اقتصادسنج؛ از میان ۳۰ اپلیکیشن پردانلود ایرانیان در گوگل‌پلی طی هفته نخست سال ۱۴۰۲، ۱۷ اپلیکیشن در دسته فیلترشکن‌ها بوده‌اند. رشد فیلترینگ، چگونه باعث کسب سود برخی افراد و تهدید امنیت کاربران اینترنت در ایران شده است؟

دور زدن فیلترینگ همواره یکی از دغدغه‌‌های اساسی کاربران اینترنت در ایران بوده است. شروع محدودیت‌های اخیر اینترنت که حالا تقریبا بیش از ۶ ماه از آن می‌گذرد باعث شد نیاز کاربران ایرانی به VPN بیش از همیشه حس شود. فیلتر شدن دو پلتفرم محبوب اینستاگرام و واتس‌اپ تاثیر به‌سزایی در رشد استفاده مردم از فیلترشکن ها داشت.

اکنون نیز شرایط مشابه دوران اوج محدودیت‌‌های اینترنت در پاییز ۱۴۰۱ است و استفاده از فیلترشکن همچنان جزئی انکارناپذیر از حیات کاربران اینترنت در ایران است. به طوری که در اولین هفته سال ۱۴۰۲ از میان ۳۰ اپلیکیشن پر دانلود هفته، ۱۷ فیلترشکن وجود داشت. نکته نگران‌کننده در مورد این فیلترشکن‌ها گمنام بودن بسیاری از آنهاست که امنیت کاربران را به شکل جدی تهدید می‌کند.

گزارش سه ماه اول سال ۲۰۲۲ که شرکت کسپرسکی در تابستان ۱۴۰۱ منتشر کرده بود نشان می‌دهد ۳۵ درصد گوشی‌های ایرانی آلوده به بدافزار هستند، یعنی از هر سه گوشی موبایل یک عدد آلوده است. این آمار به پیش از شهریور ماه ۱۴۰۱ مربوط است و شکی نیست که پس از فیلتر شدن اینستاگرام و واتس‌اپ و رشد ناگهانی نیاز مردم به فیلترشکن‌ها، دستگاه‌های استفاده‌کننده از این اپلیکیشن‌ها بیش از همیشه تهدید می‌شوند.

همچنین شروع محدودیت‌ها باعث رشد چشمگیر ترافیک ربات‌ها در اینترنت ایران نیز شده است. با شروع محدودیت‌ها در اواخر شهریورماه این رشد آغار شد و به جایی رسید که چهارم آبان ماه ۱۴۰۱ طبق داده‌های رادار کلادفلر،‌ نزدیک به ۹۵ درصد ترافیک اینترنت ایران سهم ربات‌ها بود. ایران در دو ماه پایانی سال ۲۰۲۲ به راحتی رتبه نخست در جهان از این حیث را کسب کرد.

همچنین در گزارش رادار کلادفلر از وضعیت اینترنت در جهان در سال ۲۰۲۲، این سرویس‌ها به عنوان پرکاربرترین‌ها مشخص شده‌اند: گوگل، فیس‌بوک، اپل و تیک تاک، یوتوب، مایکروسافت، سرویس‌های آمازون، اینستاگرام، آمازون، نتفلیکس، توییتر، یاهو و آی‌کلاد. نگاهی اجمالی به این ۱۳ سرویس پرکاربر مشخص می‌کند از میان آنها ۶ مورد فیلتر شده‌اند و تعدادی نیز به دلیل تحریم‌ها از دسترس خارج هستند.

کلادفلر آبان ماه پارسال نیز خبر داده بود حدود ۸۹ درصد کاربران اینترنت در ایران از فیلترشکن‌ برای اتصال به اینترنت استفاده می‌کنند. همچنین بر اساس گزارش مجموعه Top10VPN میزان استفاده ایرانیان از فیلترشکن در اولین ماه شروع فیلترینگ ۳ هزار درصد رشد کرد.

اندازه این بازار به دلیل غیررسمی بودن آن به طور دقیق قابل اندازه‌گیری نیست اما تخمین‌هایی از حجم بازار VPN در ایران زده شده است. بر اساس پیمایشی که روزنامه فرهیختگان منتشر کرده است ۳۰ درصد اعضای این پیمایش گفته‌اند بیش از محدودیت‌های اینترنت از پروکسی و فیلترشکن استفاده می‌کردند و اکنون این نسبت به ۶۰ درصد رسیده است. از میان این افراد ۷۰ درصد از فیلترشکن‌های رایگان و ۳۰ درصد از فیلترشکن‌های پولی استفاده می‌کنند و ماهیانه بین ۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان به این منظور هزینه می‌کنند. بدین ترتیب بازار فیلترشکن‌ها به رقمی نزدیک ۱۶ هزار میلیارد تومان در سال می‌رسد.

سیاست فیلترینگ گسترده در ایران که از شهریورماه ۱۴۰۱ شدت گرفت باعث نارضایتی بسیاری از کاربران شده است. این سیاست هم کاربران عادی را آزار می‌دهد و هم به کسب‌‌وکارهایی که در بستر سرویس‌های فیلترشده فعالیت می‌کردند آسیب زده است. حاکمیت اما همچنان بر محدودسازی اینترنت اصرار می‌ورزد. با وجود این شرایط کاربران روزبه‌روز متحمل زحمت بیشتری برای اتصال به اینترنت می‌شوند و در این میان عده‌ای از رشد فروش فیلترشکن، صاحب سودهای کلان می‌شوند.