریدن هستند. پس نتیجه می‌گیریم با شرایطی که وجود دارد و جلو می‌رویم، با خبرهای مختلفی که در مورد واردات خودرو، تخصیص ارز و سفارش گذاری خودرو، منتشر می‌شود، باید شاهد یک ریزش دوباره قیمت در بازار آزاد خودرو باشیم.

به موضوع قیمت‌های حبابی خودرو، در بازار آزاد اشاره کردید. چه عواملی ممکن است حباب قیمتی را بیش‌تر تحت تاثیر قرار بدهد و آیا دلال‌های بازار، نقش اساسی در این حبابی شدن دارند، یا فرضاً مردم عادی که در بازارهای مختلف حضور پیدا می‌کنند دچار التهاب و شک و تردید می‌شوند و در این حبابی شدن قیمت، تاثیر بیشتری دارند؟ 

هر دو نقش زیادی دارند. هر چند که دلال‌ها هم، جزو مردم بوده و دیگر فرقی نمی‌کند. الان دو گروه را مثال زدید و یک گروه این است که کسب و کارشان، دلالی است. این افراد، پول‌هایی در اختیار دارند و ممکن است پول سرمایه‌گذاران را در اختیار گرفته باشند. این افراد، با این پول‌ها خرید و فروش خودرو انجام می‌دهند. با توجه به اینکه این افراد، در بازار خودرو ارتباطات زیادی دارند، روند فعالیت‌های خودشان را مدیریت می‌کنند تا منافع بیشتری کسب کنند.

گروه دوم، مردم یا آحاد جامعه هستند که در سال‌های اخیر، درگیر سوداگری شده‌اند. مردم عادی، به دنبال این هستند که چند موضوع را پیگیری کنند. اول اینکه هزینه‌های زندگی بالا رفته و درآمدها، به ریال حساب می‌شود ولی هزینه‌ها، با تغییرات نرخ ارز به مردم عادی تحمیل می‌شود. در این حالت، مردم عادی سعی می‌کنند بخشی از هزینه‌های زندگی خودشان را با سوداگری و خرید و فروش جبران کنند.

بحث دیگر این است که برخی افراد، پول مازاد دارند، یا دلار نگهداری کرده‌اند که سرمایه آنها محسوب می‌شود. هر بار که نرخ ارز تغییر می‌کند و احتمال تغییرات بیشتر در آینده وجود دارد، آنها هم به دنبال این می‌روند که خرید و فروش خودرو انجام بدهند. مردم عادی، با سوداگری و دلالی، باعث می‌شوند قیمت خودرو در بازار آزاد بالا برود.

موضوع تبدیل خودرو از یک کالای مصرفی، به کالای سرمایه‌ای، دیگر یک شعار شده و گاهی اوقات، بنده هم منزجر می‌شوم که باز این موضوع را مطرح کنم. با این حال، ما همگی، این موضوع را به صورت شعاری مطرح می‌کنیم ولی هیچکس نیست که به صورت جدی راهکاری برای این موضوع داشته باشد، یا کسانی که دست اندرکار هستند با این موضوع برخورد نمی‌کنند.

در همه جای دنیا این طور است و مثلا افراد مختلف به شوروم (نمایشگاه) شرکت‌های خودروساز بی‌ام و، یا مرسدس بنز، یا رنجروور می‌روند و خودرو صفر کیلومتر می‌خرند. وقتی مثلا یک هزار کیلومتر با آن خودرو رانندگی می‌کنند یا دیگر از آن خودرو خوش‌شان نمی‌آید، آن را به قسمت دست دوم فروشی همان کمپانی می‌بَرند و می‌گویند ما می‌خواهیم خودرو دست دوم خودمان را با خودرو جدید تعویض کنیم.

در این حالت، آن کمپانی با 15 تا 20 درصد اُفت قیمت، آن خودرو دست دوم را می‌خرد. در حالی که در ایران، یک خودرو می‌خریم و بعد از تصادف و خش دار شدن آن یا حتی بعد از تعمیر موتور، می‌توانیم آن را با 2 برابر یا 3 برابر قیمت اولیه بفروشیم.

بازار در یک مقطع زمانی، دستخوش تغییرات می‌شود. چون حباب‌های قیمتی، باید سوراخ شود و قیمت‌هایی که حبابی بالا رفته، باید کاهش پیدا کند. پیش‌بینی‌ها بین 20 تا 25 درصد کاهش قیمت در خیلی از خودروهای موجود است

این بالا رفتن قیمت خودرو دست دوم، بالا رفتن اسمی بوده و واقعی نیست. به خاطر بی‌ارزش شدن پول، قیمت اسمی هم بالا می‌رود. 

-دقیقاً همین طور بوده و بحث تورم مطرح است. وقتی که ما خودرو را با قیمت 50 میلیون تومان خریده‌ایم ولی قیمت همه کالاها چند برابر شده و مثل همان خودرو اولیه را باید با چندین برابر قیمت بخریم، به طور طبیعی این افزایش قیمت بر اساس تورم بوده و ما پولدار نشده‌ایم.

در سال 1399 که بورس تهران رونق گرفته بود ولی افرادی که در ماه‌های تیر و مرداد آن سال و در زمان اوج قیمت‌ها، وارد بورس شدند گرفتار شده و دچار ضرر سنگین شدند. این خریداران که در زمان اوج قیمت‌ها وارد بورس شدند موقتا دچار ضرر سنگین شدند. بر اساس اطلاعات و شناختی که دارید در بازار خودرو، وضعیت چطور بوده و آیا کسانی که در بازار خودرو و در اوج قیمت‌ها خرید کردند تعدادشان زیاد بوده است؟ 

-ما فقط بر اساس خودروهایی که در بازار و نمایشگاه‌های خودرو وجود دارد، می‌توانیم در این زمینه اظهارنظر کنیم. ما می‌بینیم که الان معاملات زیادی در نمایشگاه‌های خودرو، انجام نمی‌شود. در حال حاضر، تعداد زیادی خودرو در نمایشگاه‌های خودرو وجود دارد. تعداد زیادی از مردم عادی، در قیمت‌های بالا، خودرو خریده‌اند و الان در ضرر هستند ولی به طور دقیق نمی‌توان گفت که چند درصد از معامله کنندگان و خریداران در ضرر هستند. در مجموع، تعداد این افراد که در قیمت‌ها بالا خرید کرده‌اند، کم نیست و تعدادشان زیاد است.

ممنوعیت قانونی واردات خودرو خارجی از اردیبهشت 1401 برداشته شده و از نظر قانونی واردات خودرو از آن زمان آزاد بوده است. تا آئین نامه واردات خودرو قطعی شد کار به اواسط فصل پاییز 1401 کشیده شد. از آن زمان تاکنون که در فصل تابستان 1402 هستیم، فقط چند هزار خودرو صفر کیلومتر خارجی وارد شده. آیا ممکن نیست که فرآیند فروش همین خودروهای خارجی به سرعت انجام شود، تا یک مقدار بر بازار تاثیر جدی‌تر بگذارد و قیمت‌های حبابی خودرو، بیش از ماه‌های گذشته کاهش پیدا کند؟ 

-خودروهای وارداتی، باید تشریفات لازم را طی می‌کردند. برای مثال، یکی از مباحث جدی که در واردات خودرو وجود دارد رعایت استانداردهای مختلف خودرویی است. گویا ابتدا چراغ سبز نشان داده شد که خودروها را بخرند و وارد کشور کنند و بعداً کارهای مربوط به سازمان ملی استاندارد ایران را انجام بدهند. با این حال، تعداد خودروهای صفر کیلومتر موجود در منطقه، کم بوده و حتی شرکت‌های خودروساز اصلی دنیا و کشورهای تولید کننده خودرو به خاطر مسائل مربوط به شیوع کرونا و کمبود تراشه الکترونیکی، هنوز صف خرید دارند و مشتریان حتی در بعضی کشورها تا 6 ماه هم در نوبت خرید می‌مانند. در ایران، تعداد زیادی از این چند هزار خودرویی که وارد شده، خودروهای چینی بوده‌اند تا خودروهای کره‌ای یا سایر برندها. همین خودروهای وارداتی درگیر این شده‌اند که مجوزهای مختلف مربوط به مسائل محیط زیست و استاندارد را دریافت کنند. البته اسقاط خودروی فرسوده هم، باید به ازای واردات خودروهای خارجی انجام شود.

در قالب قانون «ساماندهی صنعت خودرو»، قرار است واردات خودرو انجام شود و انتقال فناوری هم محقق شود. اخیرا مجلس یک الحاقیه به این قانون اضافه کرد و مجوز داد که خودروی کارکرده خارجی هم وارد شود. آیا این تصور، جدی بود که واردات خودرو کارکرده می‌تواند بازار را کنترل کند؟ 

-این تصور وجود دارد که واردات خودرو کارکرده می‌تواند بازار خودرو را کنترل کند ولی موضوع انتقال تکنولوژی، به راحتی اتفاق نمی‌افتد. مگر در چند دهه اخیر که شرکت پژو با ایران خودرو همکاری می‌کرد، انتقال تکنولوژی داد؟ حتی خودروهای چینی که با تیراژ بالاتری در ایران مونتاژ می‌شوند، انتقال تکنولوژی صورت نمی‌گیرد. فقط کمکی که می‌شود این است که التهاب بازار خودرو کاهش پیدا کند.

این التهاب موجود در بازار خودرو، به خاطر کمبود عرضه هست و تقاضا در سطح بالایی قرار دارد. ما اگر می‌خواهیم التهاب در بازار خودرو کم شود، باید فرآیندها تسهیل پیدا کند. من شخصاً جزو کسانی هستم که اعتقاد دارم هم باید تولید خودرو انجام شود و هم اینکه واردات خودرو انجام شود.

احتمال این هست که خودروهای کارکرده زیادی وارد کشور شود تا بازار را به طور جدی تحت تاثیر قرار بدهد؟ 

خیر. چون در منطقه، تعداد خودرو خیلی کم بوده و در فراتر از منطقه خودمان، باز خودرو خیلی کم است. یک نکته مهم این است که خودروهای دست دوم سالم زیادی در دنیا وجود ندارد.

در سال 1401، تولید خودروهای داخلی نسبت به سال 1400 در حد 40 درصد افزایش پیدا کرد و کل تولید و مونتاژ خودروها به یک میلیون و 400 هزار دستگاه خودرو رسید. از طرفی، واردات خودروهای کارکرده و نو هم در چارچوب قانون آزاد شده. جنابعالی، چشم‌انداز بازار خودرو را چگونه می‌بینید؟ 

-اگر با همین روش فعلی جلو برویم، باز هم شرایط بازار گنگ و مبهم خواهد بود. به دلیل اینکه واردات خودروی نو و کارکرده به طور اسمی آزاد شده و به طور اسمی می‌گوییم حمایت از تولید و حمایت از مصرف کننده، اما به طور رسمی آن چیزی که بایسته و شایسته بوده، اتفاق نیفتاده است. بر این اساس و به نظر من، راه سختی در پیش داریم.

در بهترین حالت، در برخی سال‌های قبل واردات خودرو در حد 102 یا 103 هزار دستگاه در هر سال انجام می‌شد. میانگین واردات خودرو به کُل تولید خودرو در همه سال‌های گذشته 5 درصد به 95 درصد بود. اگر حتی الان هم باز این 5 درصد محقق شود، نمی‌تواند تاثیر چشمگیر بر بازار خودرو بگذارد و فقط می‌تواند التهاب بازار را کم کند.

به نظر من، بازار در یک مقطع زمانی، دستخوش تغییرات می‌شود. چون حباب‌های قیمتی، باید سوراخ شود و قیمت‌هایی که حبابی بالا رفته، باید کاهش پیدا کند. پیش بینی‌ها بین 20 تا 25 درصد کاهش قیمت در خیلی از خودروهای موجود است ولی این کاهش فقط در مورد برخی از خودروهای موجود اِعمال شده. در برخی خودروها، مقاومت در برابر کاهش قیمت وجود دارد. به نظر من، ترکیدن حباب‌ها، کمک می‌کند به اینکه بازار به ساحل آرامش برسد.

 تله بازار

مردم عادی در بازار ممکن است هم سود کنند و هم در تله بیفتند. کسانی که ممکن است سود کنند کسانی هستند که موج افزایش قیمت به آنها کمک کرده و موج سواری کرده‌اند یا شاید کسانی هستند که شمّ اقتصادی خوبی دارند و به صورت تجربی، اصول موج سواری را به خوبی می‌دانند. این افراد دارای شمّ اقتصادی، یک روز سکه می‌خرند و یک روز دلار می‌خرند، یا اینکه ممکن است طلای بدون کارمزد بخرند. این افراد، به خاطر این که شمّ اقتصادی خوبی دارند، شاید رقم بالایی ضرر نکنند یا اصلاً ضرر نکنند. در مقابل، کسانی که به اصطلاح این کاره نیستند مثل همان افرادی هستند که وارد بورس شدند. این افراد، تجربه ندارند و اطلاعات ندارند و فکر می‌کنند وقتی در بورس یا جای دیگر، شکست خورده‌اند، باید پول خودشان را نجات بدهند. در این حالت، ممکن است وارد بازار خودرو شوند و یک دفعه در تله بازار می‌افتند. این افراد، در یک دوره می‌بینند که قیمت‌ها در بازار، افزایشی است ولی یک دفعه با صدور چند مصوبه و بخشنامه، تغییر روند رخ داده و کاهش قیمت‌ها اتفاق می‌افتد. در نتیجه، این افراد در بازار متضرر می‌شوند.

آرمان ملی/