اقتصادسنج؛ بر اساس مکانیزم بازار قیمت ارز و بالا و پایین شدن آن، فقط تابع تقاضا و عرضه است و هر عاملی که تقاضا را بالا ببرد باعث افزایش قیمت می‌شود. هر عاملی که باعث‌ افزایش عرضه شود باعث کاهش قیمت خواهد شد.

تعیین قیمت ارز به ویژه دلار یکی از شاخص‌های اقتصادی است که بر سیستم اقتصادی و زندگی روزمره مردم اثر می‌گذارد.

تغییر واحد پول کشور نسبت به واحد پول کشورهای دیگر بر سایر کالاها و خدمات اثر مستقیم دارد. قیمت ارزهای خارجی در بازار ارز تعیین می‌شود و در محاسبه قیمت ارز عوامل و تئوری های متفاوتی مطرح است.

مصاحبه‌ای که در ادامه می‌خوانید گفت‌وگو با کامبیز افسری کارشناس اقتصادی و فعال بازار ارز است که در آن سعی شده به این پرسش پاسخ داده شود که قیمت ارز در ایران چگونه تعیین می‌شود؟ در مصاحبه پیش رو قیمت دلار شاخص بازار ارز در نظر گرفته شده است.

قیمت ارز در ایران چگونه تعیین می‌شود؟

در قدم اول باید ببینیم بازار به چه معنی است در یک جمله خیلی ساده، هرجا که تقاضا و عرضه‌ای وجود داشته باشد را بازار می‌نامند. بازارها به شکل سنتی، مدرن یا الکترونیکیِ امروزی در تمام جهان وجود دارند و شاهد مبادله و خرید و فروش میلیاردها قلم کالا و خدمات در آن هستیم.

مانند هر بازاری، برای خرید و فروش اسکناس، ارز خارجی و حواله ارزی از داخل به خارج یا از خارج به داخل کشورها بازار ارز شکل می‌گیرد.

چرا بازارها شکل می‌گیرند؟

تقاضا وجود دارد و برای پاسخ به آن تقاضا، عرضه انجام می‌شود. در نتیجه بازارها به وجود می‌آیند. جالب است بدانید که کلمه بازار یا همان Market انگلیسی به همان نام بازار Bazar در فرهنگ لغت کشورهای انگلیسی زبان وجود دارد .

قیمت ارز و نرخ برابری چیست؟

به زبان ساده، می‌توان تفاوت قدرت خرید پول داخلی نسبت به پول خارجی را قیمت ارز نامید. پس ما در تعیین قیمت ارز یک جفت ارز داریم که در برابر هم تعریف و تعیین می‌شوند. به طور مثال ریال در برابر دلار، ریال در برابر یورو، ریال در برابر لیر ترکیه، ریال در برابر درهم امارات و … از مهمترین جفت ارزهای مبادلاتی در بازار ارز ایران هستند.

قیمت ارز یکی از متغیرهای اقتصادی است که در لحظه، وضعیت اقتصادی یک کشور را نشان می‌دهد. قیمت ارز مانند تولید ناخالص ملی، نرخ تورم، بیکاری و نقدینگی نیست که احتیاج به محاسبات دقیق و اقتصادسنجی داشته باشد و بانک مرکزی یا مرکز آمار ایران به طور فصلی یا سالانه آنها را منتشر کنند.

قیمت ارز، تابلویی از عملکرد دولتمردان است که در لحظه، مورد قضاوت قرار می‌گیرد و تقریبا از دوردست‌ترین نقاط مرزی کشور تا پایتخت در جریان تغییرات لحظه‌ای آن هستند و درک صحیحی از واقعیات اقتصادی به ما می‌دهند.

اگر بخواهیم یک تعریف کلاسیک از نرخ ارز به عنوان شاخص اقتصادی ارائه دهیم، چه تعریفی از همه جامع‌تر است؟

قیمت ارز تابعی از متغیرهای اقتصادی مانند، نرخ مبادله ( تفاوت واردات و‌ صادرات)، نرخ تورم داخلی و خارجی، نرخ سرمایه‌گذاری و نرخ بیکاری است. در یک تعریف دقیق‌تر که «مایکل روزنبرگ» در کتاب تعیین نرخ ارز، که به نوعی انجیل و کتاب مقدس بازارهای ارز دنیا محسوب می‌شود، آمده «نرخ ارز به دو صورت تعیین می شود، یکی در درازمدت که تابع متغیرهای اقتصاد کلان است و کوتاه‌مدت یا همان روزانه که تابع اخبار و شایعات و باورهای لحظه‌ای است.»

ممکن است در چشم‌انداز بلندمدت یک قیمت صعودی باشد، اما در روند روزانه نزولی باشد یا برعکس. این همان نوساناتی است که ما در بازارها به صورت روزانه و ساعتی شاهد آن هستیم.

بازار ارز ایران چگونه عمل می‌کند؟

در بازار ارز ایران، بانک مرکزی حضور دارد که مسئولیت عرضه را بر عهده دارد. در خوشبینانه‌ترین حالت، عرضه ارز و میزان عرضه‌ دست دولت است. اما تقاضا دست دولت نیست.

تقاضا، همان برآورد لحظه‌ای و بلندمدت مردم از وضعیت اقتصادی کشور است. چند مثال ساده این مسئله را روشن‌تر خواهد کرد؛ درسال ۱۳۹۶ شمسی، تقریبا برآورد همه‌ی مردم، خروج ترامپ از برجام بود، لحظه به لحظه تقاضای بیشتری در بازار شکل می‌گرفت. مسولین اقتصادی کشور، روزانه میلیون‌ها دلار به عناوین مختلف به بازار تزریق می‌کردند؛ به امید آن که قیمت ارز بالا نرود یا حداقل ثابت بماند. ولی در عمل قیمت‌ها بالاتر و بالاتر می‌رفت. کار به جای رسید که دکتر نوبخت رییس وقت سازمان برنامه و بودجه گفت: «اگر خرانه بانک مرکزی آمریکا هم دست ما باشد جوابگویی عطش و تقاضای بازار نیستیم.»

در اردیبهشت سال ۱۳۹۷ ترامپ از برجام خارج شد و بقیه اتفاقات که شاهد بودیم. یا آبان سال ۱۳۹۹ که با شکست ترامپ درانتخابات امریکا، احتمال بازگشت برجام بدون این که ارزی به بازار از طرف بانک مرکزی تزریق شود، تقاضا به شدت کاهش پیدا کرد و قیمت ارز از ۳۲ هزار تومان به ۲۴ هزار تومان کاهش پیدا کرد.

به طور روشن و دقیق تعیین نرخ روزانه ارز در ایران از طرف تقاضا، تابع اخبار و شایعات و باورهای اقتصادی است که اشخاص و شرکت‌ها و فعالین اقتصادی به آن دسترسی و از آن اطلاع دارند.

طرف عرضه دست دولت و بانک مرکزی است که از طریق بخشنامه‌ها و تزریق روزانه به صرافی‌ها، بازار آزاد را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

 ویژگی اصلی بازار ارز ایران چیست؟

بازار ارز کشورمان هوشمند است. بازار حاصل درک متقابل، مبادله، تراکنش مالی روزانه‌ی چند میلیون انسان، بدون هیچ اجبار و زور است که تصمیم می‌گیرند بخرند یا بفروشند.

مسلم است که خرد جمعی و عقلانیت جمعی بر عقلانیت و برنامه‌ریزی دولتی همیشه غالب است. چرا بعضی مواقع می‌گوییم بازار داغ است؛ یا خریدار زیاد است. زیرا مردم بنا به اخبار و شایعات به این نتیجه می‌رسند که قیمت‌ها بالا میرود. پس تقاضا برای خرید ارز به جهت حفظ ارزش پول بالا می‌گیرد با افزایش تقاضا قیمت ارز هم افزایش پیدا می‌کند.

مردم اخبار را در لحظه دنبال می‌کنند و هر خبری که گشایش سیاسی یا اقتصادی داشته باشد بازار را فروشنده و تقاضا را کم خواهد کرد. قیمت ارز و بالا و پایین شدن آن، فقط تابع تقاضا و عرضه است و هر عاملی که تقاضا را بالا ببرد باعث افزایش قیمت می‌شود. هر عاملی که باعث‌ افزایش عرضه شود باعث کاهش قیمت خواهد شد.

بنابراین دیدگاه‌هایی نظیر تعیین قیمت ارز در کانال‌های تلگرامی یا بازار پشت خطی اعتباری ندارد؟

سخنانی مثل اینکه قیمت ارز در کانال‌های تلگرامی خارج از کشور تعیین می‌شود درست نیست. بعضی کارشناسان نیز معتقدند، خود دولت قیمت ارز را بالا می‌برد؛ به اعتقاد من این دیدگاه‌‌ها همگی اشتباه است و نتیجه عدم شناخت بازار و مکانیزم عرضه و تقاضا است.