اقتصادسنج| طبق تازه‌ترین گزارشی که مرکز آمار ایران منتشر کرده، ضریب جینی که شاخص سنجش نابرابری و اختلاف طبقاتی است، کاهش داشته. با این‌حال در جامعه‌ای که همه فقیر شده‌اند، اختلاف طبقاتی کم می‌شود و در نتیجه ضریب جینی هم کاهش می‌یابد.

تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ایران از هزینه و درآمد خانوار ایرانی نشان از کاهش ضریب جینی دارد. ضریب جینی که شاخص اندازه‌گیری نابرابری در سطح جامعه است، از 0.3938 در سال 1400 به 0.3877 کاهش یافته است. در خانوار شهری هم ضریب جینی با کاهش مواجه شده؛ از 0.3757 به 0.3696. البته در خانوار روستایی این شاخص روند عکس را طی کرده و از 0.3594 به 0.3643 رسیده است.

ضریب جینی یکی از شاخص‌های سنجش و ارزیابی نابرابری درآمدی در جامعه است. ضریب جینی عددی بین صفر و یک (صفر و صد درصد) است. صفر به معنای توزیع کاملا برابر درآمد یا ثروت و یک به معنای نابرابری مطلق در توزیع درآمد است.

بررسی‌ها به ما می‌گویند که کاهش ضریب جینی را نمی‌توان به معنای کاهش نابرابری یا شکاف و اختلاف طبقاتی تعبیر کرد. جامعه‌‌ای را در نظر بگیرید که همه در آن نسبت به سال‌های قبل فقیرتر شده‌اند، این یعنی اختلاف طبقاتی هم بین آنها کاهش یافته و در نتیجه ضریب جینی هم کم می‌شود.

بررسی روند چند ساله ضریب جینی

بررسی روند چند ساله ضریب جینی نشان از این دارد که این شاخص در اواخر دهه 80 و 90 پایین‌ترین سطح را به ثبت رسانده؛ دلیل آن هم سیاست هدفمندسازی یارانه‌ها عنوان شده است. این شاخص در سال 1401 هم نسبت به سال 1400 کاهش داشته است. دولت سیزدهم پس از حذف ارز 4200 تومانی که حواشی بسیاری به دنبال داشت، بنا به آنچه مجلس مصوب کرد، افزایش مبلغ یارانه‌های نقدی به 300 و 400 هزار تومان را در دستور کار خود قرار داد. موضوعی که حالا کاهش ضریب جینی را در پی داشته است.

رشد سهم یارانه‌ها در درآمد خانوار

در گزارش درآمد و هزینه خانوار ایرانی که اخیرا توسط مرکز آمار ایران منتشر شده، میزان درآمد غیرشغلی که دربرگیرنده یارانه‌ها هم می‌شود، افزایش داشته است.

بر اساس آنچه در این گزارش آمده است، درآمد خانوار از سه بخش درآمد حاصل از مشاغل مزد و حقوق‌گيری، مشاغل آزاد كشاورزی و غيركشاورزی و غيرشغلی تشکيل شده است. درآمدهای غیرشغلی خانوار، خود از چندین منبع شامل حقوق بازنشستگی، برآورد اجاره‌بهای مسکن شخصی، يارانه و ساير منابع نظير درآمد حاصل از از اجاره محل كسب، ملك و زمین، درآمد حاصل از سود سپرده، دريافتي از بيمه و كمك هزينه‌های تحصيلي و … تشکيل شده است.

بر این اساس، متوسط درآمد سالانه‌ يک خانوار شهری ١,٦٦٩,٦٤١ هزار ريال (166 میلیون تومان) بوده كه نسبت به سال قبل، ٤٨,٥ درصد افزايش داشته است. در سال ١٤٠١ رشد متوسط درآمد سالانه خانوارهای شهری بیشتر از رشد متوسط هزينه كل سالانه است. منابع تامين درآمد خانوارهای شهری نشان می‌‌دهد كه 32.8 درصد درآمد از مشاغل مزد و حقوق بگيری، ١٦ درصد از مشاغل آزاد كشاورزی و غيركشاورزی و 51.2 درصد از محل درآمدهای غيرشغلی خانوار تأمين شده است.

متوسط درآمد سالانه‌ يك خانوار روستایی هم ٩٨٦,٣٨٣ هزار ريال بوده است كه نسبت به سال قبل ٥٤,٨ درصد افزايش داشته است. منابع تامين درآمد خانوارهای روستایی نشان می‌دهد كه ٣٢ درصد از مشاغل مزد و حقوق‌بگيری، 30.1 درصد از مشاغل آزاد كشاورزی و غيركشاورزی و 37.9 درصد از محل درآمدهای غيرشغلی خانوار تأمين شده است.

توانمندسازی خانوار جایگزین طرح‌های منسوخ‌شده

هرچند درآمدهای غیرشغلی که شامل یارانه‌ها می‌شوند، با رشد همراه شده‌اند؛ اما صاحب نظران اقتصادی از همان شروع طرح هدفمندسازی یارانه‌ها، انتقادات فراوانی را درباره آن مطرح کردند. حالا با وجود تورم بالای 40 درصد در چهار سال گذشته، آنچه نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد، همان کاهش قابل توجه ارزش یارانه‌های نقدی است که حتی بیشتر از قبل دیگر پاسخگوی نیاز کم‌درآمدها نیست. کارشناسان نیز با رد این سیاست به این نکته اشاره می‌کنند که سیاست‌های حمایتی این‌چنینی که همان پول‌پاشی است از مدت‌ها قبل در جهان منسوخ شده و کشورهای دیگر به جای روش‌های پوپولیستی، طرح‌هایی مثل توانمندسازی خانوار را در پیش گرفته‌اند.

در ضمن کارشناسان تاکید می‌کنند که برای رسیدن به رشد اقتصادی معطوف به بهبود وضعیت اقتصادی و رفاهی مردم، باید تغییری در چینش فعالان اقتصادی و رفع موانع خلق ثروت در سطح اقتصاد اتفاق بیفتد نه طرح‌هایی که در نهایت گداپروری را جایگزین توانمندسازی خانوار می‌کنند، به اجرا درآیند.