۱۰ مقصد اصلی مهاجرت دانشجویان ایرانی کدام کشورها است؟

اقتصادسنج؛ وزیر علوم در روزهای اخیر از تصویب آیین‌نامه‌ای برای اشتغال و تحصیل دانشجویان رتبه‌های برتر خبر داد و آن را خبر خوب برای آموزش عالی کشور خواند. اما این آیین‌نامه چقدر می‌تواند در جذب و نگهداشت دانشجویان در کشور موثر باشد؟ آیا می‌تواند جلوی موج مهاجرت دانشجویان از کشور را بگیرد؟

مهاجرت دانشجویان، اتفاق تازه‌ای نیست. آمارها و اظهارات کارشناسان نشان می‌دهد با برخی رویدادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شمار مهاجران ایرانی و البته دانشجویان بیشتر می‌شود. اما رویکرد دولت در قبال نگهداشت این گروه در کشور چیست؟

روز چهارشنبه محمدعلی زلفی گل، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری گفت یک خبر خوب برای آموزش عالی این است که آیین‌نامه جذب نخبگان در هیات دولت تصویب شد. آیین‌نامه‌ای که به گفته او برای اشتغال و تحصیل دانشجویان المپیادی و رتبه برتر امتیازاتی دارد.

تصویب این آیین‌نامه در حالی بود که دانشجویان از کانال‌های دیگر به عدم دریافت خدمات آموزشی تهدید می‌شدند. ماجرای خط و نشان وزارت علوم برای دانشجویان چیست؟

از آیین‌نامه انضباطی تا طرح ممنوع‌الخروجی دانشجویان

فعالیت دانشگاه‌ها و مدارس در سال جدید و پس از پایان تعطیلات از سرگرفته شد؛ این بار اما با حواشی جدید. اخیرا وزارتخانه‌های علوم و آموزش‌وپرورش به دانشجویان و دانش‌آموزان هشدار داده‌اند که در صورت عدم التزام به حجاب، خدمات آموزشی دریافت نمی‌کنند.

از سوی دیگر برخی از اساتید دانشگاه‌ها نیز در روزهای اخیر گفته‌اند که ملزم به تذکر حجاب به دانشجویان در کلاس‌ها شده‌اند. اقدامی که برخی می‌گویند منجر به تقابل دانشجویان و اساتید و البته افزایش تنش‌ها و اضطراب آنها می‌شود.

پس از آغاز اعتراضات در سال گذشته، آیین‌نامه جدید انضباطی دانشجویان نیز ابلاغ شد. آیین‌نامه‌ای که حواشی زیادی به دنبال داشت، از رصد گروه‌های دانشجویی در شبکه‌های اجتماعی تا حذف و اضافه شدن برخی تبصره‌ها.

آذرماه سال گذشته نیز برخی از نمایندگان مجلس انقلابی طرحی آماده کرده بودند که براساس آن برخی از دانشجویان معترض، ملزم به پرداخت جریمه نقدی یا ممنوع‌الخروجی از کشور می‌شدند.

افزایش مهاجرت دانشجویان با فشارهای منفی

مجموع عوامل بالا از سوی برخی کارشناسان و جامعه‌شناسان نتیجه‌ای جز بی‌انگیزه شدن دانشجویان و افزایش مهاجرت آنها ندارد. بررسی داده‌های رصدخانه مهاجرت نشان می‌دهد که تعداد دانشجویان ایرانی در سال ۲۰۲۰ به ۶۶ هزار و ۷۰۱ نفر رسید.

رصدخانه مهاجرت درباره علت افزایش مهاجرت دانشجویان از ایران نوشت: «اگرچه بخشی از افزایش جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور را می‌توان ناشی از افزایش میل به تحصیل در خارج از کشور دانست اما بخش زیادی از این افزایش جمعیت را می‌توان به افزایش فشارهای منفی و واکنشی به وضعیت رو به افول کشور طی یک دهه گذشته قلمداد کرد.»

بر اساس گزارش رصدخانه مهاجرت، ۱۰ مقصد اول دانشجویان ایرانی در سال ۲۰۲۰-۲۰۲۱ به ترتیب کانادا، آلمان، ایالات متحده امریکا، ترکیه، ایتالیا، مجارستان، روسیه، بریتانیا، استرالیا و فرانسه بودند.

وضعیت مهاجرت دانشجویان ایرانی به امریکا

تعداد دانشجویان مهاجر ایرانی به مقصد امریکا طی یک دهه گذشته تقریبا ۶۵ درصد افزایش داشته است. در سال ۲۰۱۰-۲۰۱۱ تعداد دانشجویان ایرانی ۵۶۲۶ نفر بود اما در سال ۲۰۲۰-۲۰۲۱ تعداد آنها به ۹۲۹۵ نفر رسید.

داده‌های سالنامه مهاجرتی نشان می‌دهد که در سال تحصیلی ۲۰۲۰-۲۰۲۱ میلادی، ۷۶ درصد از دانشجویان ایرانی که در امریکا تحصیل می‌کردند در مقطع دکتری و کارشناسی ارشد بودند.

همچنین در همان سال تحصیلی، حدود نیمی از دانشجویان ایرانی در رشته‌های مهندسی (۴۸.۲ درصد)، ۱۴ درصد در علوم ریاضی و کامپیوتر و ۱۳.۶ درصد علوم زیستی و فیزیک مشغول به تحصیل بودند.

دانشجویان ایرانی در امریکا میل به بازگشت ندارند

نکته مهم دیگر میل به بازگشت دانشجویان ایرانی است. آنطور که آمارها نشان می‌دهد، دانشجویان ایرانی که در امریکا مشغول به تحصیل بودند چندان میلی به بازگشت ندارند. بر این اساس دانشجویان ایرانی در سال ۲۰۱۰ و ۲۰۱۵ به ترتیب با ۸۵ و ۹۰ درصد در صدر ۱۰ کشور برتر با بیشترین میل به ماندن در امریکا قرار داشتند.

در سال ۲۰۲۰ جایگاه ایران یک رتبه پایین‌تر آمد و در رتبه دوم قرار گرفت. یعنی دومین کشوری که دانشجویانش میل به ماندن در ایالات متحده امریکا را داشتند. نپال به جای ایران در رتبه اول قرار گرفت.

تعداد دانشجویان ایرانی در آلمان و رشته‌های تحصیلی آنها

در سال ۲۰۲۰-۲۰۲۱ میلادی، ایران دارای ۱۰ هزار و ۵۶۲ دانشجوی بین‌المللی و یک هزار و ۱۱۲ دانشجوی بین‌المللی مقیم در آلمان بود. اما دانشجویان ایرانی در آلمان در چه رشته‌هایی مشغول به تحصیل بودند؟

از مجموع بیش از ۱۱ هزار دانشجوی ایرانی در این کشور حدود ۵۲ درصد در رشته‌های مهندسی، ۱۶ درصد در رشته‌های مرتبط با علوم طبیعی و ریاضیات و ۱۳ درصد در رشته‌های اقتصاد، حقوق و علوم اجتماعی مشغول به تحصیل بودند.

همچنین رشته‌های علوم انسانی با حدود ۶ درصد، علوم پزشکی با پنج درصد و هنر با چهار درصد در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.

وضعیت دانشجویان ایرانی در کانادا، ایتالیا و مجارستان

آنچه در در ادامه می‌خوانید، خلاصه‌ای است از وضعیت دانشجویان ایرانی در سه کشور ایتالیا، کانادا و مجارستان که از سالنامه مهاجرتی ۱۴۰۱ خلاصه شده است.

در سال ۲۰۲۲ کشور ایران با داشتن ۷۸۵۴ دانشجو در کانادا، ۴.۲ درصد از سهم دانشجویان بین‌المللی در این کشور را در اختیار داشت. بنابراین از میان کشورهای دانشجوفرست به کانادا، ایران جایگاه ششم را داشت.

همچنین در همان سال ایران با داشتن ۲۹۶۵ دانشجو در ایتالیا، حدود پنج درصد از سهم دانشجویان بین‌المللی این کشور را در اختیار داشت. آماری که نشان می‌دهد ایران از نظر دانشجویان بین‌المللی در این کشور در جایگاه سوم قرار داشت.

در سال ۲۰۲۰ ایران سهم ۵.۳ درصدی از دانشجویان بین‌المللی در مجارستان را داشت. تعداد دانشجویان ایرانی در این کشور ۲۰۲۴ نفر بودند. ایران در میان کشورهای دانشجوفرست به مجارستان جایگاه چهارم را داشت.