زهره چراغی؛ به گزارش «اقتصادسنج»، در روزهای اخیر همزمان با شروع اعتراضات ناشی از حادثه تلخ فوت مهسا امینی، محدودیت هایی بر اینترنت ایجاد شده و در پی آن تعدادی از پلتفرم‌ها از جمله اینستاگرام، واتساپ، گوگل پلی، اسکایپ و … نیز فیلتر شدند. این در حالی است که برنامه‌هایی همچون اینستاگرام محل کسب و کارهای زیادی است و فیلتر آن بر معیشت حدود 10 میلیون نفر تاثیر منفی می‌گذارد. اکنون این سوال پیش می‌آید که با محدود کردن اینترنت و فیلترینگ پلتفرم ها و به ویژه اینستاگرام چه بلایی بر سر کسب و کارها می‌آید؟

زیان اقتصادی ناشی از قطعی اینترنت ایران چقدر است؟

برخی گزارش ها حاکی از آن است که با قطعی سراسری اینترنت در ایران، کسب و کارها روزانه 3000 میلیارد تومان ضرر می بینند. این در حالی است که بررسی داده های معاونت پژوهشی سازمان امور مالیاتی حاکی از آن است که ارزش کل گردش مالی تجارت الکترونیکی در ایران در سال 1400نزدیک 1200 هزار میلیارد تومان بوده است. برای تصور درشتی این رقم کافی است بدانیم این رقم را اگر بین 84 میلیون ایرانی تقسیم کنیم به هر ایرانی حدود 15 میلیون تومان می‌رسد.

نت‌بلاکس زیان اقتصادی ناشی از قطعی اینترنت ایران در هر ساعت را بیش از یک و نیم میلیون دلار برآورد کرده است و اینگونه بیان می‌کند: بیش از یک میلیون شغل به واسطه اینستاگرام در ایران وجود دارد و بازاری بیش از ۴۰ هزار میلیارد تومان در سال را ایجاد کرده است.

نکته جالب توجه نیز رشد تجارت الکترونیکی در سال 1399 به نسبت سال 1398 است که از 423 هزار میلیارد تومان به 1100 هزار میلیارد تومان رسیده و رشد 159 درصدی را ثبت کرده است. دلیل این رشد نیز قاعدتا به‏ دلیل شیوع ویروس کرونا و توسعه تجارت الکترونیکی در حوزه‏ های جدید نظیر صنایع، محصولات (از جمله کالاهای سوپر مارکتی) و مشتریان(برای مثال میانسالان و سالمندان) بوده است. همچنین در این دوران تراکنش‏ های تجارت الکترونیکی در اکثر کشورهای جهان از جمله ایران به سمت خرید نیازمندی‏ های روزانه که شامل طیف بیشتری از افراد است -به نسبت خرید کالاهای لوکس- سوق داده شده است.

فیلتر اینستاگرام و نگرانی کاسبان به دلیل کساد شغلی

کسب وکارهای سال ۹۷ پس از اختلالی که به واسطه فیلتر تلگرام در کارشان ایجاد شد، به سمت تولید و به اشتراک گذاری محتوا حرکت کردند و کسب و کارهای زیادی در اینستاگرام مشغول فعالیت شدند، از کسب وکارهای مجازی گرفته تا اصنافی که فعالیت آن‌ها آفلاین بود، مخصوصا از زمان همه‌گیری کووید۱۹ و از این طریق درآمدزایی می‌کنند و اکنون که خبر فیلتر اینستاگرام به گوش می‌رسد، نگرانی‌هایی را برای کاسبان ایجاد کرده است چون این بستری است که که کاسبان زیادی از طریق آن امرار معاش می کنند.

سوق دادن کسب و کار به بستر اصولی اقتصاد و دیجیتال

استفاده از بسترهای دیگری که در حوزه  اقتصاد دیجیتال وجود دارد دارای پیچیدگی است. بالا آوردن سایت، دریافت مجوز و مسائلی از این دست باعث شده افراد بیشتر به سمت اینستاگرام کشیده شوند. البته تسهیل این موارد و سوق دادن کسب‌وکارها به سمت استفاده از بسترهای اصولی اقتصاد دیجیتال کاری است که مسئولین باید آن را انجام دهند.

«الفت نسب»، که سالهاست عضو هیات مدیره وانجمن صنفی کسب و کارهای مجازی است و از نزدیک با آنها تعامل دارد با بیان اینکه تعداد کسب و کارهای مجازی با شیوع کرونا افزایش زیادی داشته، افزود: درست یا غلط، اینستاگرام امروز به همراه همیشگی افراد در سراسر دنیا تبدیل شده است، این صرفا مختص به کشور ما نیست. پیگیری فعالیت اعضای خانواده، کسب وکارها، اخبار و حتی اداره‌ای که در آن کار می‌کنیم بعضا در این بستر وجود دارد. حجم زیادی از مردم امروز بسیاری از مسائل را در شبکه‌های اجتماعی دنبال می‌کنند تا عکس، اطلاعات، فیلم و نظراتی که درباره آن وجود دارد را بررسی و سپس خرید کنند. به همین دلیل است که حتی کسب‌وکارهای بسیار بزرگ نیز امروزه برای رشد شبکه اجتماعی خود برنامه‌ریزی دقیق و زیادی انجام می‌دهند و بسیار برای آن هزینه می‌کنند.

وی در این رابطه افزود: سالهاست مردم از این شبکه اجتماعی استفاده می‌کنند، کسب و کارشان را توسعه می‌دهند، برای رشد در این بستر هزینه کرده‌اند، مردم مقصر فقدان شبکه داخلی جایگزین برای اینستاگرام نیستند که بخواهیم با فیلتر این شبکه معاش‌شان را تحت تاثیر قرار بدهیم.

الفت‌نسب با اشاره به این‌که یکی از نگرانی‌های مردم برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی داخلی، درز اطلاعات شخصی‌شان است، تاکید کرد: زمانی که از آن‌ها می‌پرسیم چرا اطلاعات را در شبکه‌های خارجی بدون نگرانی به اشتراک می‌گذاری، پاسخ می‌دهند که حاضرند اطلاعات‌شان دست متولیان شبکه‌های خارجی باشد، اما به شبکه‌های داخلی اعتماد ندارند.

فیلترینگ اینستاگرام و تاثیر مخرب آن بر کسب وکار

افشین کلاهی در رابطه با فیلترینگ اینستاگرام و تاثیر آن بر کسب وکارها اظهار داشت: به هر حال نگرشی در حاکمیت وجود دارد که به دنبال ایجاد محدودیت در فضای مجازی و خصوصا برای شبکه‌های اجتماعی بوده و هست و این موضوع را در محافل و جلسات مختلف مطرح و دنبال می‌کنند. اما اینکه اخیرا مصوبه یا برنامه‌ای برای فیلترینگ اینستاگرام وجود داشته باشد، حداقل من از آن بی‌اطلاع هستم.

ما تجربه فیلترینگ را قبلا در مورد شبکه‌های دیگر مثل توییتر، فیسبوک و تلگرام داشته و نتیجه را دیده‌ایم. به نظر می‌رسد که فیلتر کردن این شبکه‌ها فقط پروسه را کمی سخت کرده یا باعث رونق رقیب آنها شده اما باعث موفقیت در عدم استفاده مردم از آنها نشده است و تنها وقت و هزینه بیشتری را از آنها گرفته است.

وی ادامه داد: ما تجربه فیلترینگ را قبلا در مورد شبکه‌های دیگر مثل توییتر، فیسبوک و تلگرام داشته و نتیجه را دیده‌ایم. به نظر می‌رسد که فیلتر کردن این شبکه‌ها فقط پروسه را کمی سخت کرده یا باعث رونق رقیب آنها شده اما باعث موفقیت در عدم استفاده مردم از آنها نشده است و تنها وقت و هزینه بیشتری را از آنها گرفته است.

کلاهی تصریح کرد: در مورد اینستاگرام هم همین اتفاق خواهد افتاد. این تصور که فیلترینگ باعث ایجاد فضای مجازی سالم تر یا رونق گرفتن شبکه‌های مشابه داخلی خواهد بود، تفکر نادرستی است.

فیلتر اینستاگرام چه بلایی بر سر کسب و کارها می‌آورد؟

رئیس کمیسیون کسب و کارهای دانش بنیان اتاق بازرگانی ایران با اشاره به تاثیر فیلترینگ احتمالی اینستاگرام بر کسب‌وکارها اظهار داشت: فیلترینگ اینستاگرام باعث اثرات مخرب مستقیم و غیرمستقیم بر فضای اقتصادی حوزه کسب و کارهای اینترنتی و کل اقتصاد خواهد بود.

افشین کلاهی همچنین افزود: ما حدود 24 میلیون کاربر اینستا داریم که بر اساس برآوردها، 37٪ از آنها حداقل یک بار روی اینستا خرید و فروش انجام داده‌اند و این بازاری افرون بر 5 هزار میلیارد تومان در سال است.

وی ادامه داد: برآوردی دیگر از حدود 200 هزار کسب و کار فعال روی شبکه‌های مجازی خبر می‌دهد. فیلتر شدن این شبکه باعث می‌شود که بخش بزرگی از این فعالان اقتصادی با چالش جدی مواجه شوند. این در حالی است که فراگیری ویروس کویید 19 با وجود اینکه باعث افزایش استفاده از فضای مجازی برای سفارشات شده، اما مشکلات اقتصادی مردم حجم فروش را کاهش داده است.

کلاهی همچنین افزود: علاوه بر این، بسیاری از شرکت‌ها و برندها نیز از این فضا برای بازاریابی محصولات و خدمات خود استفاده می‌کنند که آسیب جدی خواهند دید. افرادی هم در حوزه دیجیتال مارکتینگ فعالیت دارند که به کلی شغل خود را از دست خواهند داد.

سهم بالای شبکه های اجتماعی در تبلیغ و فروش

مطابق با تحقیق به‌دست‌آمده در میان روش‏ هایی که کسب و کارهای مجازی در ارائه کالا و خدمات خود استفاده می‏کنند، 80 درصد از کسب‌و‌کارهای مجازی علاوه بر وب سایت خود، به شبکه‏ های اجتماعی برای ارائه کالا و خدمات خود تکیه دارند. از طرفی در میان شبکه‏ های اجتماعی، اینستاگرام در میان 84 درصد از کسب وکارها مورد استفاده قرار می‏گیرد. بعد از اینستاگرام، واتس‏اپ و تلگرام با سهم ‏های 49 و 32 درصدی در استفاده کسب و کارهای مورد بررسی قرار گرفته ‏اند. پس از شبکه‏ های اجتماعی، پیام‌رسان‏ ها با سهم 28 درصدی و نرم ‏افزارهای تلفن همراه با سهم 24 درصدی در رتبه‏ های بعد استفاده توسط کسب‌و‌کارهای مجازی در کنار وبسایت‏ ها بوده‏اند.
همچنین درخصوص دریافت وجه از مشتری نیز 67 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی از درگاه پرداخت اینترنتی برای دریافت وجه از مشتریان استفاده می‏کنند. 30درصد نیز از روش پرداخت در محل و پرداخت از طریق درگاه اینترنتی بانکی به‌صورت مشترک بهره برده و تنها 3 درصد از کسب و کارهای الکترونیکی، روش‏هایی مانند پرداخت در محل، کارت به کارت و واریز به حساب را برای تحویل کالا و خدمات خود به مشتریان ارائه می‏دهند.

نکته قابل تامل اینکه، از بین 400 هزار کسب وکار خرد متعلق به مردم، 50 درصد از آنها تنها 1 تا 4 سال عمر دارند. این موارد نشان می‌دهد در کشوری که رقم استهلاک سرمایه از تشکیل سرمایه پیشی گرفته، سیاستگذار باید در مواجهه با اینترنت، بیش از اقدامات سلبی، مراقب ورشکستگی بسیاری از کسب‌و‌کارها هم باشد.