نماز آیات چیست و چه زمانی بر مسلمانان واجب می‌شود؟
نماز آیات نمازی است که هنگام رخ دادن برخی حوادث طیعی که مسلمانان آن‌ها را نشانه‌هایی از نشانه‌های خدا می‌دانند، بر مسلمانان واجب می‌شود.
به گزارش«اقتصادسنج»، نماز آیات نمازی است که هنگام رخ دادن برخی حوادث طیعی که مسلمانان آن‌ها را نشانه‌هایی از نشانه‌های خدا می‌دانند، بر مسلمانان واجب می‌شود.
پیشینه نماز آیات
آیات جمع آیه یا آیت در زبان عربی به معنی «نشانه‌ها» است.
این نماز را نماز آیات (نشانه‌ها) گویند، زیرا خواندنش هنگامی واجب است که حادثه‌هایی خاص و ویژه روی دهد که مسلمانان ایشان را نشانه‌های خدا می‌دانند.
در این باره حدیثی نیز در کتاب‌های شیعی آمده است:
محاسن از … از امام کاظم (ع) نقل می‌کند که فرمود: هنگامی که ابراهیم پسر پیامبر خدا (ص) مُرد، در پی مرگش سه سنت برای امت اسلام قرار گرفت:
نخست که هنگامی که روانش از تن جدا شد، خورشید گرفت. مردم گفتند که فقط خورشید بهر مرگ پسر فرستادهٔ خدا گرفته است. پیامبر خدا پس از شنیدن این سخن بالای منبر رفت، ثنای خدا گفت سپس فرمود: «ای مردم! همانا گرفتن خورشید و ماه نشانه‌هایی از نشانه‌های خدا است که فرمان‌بردارانه به فرمان او روان اند، برای مرگ و زندگی هیچ‌کس نمی‌گیرند. پس هرگاه یکی یا هردو گرفت، نماز آیات بگزارید.». پس از منبر پایین آمد و با مردم نماز خورشیدگرفتگی (کسوف) گزاردند.
از آن زمان، نماز آیات بر مسلمانان واجب شد.
اختلاف نظرات درباره واجب بودن یا نبودن نماز آیات
شیعیان نماز آیات را واجب می‌دانند؛ اما به‌ظاهر اهل سنت دربارهٔ واجب بودن این نماز با هم اختلاف دارند. گویا اهل سنت خواندن نماز مذکور را مستحب و شایسته می‌دانند.
چه زمانی نماز آیات بر مسلمانان واجب می‌شود؟
در هنگام وقوع حوادث طبیعی زیر نماز آیات بر مسلمانان واجب می‌شود:
خورشیدگرفتگی (کسوف): اگر چه مقدار گرفتگی کم باشد و کسی هم نترسد.
ماه گرفتگی (خسوف): اگر چه مقدار گرفتگی کم باشد و کسی هم نترسد.
زمین‌لرزه: اگر چه کسی هم نترسد.
آذرخش و صاعقه
بادهای سرخ و سیاه
و حوادث طبیعی دیگر در صورتی‌که موجب رعب و وحشت اکثر مردم شود.
زمان خواندن نماز نشانه‌ها
از وقتی که خورشید یا ماه شروع به گرفتن می‌کند، انسان باید نماز آیات را بخواند و بنابر احتیاط واجب، باید به قدری تأخیر نیندازد که شروع به باز شدن کند. به عبارتی از اوّل گرفتگی قرص تا آغاز ظاهر شدن آن یا تا پایان ظاهر شدنش نماز مذکور باید خوانده شود. موقعی که زلزله و رعد و برق و مانند این‌ها اتفاق می‌افتد، انسان باید فورا” نماز آیات را بخواند و اگر نخواند تا آخر عمر بر او واجب است و هر وقت بخواند، ادا است.
نماز آیات به چه صورت است؟
نماز آیات دو رکعت است و می‌توان به جماعت نیز گزارد. در هر رکعت پنج رکوع دارد و دستور آن این است که انسان بعد از نیت، تکبیر بگوید و یک حمد و یک سوره تمام بخواند و به رکوع رود و سر از رکوع بردارد، دوباره یک حمد و یک سوره بخواند، باز به رکوع رود تا پنج مرتبه و بعد از بلند شدن از رکوع پنجم دو سجده نماید و برخیزد و رکعت دوم را هم مثل رکعت اول به جا آورد و تشهد بخواند و سلام دهد.
روشی دیگر از خواندن نماز آیات
نماز نشانه‌ها بدین صورت نیز خوانده می‌شود: نخست باید سوره‌ای را انتخاب کرده، پنج بخش کرد، به گونه‌ای که در هر بخش دست‌کم یک آیه باشد. نمی‌توان جوری بخش کرد که تکه‌ای از آیه‌ای در بخشی باشد، مثلاً نمی‌شود یک بخش یک و نیم آیه باشد. در ضمن «بسم الله الرحمن الرحیم» نیز یک آیهٔ کامل حساب می‌شود. البته برخی مراجع بسم الله تنها را کافی نمی‌دانند. از ساده‌ترین و رایج‌ترین راه‌ها خواندن سورهٔ توحید است؛ که با بسم الله پنج آیه دارد.
این نماز مانند نماز صبح است، با این فرق که در هر دو رکعت پس از خواندن سورهٔ حمد، باید سوره‌ای را که طبق بالا برگزیده شد، به این صورت که پس از خواندن هریک از پنج بخش، باید به رکوع رفته (هر رکعت می‌شود پنج رکوع) پس از رکوع پایانی تا آخر مانند نماز صبح ادامه دهد.
دربارهٔ چگونگی خواندن این نماز راه‌های گوناگون دیگر و اختلاف‌های بسیاری هست که باید برای اطلاع بیش‌تر و دقیق‌تر به رساله‌ها مراجعه شود. مطالبی که در قسمت‌های بالا ذکر شد نظر اکثر مراجع تقلید می‌باشد.
مستحبات نماز نشانه‌ها
برخی از مستحبات نماز آیات عبارت‌اند از:
۱. خواندن قنوت پیش از رکوع دوم، چهارم، ششم، هشتم و دهم.
۲. اعمالی که در نمازهای یومیه مستحب است، در نماز آیات هم مستحب است؛ البته در نماز آیات مستحب است به جای اذان و اقامه، سه بار «الصلاه» گفته شود.
۳ گفتن تکبیر پس از هر رکوع، به جز رکوع پنجم در هر رکعت.
۴. خواندن نماز به جماعت، بلندن خواندن آن و خواندن سوره‌های طولانی از دیگر مستحبات نماز آیات است.
غسل کُسوف
به گفته علامه حلی، شماری از فقیهان شیعه، مانند سید مرتضی، سلار دیلمی و ابوصلاح حلبی، فتوا داده‌اند اگر کسی نماز آیات خورشیدگرفتی یا ماه‌گرفتگی را در وقتش به جا نیاورد، واجب است علاوه بر قضای آن، غسل هم بکند؛ اما خود او و جمعی دیگر، مانند شیخ مفید، ابن براج و ابن‌ادریس حلی، این غسل را مستحب دانسته‌اند. البته واجب‌بودن یا مستحب‌بودن این غسل مخصوص زمانی است که ماه‌گرفتگی یا خورشیدگرفتگی به‌صورت کامل اتفاق افتاده باشد و همچنین فرد عمداً نماز فوق را در وقت آن نخواند باشد. در روایات از این غسل با نام غسل کُسوف یاد شده است.
مقدم بودن نماز یومیه بر نماز آیات در صورت تنگی وقت
خواندن نماز آیات خسوف و کسوف واجب فوری است؛ اما اگر این نماز در وقت نمازهای یومیه واجب شود، باید نخست نمازی را خواند که اگر اول خوانده نشود، وقتش تمام می‌شود. در صورتی که وقت هر دو نماز تنگ باشد، باید نماز یومیه را بر نماز نشانه‌ها مقدّم کرد.
سایر احکام نماز نشانه‌ها
-هر یک از رکوع‌های نماز آیات، رکن است و اگر عمداً یا سهواً کم یا زیاد شود، نماز باطل است.
-نماز نشانه‌ها فقط بر مردم منطقه‌ای واجب می‌شود که حوادث طبیعی در آنجا رخ داده است.
-بنا به نظر برخی فقیهان، این نماز از حائض و نُفَساء ساقط است. البته گفته‌اند بنا بر احتیاط واجب، باید قضای آن را پس از پاک‌شدن، خواند.
-خورشیدگرفتگی و ماه گرفتگی در صورتی موجب واجب شدن نماز نشانه‌ها می‌شود که با چشم غیرمسلح دیده شود. اگر آن‌قدر کم باشد که فقط با چشم مسلح دیده می‌شود یا بسیار زودگذر باشد، این نماز واجب نیست.
-پس‌لرزه‌هایی که پس از زلزلۀ اصلی رخ می‌دهند، اگر زلزلهٔ مستقل محسوب شوند، سبب واجب شدن نماز نشانه‌ها می‌شوند. همچنین است لرزش خفیف زمین، در صورتی که احساس شود.
-اگر چند نماز آیات برای رویدادهای اسباب مختلف واجب شده باشد، بنا بر احتیاط واجب، باید موقع نیت، معین کند نماز آیاتی که می‌خواند، برای کدام یک است.
اکرم محمدی منش
