فلاکت و ورشکستگی آبی گریبان ایران را گرفته است؟

اقتصادسنج | بررسی آمار ذخایر سدهای کشور نشان می‌دهد درصد پرشدگی برخی از این سدها زیر ۱۰ درصد است. آماری که نشان از وضعیت نامناسب وضعیت آبی کشور می‌دهد. احمد علوی، دبیر اندیشکده تدبیر آب ایران گفت: «از اوایل انقلاب و نهایتا دهه ۷۰ وارد بحث بازتخصیص آب شده‌ایم. این مسئله موجب ایجاد فلاکت و ورشکستگی آبی شده است.»

بنا بر آخرین داده‌های دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور، درصد پرشدگی ۱۴ سد نسبت به سال گذشته ۲۵ درصد تا ۷۵ درصد کاهش یافته که نشان می‌دهد ذخایر سدهای ایران چندان وضعیت خوبی ندارند.

پهنه خشک و نیمه خشک ایران در سال‌های اخیر با کاهش بارندگی و خشکسالی مواجه بود و همچنان ادامه دارد. اگرچه برخی از پیش‌بینی‌ها از پاییز پربارش خبر می‌دهد، با این حال باز هم خاک تشنه ایران با سیر شدن فاصله دارد.

افزایش جمعیت از یک سو، توسعه نامتوزان شهرها و کشاورزی از سوی دیگر منجر به برداشت‌های بی‌رویه از منابع سطحی و زیرزمینی منابع آب در کشور شده است. سدسازی‌ها، توسعه صنایع و حق‌آبه‌های ایران هم در این ماجرا به تشدید بحران آب دامن زده است.

کاهش ذخایر سدهای کشور

دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور در آخرین گزارش خود از وضعیت سدها و بارندگی در ایران آورده که ۱۴ سد نسبت به سال گذشته ۲۵ تا ۷۵ درصد کاهش پرشدگی دارند.

بنا بر این گزارش که تا ۱۸ شهریورماه را محاسبه کرده است، درصد پرشدگی سد وشمگیر، گلستان و بوستان در استان گلستان، صفر و چاه‌نیمه‌ها در استان سیستان و بلوچستان ۴ درصد است.

همچنین درصد پرشدگی سدهای دوستی و طرق در استان خراسان رضوی ۸ درصد، سد ساوه در استان مرکزی ۱۰ درصد و تنگوئیه سیرجان در استان کرمان ۱۱ درصد است. درصد پرشدگی دو سد دیگر در استان کرمان یعنی نسا و جیرفت به ترتیب ۲۷ درصد و ۲۸ درصد عنوان شده است.

کاهش ۱۵ درصدی بارندگی در درازمدت

در ادامه این گزارش آمده که ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور معادل حدود ۲۱۰ میلی‌متر است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت ۱۵ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

میزان بارندگی تجمعی استانی از ابتدای سال آبی تا روز ۱۷ شهریورماه ۱۴۰۱-۱۴۰۲ نشان می‌دهد، بارندگی چهار استان نسبت به میانگین درازمدت از ۳۱ درصد تا ۴۶ درصد کاهش داشته است.

بر این اساس استان‌های خراسان رضوی، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و قزوین نسبت به متوسط درازمدت به ترتیب ۴۶ درصد، ۳۵ درصد، ۳۵ درصد و ۳۱ درصد کاهش بارندگی دارند.

ورشکستگی آب در ایران

با توجه به مسئله آب در کشور، مردادماه سال جاری نشستی پیرامون بازتخصیص آب در مرکز مطالعات راهبردی کشاورزی اتاق ایران برگزار شد. در این نشست، احمد علوی، دبیر اندیشکده تدبیر آب ایران گفت: «از اوایل انقلاب و نهایتا دهه ۷۰ وارد بحث بازتخصیص آب شده‌ایم. این مسئله موجب ایجاد فلاکت و ورشکستگی آبی شده است.»

او ادامه داد: «از سال‌های ۷۰ تا ۷۳ به بعد منابع جدیدی جهت توسعه آبی ایجاد نشده است و از همان مصارف قبلی بازتخصیص داده شد. فضای بی‌اعتمادی و مشکلات محیط زیستی ناشی از مسئله بازتخصیص است.»

دبیر اندیشکده تدبیر آب ایران گفت: «پیشبرد نظام حکمرانی فعلی موجب می‌شود در اجرای احکام بخش آب در برنامه هفتم توسعه اتفاق جدیدی رخ ندهد.»

آب؛ یکی از ۵ مسئله اساسی ایران

کامبیز بازرگان، رئیس انجمن علوم خاک ایران در بخش دیگری از این نشست گفت: «یکی از پنج مسئله اساسی ایران، آب است. مدیریت کشور به صورت مسئله محور انجام نمی‌گیرد. ابهامات زیادی در مسیر بازتخصیص آب وجود دارد. در بحث بازتخصیص یک قرارداد اجتماعی و ملی جدید مورد نیاز است.»

او ادامه داد: «وظیفه دولت ایجاد پیوند و هم‌جهت کردن خیر فردی و اجتماعی است. سیستم حکمرانی کشور در این زمینه ناموفق است.»

رئیس انجمن علوم خاک ایران گفت: «زمانی بهره‌‌بردار از حق‌آبه خود کمتر برداشت خواهد کرد که ایمان داشته باشد نسل آینده در خطر جدی قرار دارد.»

بازتخصیص آب چیست؟

اما منظور از بازتخصیص آب چیست و کارشنان و مقامات مرتبط از چه می‌گویند؟ بنا بر گزارش مرکز مطالعات راهبردی کشاورزی و آب، بازتخصیص آب به مفهموم جابه‌جایی یا تغییر میزان تخصیص آب بین بخش‌های مصرف است که به هر نحو دارای مجوز تخصیص آب هستند.

بازتخصیص زمانی انجام می‌شود که تخصیص فعلی از نظر فیزیکی غیرممکن، از لحاظ اقتصادی غیرکارا و از لحاظ اجتماعی غیرقابل قبول باشد.