اقتصادسنج| تولید ناخالص داخلی سرانه یکی از شاخص‌هایی است که می‌تواند نمایانگر میزان رفاه اقتصادی یک کشور باشد. با این وجود در نظر گرفتن تولید سرانه به تنهایی نمی‌تواند وضعیت اقتصاد یک کشور را نشان دهد. همچنین معیارهایی از کیفیت مطلوب زندگی مانند حقوق بشر که از نظر اقتصادی قابل بیان نیستند در این شاخص در نظر گرفته نمی‌شوند.

روش‌های زیادی برای مقایسه اقتصاد کشورهای مختلف با یکدیگر وجود دارند؛ اما مقایسه کشورها بر اساس سرانه تولید ناخالص داخلی یکی از آزمایش‌شده‌ترین و واقعی‌ترین روش‌هاست.

تولید ناخالص داخلی سرانه با تقسیم تولید یک کشور بر جمعیت آن به دست می‌آید و می‌تواند میانگین تولید ناخالص داخلی را برای هر نفر نشان دهد. تولید ناخالص داخلی بالاتر به طور کلی با درآمد، سطح مصرف و استانداردهای زندگی بالاتر مطابقت دارد و سطح رفاه اقتصادی را نیز نشان می‌دهد.

جدول زیر با استفاده از داده‌های صندوق بین‌المللی پول ۱۰ کشور برتر را بر اساس تولید ناخالص داخلی در سال‌ ۲۰۲۳ و بر اساس دلار آمریکا رتبه‌بندی می‌کند.

کشورهایی که بیشترین تولید ناخالص داخلی سرانه را دارند

لوکزامبورگ، ایرلند و نروژ با بیش از ۱۰۰ هزار دلار تولید ناخالص داخلی سرانه در جایگاه‌های اول تا سوم این رتبه‌بندی قرار دارند. لوکزامبورگ یک مرکز مهم خدمات مالی در اروپاست، ایرلند مقر بسیاری از شرکت‌های چند ملیتی است و نروژ نیز یکی از بزرگترین صادرکنندگان انرژی در منطقه است. این عوامل رونق نسبی این کشورها را توجیه می‌کند.

هر چه یک کشور ثروتمند، جمعیت کمتری داشته باشد، رتبه آن در میان دیگر کشورهای ثروتمند جهان بالاتر خواهد رفت. برای نمونه لوکزامبورگ با حدود ۶۰۰ هزار نفر جمعیت بیشترین تولید ناخالص داخلی سرانه را در دنیا دارد. در واقع، در میان ۱۰ کشور برتر، تنها ایالات متحده و استرالیا بیش از ۱۰ میلیون نفر جمعیت دارند.

صندوق بین‌المللی پول، تولید ناخالص داخلی سرانه ایران در سال ۲۰۲۳ را ۴.۲۵ هزار دلار برآورد کرده است. در مورد همسایه‌های ایران، امارات متحده عربی با ۴۹.۴۵ هزار دلار و عربستان سعودی با ۲۹.۹۲ هزار دلار به ترتیب ۱۱ و هفت برابر کشور ما تولید ناخالص داخلی سرانه دارند.

اشکالات این روش اندازه‌گیری چیست؟

یکی از اشکالات اصلی استفاده از تولید ناخالص داخلی سرانه در مقایسه کشورها این است که قدرت پول داخلی در برابر نرخ مبادله آن که به شدت تحت تأثیر جریان‌های سرمایه‌گذاری و تقاضا برای پول ملی قرار دارد، در نظر گرفته نمی‌شود.

کالاهای غیرقابل مبادله در یک کشور (برای مثال خدمات آرایشگری، حمل‌ونقل محلی، مدارس و غیره) هنگام استفاده از تبدیل نرخ ارز، ارزش‌گذاری نمی‌شوند. همچنین تفاوت قیمت کالاها بین کشورهای مختلف نیز در نظر گرفته نمی‌شود، چرا که به عنوان مثال، سبزیجات تازه در هند بسیار ارزان‌تر از کاناداست.

برای حل این مشکل، اقتصاددانان از شاخص‌ برابری قدرت خرید (PPP) استفاده می‌کنند. یکی از عناصر کلیدی این شاخص‌ این است که برای نشان دادن رونق اقتصادی نسبی، این تفاوت‌های قیمتی را حذف کرده و به ارز رایج تبدیل می‌کند.

در مورد تولید ناخالص‌داخلی، شاخص اندازه‌گیری‌ PPP از یک نرخ دلار بین‌المللی استفاده می‌کند که همان مقدار کالا را که دلار آمریکا می‌تواند در آن کشور بخرد، در هر کشور دیگری خریداری کند.

تولید ناخالص‌داخلی سرانه ۱۰ کشور برتر هنگام تعدیل بر اساس برابری قدرت خرید، از نظر چند تفاوت قابل توجه است. از جمله اینکه ارزش تولید ناخالص داخلی سرانه اکثر کشورها به جز ایالات متحده که معیار محسوب می‌شود، از ارزش اسمی تولید آن‌ها بالاتر رفته است.

ایالات متحده از نظر تولید ناخالص‌داخلی سرانه اسمی‌ و تعدیل شده بر اساس برابری قدرت خرید، در قاره آمریکا پیشتاز است.

سنگاپور، قطر، ماکائو، امارات متحده عربی و هنگ کنگ به عنوان ثروتمندترین کشورهای آسیایی در هر دو فهرست رتبه‌های اول را دارند. قطر و امارات از نفت به عنوان صادرات اصلی این منطقه سود می‌برند و سنگاپور یکی از برترین مراکز مالی آسیا و ماکائو نیز یک جاذبه گردشگری عظیم است.

تولید ناخالص‌داخلی سرانه یک معیار مفید؛ اما با ایراداتی همراه است. اول از همه این معیار، اندازه‌گیری تولید اقتصادی به ازای هر فرد است، نه درآمد فردی یا پس‌انداز خانوارها. این مساله در موارد خاص محدودیت‌هایی ایجاد می‌کند. برای نمونه در ایرلند، حضور شرکت‌های چندملیتی اندازه‌گیری تولید کلی به ازای هر نفر را نامفهوم می‌کند.

علاوه بر این، کشورهایی با جمعیت کمتر در رتبه‌بندی عملکرد بهتری دارند و اکثر اقتصادهای بزرگ جهان مانند چین، هند، بریتانیا و فرانسه در میان ۱۰ کشور برتر نیستند.

در نهایت، تولید ناخالص‌داخلی سرانه معیارهای دیگر برای تعیین استانداردهای مطلوب زندگی را که برخی از آن‌ها مانند حقوق بشر یا آزادی بیان از نظر اقتصادی نامشهود هستند به طور کلی در نظر نمی‌گیرد.