چرا اختلاف طبقاتی کم شده است؟/ همه فقیر شده ایم؟

اقتصادسنج| طبق تازه‌ترین گزارشی که مرکز آمار ایران منتشر کرده، ضریب جینی که شاخص سنجش نابرابری و اختلاف طبقاتی است، کاهش داشته. با این‌حال در جامعه‌ای که همه فقیر شده‌اند، اختلاف طبقاتی کم می‌شود و در نتیجه ضریب جینی هم کاهش می‌یابد.

تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ایران از هزینه و درآمد خانوار ایرانی نشان از کاهش ضریب جینی دارد. ضریب جینی که شاخص اندازه‌گیری نابرابری در سطح جامعه است، از ۰.۳۹۳۸ در سال ۱۴۰۰ به ۰.۳۸۷۷ کاهش یافته است. در خانوار شهری هم ضریب جینی با کاهش مواجه شده؛ از ۰.۳۷۵۷ به ۰.۳۶۹۶. البته در خانوار روستایی این شاخص روند عکس را طی کرده و از ۰.۳۵۹۴ به ۰.۳۶۴۳ رسیده است.

ضریب جینی یکی از شاخص‌های سنجش و ارزیابی نابرابری درآمدی در جامعه است. ضریب جینی عددی بین صفر و یک (صفر و صد درصد) است. صفر به معنای توزیع کاملا برابر درآمد یا ثروت و یک به معنای نابرابری مطلق در توزیع درآمد است.

بررسی‌ها به ما می‌گویند که کاهش ضریب جینی را نمی‌توان به معنای کاهش نابرابری یا شکاف و اختلاف طبقاتی تعبیر کرد. جامعه‌‌ای را در نظر بگیرید که همه در آن نسبت به سال‌های قبل فقیرتر شده‌اند، این یعنی اختلاف طبقاتی هم بین آنها کاهش یافته و در نتیجه ضریب جینی هم کم می‌شود.

بررسی روند چند ساله ضریب جینی

بررسی روند چند ساله ضریب جینی نشان از این دارد که این شاخص در اواخر دهه ۸۰ و ۹۰ پایین‌ترین سطح را به ثبت رسانده؛ دلیل آن هم سیاست هدفمندسازی یارانه‌ها عنوان شده است. این شاخص در سال ۱۴۰۱ هم نسبت به سال ۱۴۰۰ کاهش داشته است. دولت سیزدهم پس از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی که حواشی بسیاری به دنبال داشت، بنا به آنچه مجلس مصوب کرد، افزایش مبلغ یارانه‌های نقدی به ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومان را در دستور کار خود قرار داد. موضوعی که حالا کاهش ضریب جینی را در پی داشته است.

رشد سهم یارانه‌ها در درآمد خانوار

در گزارش درآمد و هزینه خانوار ایرانی که اخیرا توسط مرکز آمار ایران منتشر شده، میزان درآمد غیرشغلی که دربرگیرنده یارانه‌ها هم می‌شود، افزایش داشته است.

بر اساس آنچه در این گزارش آمده است، درآمد خانوار از سه بخش درآمد حاصل از مشاغل مزد و حقوق‌گیری، مشاغل آزاد کشاورزی و غیرکشاورزی و غیرشغلی تشکیل شده است. درآمدهای غیرشغلی خانوار، خود از چندین منبع شامل حقوق بازنشستگی، برآورد اجاره‌بهای مسکن شخصی، یارانه و سایر منابع نظیر درآمد حاصل از از اجاره محل کسب، ملک و زمین، درآمد حاصل از سود سپرده، دریافتی از بیمه و کمک هزینه‌های تحصیلی و … تشکیل شده است.

بر این اساس، متوسط درآمد سالانه‌ یک خانوار شهری ۱,۶۶۹,۶۴۱ هزار ریال (۱۶۶ میلیون تومان) بوده که نسبت به سال قبل، ۴۸,۵ درصد افزایش داشته است. در سال ۱۴۰۱ رشد متوسط درآمد سالانه خانوارهای شهری بیشتر از رشد متوسط هزینه کل سالانه است. منابع تامین درآمد خانوارهای شهری نشان می‌‌دهد که ۳۲.۸ درصد درآمد از مشاغل مزد و حقوق بگیری، ۱۶ درصد از مشاغل آزاد کشاورزی و غیرکشاورزی و ۵۱.۲ درصد از محل درآمدهای غیرشغلی خانوار تأمین شده است.

متوسط درآمد سالانه‌ یک خانوار روستایی هم ۹۸۶,۳۸۳ هزار ریال بوده است که نسبت به سال قبل ۵۴,۸ درصد افزایش داشته است. منابع تامین درآمد خانوارهای روستایی نشان می‌دهد که ۳۲ درصد از مشاغل مزد و حقوق‌بگیری، ۳۰.۱ درصد از مشاغل آزاد کشاورزی و غیرکشاورزی و ۳۷.۹ درصد از محل درآمدهای غیرشغلی خانوار تأمین شده است.

توانمندسازی خانوار جایگزین طرح‌های منسوخ‌شده

هرچند درآمدهای غیرشغلی که شامل یارانه‌ها می‌شوند، با رشد همراه شده‌اند؛ اما صاحب نظران اقتصادی از همان شروع طرح هدفمندسازی یارانه‌ها، انتقادات فراوانی را درباره آن مطرح کردند. حالا با وجود تورم بالای ۴۰ درصد در چهار سال گذشته، آنچه نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد، همان کاهش قابل توجه ارزش یارانه‌های نقدی است که حتی بیشتر از قبل دیگر پاسخگوی نیاز کم‌درآمدها نیست. کارشناسان نیز با رد این سیاست به این نکته اشاره می‌کنند که سیاست‌های حمایتی این‌چنینی که همان پول‌پاشی است از مدت‌ها قبل در جهان منسوخ شده و کشورهای دیگر به جای روش‌های پوپولیستی، طرح‌هایی مثل توانمندسازی خانوار را در پیش گرفته‌اند.

در ضمن کارشناسان تاکید می‌کنند که برای رسیدن به رشد اقتصادی معطوف به بهبود وضعیت اقتصادی و رفاهی مردم، باید تغییری در چینش فعالان اقتصادی و رفع موانع خلق ثروت در سطح اقتصاد اتفاق بیفتد نه طرح‌هایی که در نهایت گداپروری را جایگزین توانمندسازی خانوار می‌کنند، به اجرا درآیند.