مهاجـرت و جابه‌جایی اقتصادی، مهاجرت سـرمایه‌های انسـانی و مهاجرت منابع مالی یا مهاجرت ثروت را شـامل می‌شـود کـه در مجمـوع متاثـر از عوامـل مختلفـی چون شـکاف‌های درآمـدی، رفاهی و دسـتمزدی، نبود چشـم‌انداز نسبت به آینـده، تمایلات و محیـط اجتماعی‌فرهنگـی محل زندگی، نبود دورنمای دستیابی به آرزوهـا و قابلیت‌هـای فردی اسـت.
اقتصادسنج | مهاجـرت و جابه‌جایی اقتصادی، مهاجرت سـرمایه‌های انسـانی و مهاجرت منابع مالی یا مهاجرت ثروت را شـامل می‌شـود کـه در مجمـوع متاثـر از عوامـل مختلفـی چون شـکاف‌های درآمـدی، رفاهی و دسـتمزدی، نبود چشـم‌انداز نسبت به آینـده، تمایلات و محیـط اجتماعی‌فرهنگـی محل زندگی، نبود دورنمای دستیابی به آرزوهـا و قابلیت‌هـای فردی اسـت.
ابعاد مختلف مهاجرت اقتصادی
مهاجـرت افـرادی را کـه از بـازار نیـروی کار و اقتصاد یک کشـور خـارج شـده و بـه کشـور دیگـری می‌پیونـدند، می‌تـوان بـا توجـه بـه اهمیـت و کیفیـت آنهـا و اثـری کـه بـر اقتصاد و بـازار کار کشـورهای مبدا و مقصـد دارند، بـه مهاجـرت نیـروی کار ماهـر و غیرماهـر یـا مهاجـرت کارآفرینـان و سـرمایه‌گذاران فعـال تقسـیم‌بندی کـرد.
همان‌طور کـه اشـاره شـد، علاوه بـر مهاجـرت سـرمایه انسـانی، یکـی دیگـر از ابعـاد مهـم اقتصـادی مهاجـرت، مهاجـرت سـرمایه مالـی و ثـروت اسـت. ایـن خـروج سـرمایه می‌توانـد بـه سـرمایه فعـال یـا سـرمایه غیـرفعـال مرتبـط باشـد. سـرمایه غیرفعـال مانند خـروج سـرمایه با هـدف خرید ملک یا مسـتغلات اسـت کـه گرچـه بـه کل ارزش افـزوده کشـور مقصـد می‌افزایـد و بـه بخشـی از اقتصـاد مولـد آن کشـور کمـک می‌کنـد ولـی خـود، سـرمایه مولـد نیسـت؛ خـروج سـرمایه شـامل سـرمایه‌گذاری مولـد غیرمسـتقیم ماننـد سـرمایه‌گذاری در اوراق دولتـی، بـورس، بانـک یـا سـرمایه‌گذاری مولـد مسـتقیم ماننـد سـرمایه‌گذاری در تولیـد یـا شـرکت‌ها اسـت.
مهاجـرت سـرمایه می‌توانـد همـراه بـا مهاجـرت فـرد و خانـواده‌اش یـا بـدون مهاجـرت فـرد صـورت گیـرد، امـا یکـی از انـواع مهـم مهاجرت‌هـای اقتصـادی افـراد، مهاجـرت از طریـق سـرمایه‌گذاری فعـال یـا غیرفعـال در کشـورهای مقصد اسـت.
جذب کارآفرینان و سرمایه گذاران
جذب کارآفرینان و سـرمایه‌گذاران فعال برای کشـورهای مهاجرپذیـر همـواره اهمیـت بالایـی داشـته اسـت، در ایـن کشـورها همـواره ویزاهایـی بـرای پذیـرش افـراد با اهداف کسـب‌وکار فعال بوده اسـت. ویزاهای کسـب‌وکار، خوداشـتغالی، کارآفرینـی و فنـاوری سـابقه زیادی در این کشورها دارد. این ویزاها معمولا بـا ذهنیـت کارآفرینان سازمانی ایجاد شده‌اند. افراد باتجربه با شـروط ایمن بـا یـک مسـیر ثابـت شـده بـرای ایجـاد و راه‌انـدازی شـرکت‌های سـودآور اسـت کـه انتظـار می‌رود به سـرعت سـرمایه و شـغل ایجـاد کننـد. در نتیجـه، ممکـن اسـت کارآفرینانـی کـه بـه دنبـال ایجاد یک اسـتارتاپ هسـتند، در اولویـت ایـن طرح‌هـا قـرار نگیرنـد حتـی اگـر مزایـای بالقـوه اسـتارتاپ‌ها در میان‌مـدت و بلندمـدت بیشتـر باشـد.
بـه این منظور از سـال 2010 به بعـد، ویزای جدیدی بـا عنـوان ویزای اسـتارتاپ بـا ویژگی‌هـای خاص بـه این انـواع اضافـه شـد و تاکنـون بیـش از 25 کشـور این نوع ویـزا را تعریـف کرده‌انـد. ویزاهـای اسـتارتاپی در رقابـت اقتصادی کشـورها بـرای جذب نوع ویژه‌ای از اسـتعدادها کـه در انـواع دیگـر برنامه‌هـای طراحی شـده بـرای جذب اسـتعدادها و سـرمایه‌های انسـانی به طور کامل پوشـش داده نمی‌شـود، طراحی شده‌اند.
در بسیاری از اقتصادهای پیشـرفته، ویزاهـای اسـتارتاپی بـا توجـه بـه اکوسیسـتم پیچیـده برنامه‌هـای مهاجرتـی بـرای رقابت‌پذیـری اقتصـادی حداکثـری کشـورها طراحـی شده‌اند. اکثر این کشـورها، نوعـی ویـزای کسـب‌وکار بـرای متخصصانی که توسـط کارفرمایـان کشور مقصد حمایت نمی‌شوند و همچنین کانال‌هایی برای جذب افراد ماهر در اختیار داشته‌اند، طراحی کرده‌اند.
کارآفرینـان اسـتارتاپی، در جایـی بیـن ایـن دو دسـته قرار می‌گیرنـد، آنهـا اغلب بی‌تجربه هسـتند یـا پروژه‌های کسب‌وکارشان غیـرمعمـول و در مراحـل اولیـه بـرای ویـزای کارآفرینـی اسـت. همچنیـن ممکن اسـت سـطح تحصیلات عالـی و حرفه‌ای مـورد نیـاز بـرای ویـزای اسـتعداد را نداشـته باشـند و جاه‌طلبی‌های کارآفرینانـه آنهـا بـا بیشـتر ویزاهـای کاری افـراد ماهـر کـه مـورد حمایـت کارفرمایـان واقـع می‌شـوند، مطابـق نباشـد.
براساس آمار سالنامه رصدخانه مهاجرت ایران در سال ۱۴۰۱، از سال 2019 تا 2022 تعداد ویزاهای استارتاپی صادرشده برای ایرانیان در بریتانیا 54 عدد و در کشور کانادا 205 ویزا بوده است. همچنین تعداد ویزاهای صادرشده در حوزه سرمایه گذاری برای ایرانیان در این سال‌ها نیز در بریتانیا 44 و در کانادا 1345 ویزا بوده است.
عوامل موثر بر افزایش آمار مهاجرت
اعمال محدودیت‌های اینترنتی در ماه‌های اخیر نیز به یکی از دلایل عمده مهاجرت فعالان استارتاپی تبدیل شده است. روند الگو یکی از استارتاپ‌هایی است که اعضای آن پس از کشمکش‌های فراوان، تصمیم بر مهاجرت گرفته‌اند. مدیرعامل این استارتاپ چندی پیش درباره علت مهاجرتش به تجارت‌نیوز گفت: در ایران من برای کوچک‌ترین و ساده‌ترین کارها، نیاز به فیلترشکن دارم. بسیاری از سرورهایی که ما از آنها استفاده می‌کنیم، فیلتر هستند.
او همچنین افزود: برای استارتاپی‌ها، اینترنت یک امر حیاتی است. در فضای کاری ما یک طرف داستان، سختی اتصال به اینترنت و یا سختی پیدا کردن یک قطعه ساده برای سیستم‌ها است و طرف دیگر، حمایت‌هایی که در سایر کشورها از فعالان استارتاپی می‌شود. متاسفانه در کشور ما به فعالان آی تی توجهی نمی‌شود. درحالیکه سایر کشورها برای جذب این افراد، راه‌ها را بسیار هموار کرده‌اند. قطعا اگر شرایط سخت نبود، ما و همکارانمان دوست داشتیم در کشور خودمان به کسب‌وکارمان ادامه دهیم.
به‌طور کلی مهاجران اقتصـادی را می‌توان در سـه گـروه کارآفرینان و سـرمایه‌گذاران، نیـروی کار ماهر و تحصیلکـرده و نیـروی کار کم‌مهـارت، طبقه‌بنـدی کـرد؛ نیازهـای لازم بـرای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری اين سـه گـروه، اهمیـت آنهـا بـرای کشـورهای مبـدا و مقصـد و فرصت‌هایـی کـه بـرای کشـورهای مقصد ایجـاد می‌کنند، متفـاوت اسـت.
تحـولات اقتصـادی- اجتماعـی در ایران، همـواره تاثیـر زیـادی بـر جریـان ایـن مهاجرت‌ها داشـته اسـت. افـراد بـراسـاس ترجیحات شـخصی، تحـت تاثیر عوامـل رانشـی اقتصـادی- اجتماعـی جامعه و با کشـش عوامـل جـذاب و ویژگی‌هـای کشـورهای مقصـد عمدتـا در جسـتجوی فرصت‌هـای بهتـر کاری، سـرمایه‌گذاری و زندگـی اقـدام بـه مهاجـرت می‌کنند.
